John George Kemeny

John George Kemeny
	; Irudi gehiago
; Dartmouth Collegeko lehendakari	; 1970 - 1981 ; ← John Sloan Dickey (en) - David T. McLaughlin (en) →
; Dartmouth Collegeko lehendakari
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Kemény János György
Jaiotza	Budapest, 1926ko maiatzaren 31
Herrialdea	Hungaria ; Ameriketako Estatu Batuak
Talde etnikoa	Juduak
Heriotza	Etna (en) eta Hanover, 1992ko abenduaren 26a (66 urte)
Hobiratze lekua	Dartmouth College Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza
Hezkuntza
Heziketa	George Washington Educational Campus (en) ; (1940 - 1945) ; Princetongo Unibertsitatea ; (1945 - 1949) doktoretza
Tesia	Type-Theory vs. Set-Theory (en)
Tesi zuzendaria	Alonzo Church
Doktorego ikaslea(k)	Václav E. Beneš (en) ; John Albert Higginson (en) ; Neal Weidenhofer (en) ; Michael Jay Berg (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria, informatikaria, unibertsitateko irakaslea, ekonomialaria, university president (en) eta hezitzailea
	Parte-hartzailea Manhattan Proiektua ;
Enplegatzailea(k)	Manhattan Proiektua (1946 - 1946); Princetongo Unibertsitatea (1947 - 1953); Dartmouth College (1953 - 1992)
Lan nabarmenak	ikusi BASIC; Kemeny's constant (en) ; Report of the President's Commission on the Accident at Three Mile Island : the need for change : the legacy of TMI / United States. - 1979 (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Computer Pioneer Award (1985) ;
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia

John George Kemeny (Kemény János György jaioa; 1926ko maiatzaren 31^[1] – 1992ko abenduaren 26a) Hungarian jaiotako matematikari, zientifiko informatikari eta hezitzaile estatubatuarra izan zen, 1964an, Thomas E. Kurtzekin batera, BASIC programazio-lengoaia garatzeagatik ezagunagoa^[2] Kemeny, 1970etik 1981era, Dartmouth College-ko 13. lehendakaria, eta, konputagailuen erabileran, aitzindaria izan zen unibertsitate-hezkuntzan. 1979an^[2], Three Mile Islandeko istripua ikertu zuen batzordeburu izan zen Kemeny. György Marxen arabera, martetarretako bat zen^[3].

Hastapenak

Budapesten (Hungaria), jaio zen familia judu batean^[1]. Budapesteko Rácz eskola pribatuan ikasi zuen lehen, eta Nándor Balázs-en ikaskide izan zen. 1938an, bere aita Estatu Batuetara joan zen, bakarrik, eta, 1940an, familia osoa eraman zuen Estatu Batuetara^[4], Hungarian juduen kontrako bigarren legea onartu eta berehala. Bere aitonak, ordea, uko egin zion alde egiteari, eta, Holokaustoan, hil egin zuten, izeba eta osaba batekin batera^[5]. Kemenyren familia New York hirian kokatu, eta George Washington Batxilergo Eskolan ikasi zuen. Hiru urte geroago, bere klaseko emaitzarik onenekin graduatu zen^[2]. 1943an^[1], Princetongo Unibertsitatean sartu, eta Matematika eta Filosofia ikasi zituen, baina urtebeteko atsedenaldia hartu zuen ikasketetan Los Alamos Laboratorio Nazionalean, Manhattan proiektuan lan egiteko, non Richard Feynman izan zuen zuzendari. Han, John von Neumannekin ere lan egin zuen. Princetonera itzuliz, 1946an, Matematikako AB batekin lizentziatu zen, «Sistema logiko baliokideak» izeneko goi mailako tesi bat egin ondoren, Alonzo Church-en zuzendaritzapean^[6]. Ondoren, Princetonen geratu zen graduondoko ikasketak egiteko, eta doktoretza lortu zuen Matematiketan, 1949an «Moten teoria vs multzoen teoria» doktorego-tesia egin ondoren, hori ere Alonzo Church-en zuzendaritzapean^[7]^[2]. Albert Einsteinen Matematikako laguntzaile gisa lan egin zuen graduondoko eskolan^[1].

Ibilbidea

Kemeny Dartmoutheko Matematika Saileko irakasle titular izendatu zuten 1953an, 27 urte zituela^[1]. Bi urte beranduago, departamenduko presidente bihurtu zen, eta kargu hori 1967ra arte izan zuen. Kemeny curriculumaren garapenean ausartu zen Matematika Finatuko ikastaroak aurkeztu zituenean. Gerald L. Thompson eta J. Laurie Snell-ekin bat egin zuen Introduction to Finite Mathematics (1957) idazteko Biologia eta Gizarte Zientzietako ikasleentzat. Dartmoutheko Matematika saileko irakasleek Finite Mathematical Structures (1959) eta Finite Mathematics with Business Applications (1962) ere idatzi zituzten. Beste institutu eta unibertsitate batzuek bide horri jarraitu zioten, eta Matematika Finatuei buruzko beste hainbat testu liburu idatzi ziren beste leku batzuetan. Markov kateen gaia bereziki ezaguna egin zen, eta Kemenyk J. Laurie Snell-ekin bat egin zuen Finite Markov Chains (1960) argitaratu eta unibertsitateko sarrerako testuliburu bat emateko. Teoria potentziala erabiliz eta G.A. Hunt-ek lortutako aurrerapenak kontuan hartuta, Denumerable Markov Chains idatzi zuten 1966an^[8]. Mintegi aurreratuetarako egokia zen testuliburu horri^[9], bigarren edizio batek jarraitu zion 1976an, David Griffeath-en ausazko eremuei buruzko kapitulu gehigarri bat sartu zitzaionean.

Kemeny eta Kurtz aitzindariak izan ziren jende arrunten arten ordenagailuak erabiltzen. ALGOL 30 eta DOPErekin lehen esperimentuak LGP-30en egin ondoren, 1964an, BASIC programazio lengoaia asmatu zuten, baita denbora partekatzeko munduko lehen sistemetako bat ere, Dartmouth Time-Sharing System (DTSS) hain zuzen. 1974an, American Federation of Information Processing Societies-ek sari bat eman zien Kemeny eta Kurtz-i Informatika Konferentzia Nazionalean, BASIC eta denbora partekatzean egindako lanagatik^[10]. BASIC izan zen, 80ko hamarkadan zehar, Apple II, Commodore, TRS-80 eta IBMren PCren sorreran idatzitako software gehienetan erabilitako hizkuntza.

Kemeny Dartmoutheko presidente izan zen 1970etik 1981era, eta graduko ikastaroak ematen, eta ikerketak egiten eta lanak argitaratzen jarraitu zuen presidente izan zen garaian. Dartmoutheko hezkidetzako buru izan zen 1972an. Urte osoko eragiketetan ere «Dartmouth Plana» ezarri zuen, horrela ikasle gehiagotara iristea eraikin gehiagorik gabe lortuz. Bere administrazioan, Dartmouth proaktiboago bihurtu zen gutxiengoetako ikasleak erreklutatzean eta atxikitzen^[2], eta Amerikako indiarrei hezkuntza eskaintzeko konpromisoa berreskuratu zuen. Kemenyk ikasleen ordenagailuen erabileran aitzindari bihurtu zuen Dartmouth, eta ordenagailuen konpetentziak irakurtzeko gaitasunarekin parekatu zituen. 1982an irakasle lanaldi osora itzuli zen.

1983an, Kemenyk eta Kurtzek True BASIC, Inc. izeneko enpresa bat sortu zuten True BASIC merkaturatzeko, hizkuntzaren bertsio eguneratua.

Heriotza

John Kemeny 66 urte zituela hil zen, Lebanon (New Hampshire)^[2] bihotz-gutxiegitasunaren ondorioz, 1992ko abenduaren 26an^[4]. Etnan bizi izan zen, Dartmouth Campusetik gertu.