Kirgizistango kultura

Kirgizistandarrak, orokorrean, herri nomada izan dira. Argazkian yurta bat.

Kirgizistango alfonbrak.

Kirgizistango kulturak bereziki mongol herriaren eragina ezagutu du. Dela dela, Kirgizistandarrek, herri nomada izanik, beste herrien kulturak ezagutu dituzte. Erlijioaren ikuspuntutik Musulmanak dira % 90, sunitak gehienak, eta kristauak % 7 (2017ko zenbatespena). Kirgizera eta errusiera dira hizkuntza ofizialak.

Hizkuntzak

Kirgizera eta errusiera dira hizkuntza ofizialak. Kirgizera turkiar hizkuntza da, kazakheraren oso antzekoa eta uigurrera eta uzbekeraren gertukoa. Errusieraz egiten den bezala, kirgizera ere alfabeto zirilikoa erabiliz idazten da, Txinan bizi diren kirgizek arabiar alfabetoa erabiltzen duten arren.^[1] Biztanleen % 71ren mintzaira da. Ofiziala ez den arren, uzbekera da bigarren hizkuntzarik mintzatuena (% 14,4).

Erlijioa

Sobietar garaian Estatuaren ateismoa sustatua izan zen. Gaur egun, ordea, Kirgizistan estatu sekularra da, nahiz eta islamak gero eta eragin handiagoa izan duen politikan. Kirgizistan nagusiki Suniko nazio musulmana da, eta Hanafiren pentsamendu-eskolarekin bat egiten du.^[2]

Arkitektura

Herri nomada izanik haien arkitekturaren ezaugarri nagusia Yurta da, tradiziozko etxebizitza da, solairu bakarrekoa eta biribila.

Literatura

Manas poema kirgizistandarren poema tradizional epikoa da. Poema, gutxi gorabehera milioi erdi lerrokoa, Homeroren Odisea baino hogei aldiz luzeagoa da, munduko poema epikorik luzeenetakoa izanik. Lan patriotikoa da, Manas eta bere ondorengoen eta jarraitzaileen balentriak kontatzen dituena; izan ere, IX. mendean txinatarren aurka borrokatu ziren independentziari eusteko. Kirgizistango literaturak ahozkoz izan zen XX. mendera arte, gerlari nazional eta lirikoekin abenturak azalduz.

Literatura idatziaren arloan, liburu askoren egilea den Txingiz Aitmatoven figura nabarmentzen da; bere lan batzuk asko zabaldu ziren Louis Aragonek frantsesera egindako itzulpenei esker. 2021 hasieran, Wikipediaren Kyrghizerazko edizioak 300 Kirghize idazle zerrendatzen ditu; errusiarrez, 71.

Musika

Komuz musika-tresna.

Kirgizen musika tradizionalaren ezaugarri nagusia nota luze eta iraunkorrak erabiltzea da, elementu errusiar nabarmenekin. Musika tradizionalak manaschiak, Manas poema epikoaren kantariak, eta kui (edo küü) izeneko bidaia musikal baten inguruan mugitzen diren narrazioak kontatzen dituen musika instrumentala biltzen ditu.^[3]

Komuz, punteatzeko musika-tresna, Kirgizistango tresna nazionala da. Hiru soka ditu, egurrez egina dago eta hatzekin jotzen da, arkurik gabe. Gitarra baten antzeko soinua du. Beste instrumentu tradizional batzuk kyl kiak dira, kirgizen nortasunaren sinbolo garrantzitsua den arkudun bi hariko instrumentua, sybyzgy, albotik jotzen den txirula, chopo-choor eta ooz komuz (ahozko komuza), herrialde batzuetan aho-arpa bezala ere ezagutzen dena.

Gastronomia

Nomada bizimodurako lotuta daude plater nagusiak. Esaterako:

• plov edo pilaf (arroza haragiarekin)
• bish parmak (pasta zaldikiarekin)
• mantı (hargaia oreaz bilduta)

Plater tradizional gehienak eskuekin jaten dira, nahiz eta gaur egun batzuetan mahai-tresnak erabiltzen diren.

Janzkera tradizionala

Emakumezkoen jantzia soineko luzeak eta geruzak ditu bereizgarri, mahuka luzeak eta txano altuak erabiltzen dituzte. Gizonek kapela zuri bat erabiltzen dute, beltzez brodaturiko diseinuekin.

Erreferentziak

1. Galarraga, Haize. Kirgizistan. Mendi eta zaldien lurraldea. Berria, 2010eko apirilak 20, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-2-2).
2. https://web.archive.org/web/20100626075350/http://www.canadiancontent.net/profiles/Kyrgyzstan.html
3. Broughton, Simon and Sultanova, Razia. "Bards of the Golden Road". 2000. In Broughton, Simon and Ellingham, Mark with McConnachie, James and Duane, Orla (Ed.), World Music, 2.liburuki: Latin & North America, Caribbean, India, Asia and Pacific, 24-31.or. Rough Guides Ltd, Penguin Books. ISBN 1-85828-636-0

Kanpo estekak