Latinaren deklinabidea

Linguae vasconum primitiae: euskarazko lehen liburuaren izenburua latinez dago eta izenak deklinatuta daude: Linguae 1. deklinabideko genitibo singularra da eta vasconum, 3. deklinabideko genitibo plurala.

Latinaren deklinabidean bost deklinabide eredu bereizten dira izenetan, genitiboaren bukaeraren arabera. Deklinabide bakoitzean, hitzen lexemei edo erroei hainbat bukaera gehitzen zaizkie. Sei kasu gramatikal ditu: nominatiboa, bokatiboa, akusatiboa, genitiboa, datiboa eta ablatiboa^[1].

Bost deklinabideak

1. deklinabidea

Lehen deklinabideko hitzen genitiboaren bukaera -ae da. Genitiboaren forma izen enuntziatutik har dezakegu; adibidez, poeta, poetae, m ~ euskaraz, "poemagile, koplari"; lehen hitza (poet-a) nominatibo kasuan dago; bigarrena (poet-ae), berriz, genitiboan. Lehen deklinabideaz izen femeninoak deklinatzen dira, gehienbat.

Lehen deklinabidea

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	-ă	-ae
Bokatiboa	-ă	-ae
Akusatiboa	-ăm	-ăs
Genitiboa	-ae	-arŭm
Datiboa	-ae	-īs
Ablatiboa	-ă	-īs

poeta, -ae, m ~ poeta, "olerkari"

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	poetă	poetae
Bokatiboa	poetă	poetae
Akusatiboa	poetăm	poetăs
Genitiboa	poetae	poetarŭm
Datiboa	poetae	poetīs
Ablatiboa	poetă	poetīs

2. deklinabidea

Bigarren deklinabideko hitzen genitiboaren bukaera -i da. Adibidez: dominus, domini, m ~ euskaraz, "jauna". Bigarren deklinabideaz baliatuz, izen maskulino zein femeninoak deklina daitezke; neutrozko forma ere badago.

Bigarren deklinabidea (maskulino eta femenino arruntak)

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	-ŭs	-ī
Bokatiboa	-ĕ	-ī
Akusatiboa	-ŭm	-ōs
Genitiboa	-ī	-ōrum
Datiboa	-ō	-īs
Ablatiboa	-ō	-iī

dominus, -i, m ~ "jaun"

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	dominŭs	dominī
Bokatiboa	dominĕ	dominī
Akusatiboa	dominŭm	dominōs
Genitiboa	dominī	dominōrum
Datiboa	dominō	dominīs
Ablatiboa	dominō	dominīs

Bigarren deklinabidean, magister, magistri, m ~ ("irakasle") bezalako izenak daude, nahiz eta maskulinoa izan erromatarrentzat hitz egiterako orduan errazago zelako aldaketa batzuk jasan dituztenak.

magister, -tri, m ~ "irakasle"

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	magister	magistrī
Bokatiboa	magister	magistrī
Akusatiboa	magistrŭm	magistrōs
...	Gainontzekoak,	berdin.

Haiez gain, bigarren deklinabidean izen neutroak daude: templum, templi, n ~ ("tenplua").

Bigarren deklinabidea (neutroak)

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	-ŭm	-ă
Bokatiboa	-ŭm	-ă
Akusatiboa	-ŭm	-ă
Genitiboa	-ī	-ōrum
Datiboa	-ō	-īs
Ablatiboa	-ō	-īs

templum, -i, n ~ "tenplu"

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	templŭm	templă
Bokatiboa	templŭm	templă
Akusatiboa	templŭm	templă
Genitiboa	templī	templōrum
Datiboa	templō	templīs
Ablatiboa	templō	templīs

3. deklinabidea

3. deklinabidea

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	-	-ēs
Bokatiboa	-	-ēs
Akusatiboa	-ĕm	-ēs
Genitiboa	-ĭs	-(i)ŭm
Datiboa	-ī	-ĭbus
Ablatiboa	-ĕ	-ĭbus

consul, -is, m ~ "kontsul"

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	consul	consulēs
Bokatiboa	consul	consulēs
Akusatiboa	consulĕm	consulēs
Genitiboa	consulĭs	consulŭm
Datiboa	consulī	consulĭbus
Ablatiboa	consulĕ	consulĭbus

4. deklinabidea

4. deklinabidea (maskulino eta femenino arruntak)

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	-ŭs	-ŭs
Bokatiboa	-ŭs	-ŭs
Akusatiboa	-ŭm	-ŭs
Genitiboa	-ŭs	-ŭŭm
Datiboa	-ŭi	-ĭbus
Ablatiboa	-ū	-ĭbus

manus, -us, f ~ "esku"

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	manŭs	manŭs
Bokatiboa	manŭs	manŭs
Akusatiboa	manŭm	manŭs
Genitiboa	manŭs	manŭŭm
Datiboa	manŭi	manĭbus
Ablatiboa	manū	manĭbus

5. deklinabidea

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	-ēs	-ēs
Bokatiboa	-ēs	-ēs
Akusatiboa	-ĕm	-ēs
Genitiboa	-ēi	-ērum
Datiboa	-ēi	-ēbus
Ablatiboa	-ē	-ēbus

dies, -ei, m ~ "egun"

	Singularra	Plurala
Nominatiboa	diēs	diēs
Bokatiboa	diēs	diēs
Akusatiboa	diĕm	diēs
Genitiboa	diēi	diērum
Datiboa	diēi	diēbus
Ablatiboa	diē	diēbus

Erreferentziak

1. (Ingelesez) «Casos y declinaciones» Epigraphia 3D (Noiz kontsultatua: 2021-12-04).

Kanpo estekak