Lehen Fitna

Lehen Fitna
Fitnak
Data	656-661
Emaitza	Hasan–Muawiyah Ituna
Lurralde-aldaketak	Arabia, Siria, Irak
Gudulariak
Rasidar kalifaldia Arabiar eta siriar matxinoak Kharijiak
Buruzagiak
Ali ibn Abi Talib † Hasan ibn Ali Husayn ibn Ali Abd Allah ibn Abbas Malik al-Ashtar † Ammar ibn Yasir † Muhammad ibn Abi Bakr † Hujr ibn Adi † Aisha (GP) Talha † Zubayr † Muawiyah I.a Amr ibn al-As Marwan (GP) Abd Allah ibn Wahb al-Rasibi † Abd al-Rahman ibn Muljam †
Galerak
Guztira: 25,407–25,513+ Gamelua: 400–500+ Siffin: 25,000[1][2] Nahrawan: 7–13 Guztira: 47,500+ Gamelua: 2,500+ Siffin: 45,000[1][2] 2,400

Lehen Fitna edo Lehen Islamiar Gerra Zibila (656-661) gerra zibila izan zen, eta funtsezko ondorioak izan zituen Kalifa-herri islamiarraren hasieran. Aurreko Uthman kalifaren heriotzari eta ondorengotzari buruzko desadostasunek sortu zuten. Ummaren lehen banaketa erlijiosoa izan zen, geroago sunitak, xiitak eta kharijiak deituko zirenen artean.

Aurrekariak

Mahoma hil zenean, Abu Bakr (Aisharen aita) izendatu zuten haren oinordeko izateko, Omar ibn al-Khattabek proposatuta, eta musulmanen zati bat sei hilabetez aurka agertu zen, profetak jada bizirik zegoela Ali oinordeko izendatu zuela argudiatuz. Ondoren, kontseilari izan zen, baita hurrengo kalifarena ere, Omar, Omarrek Siriara eta Palestinara egindako bidaian Medinako ordezkariarena izan ezik beste kargurik izan gabe. Uthman kaliferrira iristean, Alik behin baino gehiagotan salatu zuen Korana ez ikusiarena egiten zuela.

Uthman erail zutenean, omeiatarrek Medinatik ihes egin zuten eta oposizioa egoeraren jabe geratuko da. Aliri eskatu zitzaion titulua onartzeko, eta 656ko ekainaren 18an jaso omen zuen, laugarren kalifa bihurtuz.^[3] Uthmanen hilketan parte hartu zuten pertsona batzuek izendapena onartu zutenean, krimenean parte hartzea leporatu zioten, bereziki Muawiyahk, Siriako gobernadoreak eta Uthmanen omeiatar lehengusuak.

Gameluaren gudua

Sakontzeko, irakurri: «Gameluaren gudua»

Mahomaren alargun Aisharen matxinadak, Talha (Talha ibn Ubayd Allah) eta Zubayr (Zubayr ibn al-Awwam) ahaideekin batera egindakoa, Ali Uthman kalifaren heriotza mendekatu ez izana salatzen zutenak, Ali borrokatzera behartu zuen, gerra zibila hasiz. Ehunka jarraitzaile zituzten hiru buruzagi matxinoak Irakera joan ziren, eta han laguntza eta dirua aurkitzea espero zuten. Basora okupatu zuten, baina Alik tropak bildu zituen Kufan eta aurrera egin zuen Basorarantz; negoziazioak izan ziren, baina azkenean Gameluaren gudua bezala ezagutzen zen gudua hasi zen 656ko abenduaren 9an, non Talha eta Az-Zubayr hil ziren eta Aisha aurrerantzean Medinan bizitzera behartua izan zen.^[4]

Siffingo gudua

Sakontzeko, irakurri: «Siffingo gudua»

Talha eta Zubayr guduan hil zirenean, Siriako gobernadore Muawiyah ibn Abi Sufyan Uthmanentzat mendekua eskatuz altxatu zen. Ali Muawiyah, Banū Umayyah edo omeiatarrak klaneko kidea zentzarazten saiatu zen. Siriako gobernadoreak Uthmanen hiltzaileak askatzeko eskatu zuen, Koranak hurbileko ahaideen alde ezarritako mendekua gauzatzeko, norbait bidegabeki hiltzen zutenen aurka. Baina Alik Uthmanen heriotza bere arbitrariotasunagatik bidezkoa izan zela esan zuen. Horren ondorioz, bi taldeak, beren armadekin, Siffingo lautadan bildu ziren eta gatazka batzuk gertatu ziren, baina 657ko ekainean edo uztailean su-eten bat adostu zuten; azkenean, gudua 657ko uztailaren 28an gertatu zen. Muawiyahk alderik txarrena zeraman eta hirurogeita hamar mila gizon inguru hila zituen, Amr ibn al-Asek bere soldaduen lantzetan Koraneko orriak zintzilikatzeko aholkatu zuenean. Arerioek liburu sakratua kontsultatuz gatazka konpontzeko gonbidapentzat hartu zuten, eta emaitza arbitrajepean jarri zuten.^[5]

Arbitrajea

657ko abuztuan epaileak izendatu zituzten: Abu-Mussa al-Aishari (Aliren izenean) eta Amr ibn Al-As (Muawiyahren izenean). Uthman ibn Affanen ekintzak arbitrariotzat har zitezkeen eta, beraz, heriotza bidezkoa zen ala ez epaitu zuten. Pertsonei enkargatutako arbitrajeak oposizio handia zuen, zenbait bertsetek horrelako erabakiak Jainkoari enkargatzen baitzizkioten. Aliren alderdian arbitrajeari uko egin ziotenei harurita deituko zaie, Haruran geratu zirelako, Kufatik gertu. Alik zati bat konbentzitu zuen, baina gainerakoak, Basorako beste oposiziogile batzuekin batera, An-Nahrawanen elkartu ziren berriro eta kharijiak deitu zituzten.

658ko otsailean, arbitrajearen emaitza iragarri behar zen, Irak eta Siria arteko leku zalantzagarri batean. Badirudi bi bilera izan zirela, bata Dumat al-Khafalen 658ko otsailean eta bestea Adhruhen, Maan eta Petra artean, 659ko urtarrilean. Lehenengo topaketaren epaia ez zen argitara eman, baina bai bi aldeei jakinarazi zitzaiela, eta, geroko gertaeren berri dakigunez, Aliren aurkakoa izan zen, argi eta garbi.^[6]

Nahrawango gudua

Sakontzeko, irakurri: «Nahrawango gudua»

Alik tropak bildu zituen, Al-Anbarera iritsi eta Nahrawanera joan zen (Bagdadetik hamabi miliatara) kharijien lehen matxinada suntsitzeko. Alik hori egiten zuen bitartean, 658ko uztailean, Muawiyahek Egipto bereganatu zuen. Kharijiek Aliri arbitrajea onartuz errukigabekeriazko ekintza (kufr) bat egin izana onartzeko eskatzen zioten, baina Alik uko egin zion. Orduan, errendituko zirenei amana (barkamena) promes eginez, 658ko uztailaren 17an gudua gertatu zen.^[7] Indarren ezberdintasunagatik, sarraski bilakatu eta Ali ondoren damutu egin zen. Hildako kharijiien artean fededun zintzo asko zegoen. Horrek areagotu egin zituen hasitako aldeak, eta Alik Kufara itzuli behar izan zuen, kanpainari uko eginez.

Arbitrajearen epaia

Adhruheko bileran, 659ko urtarrilean, epaia argitaratu zen: Uthman ibn Affan bidegabeki erail zuten. Kalifa berri bat aukeratzea iradoki zen, Alik jarraitzea ere planteatu gabe. Orduan arbitroek proposatu zuten Ali ibn Abi Talib eta Muawiyah kalifa izendapenerako baztertzea eta aukeraketa batzorde bati uztea, baina praktikan Muawiyah lagundu zuten. Honek espedizioak bidali zituen Khorasanera eta islamiar konkisten ekialdera, baina bertokoek espedizioak baztertu egin zituzten; 659an, Farsen, Aliri leiala zen Ziyad ibn Abihi gobernadoreak Muawiyahren aldeko omeiatar matxinada erreprimitu zuen. 660an, Buixr ibn Artat omeiatar jeneralak Medina eta Meka okupatu zituen, eta Yemenerantz jarraitu zuen.

Aliren heriotza

661eko urtarrilaren 25ean Ibn Mulkhan izeneko khariji batek, Nahrawango sarraskiaren mendeku gisa, Ali ezpata pozoitu batekin zauritu zuen Kufako meskita baten atean.^[8] Alik beste bi egun iraun zuen erasotik, eta 62 edo 63 urterekin hil zen. Leku sekretu batean lurperatu zuten, Harun ar-Raxiden garaian, Kufatik gertu zegoen leku batekin identifikatua izan zena, non Najaf hiria sorraraziko zuen santutegi bat eraiki zuten.

Ondorioz, Arabiatik Siriara botere lurralde aldaketa bat dago.^[9] Meka zentro espiritualtzat baino ez zuten hartu.

Erreferentziak

1. ↑ Lecker 2012.
2. ↑ Gibbon 1906, 98–99 orr. .
3. (Kennedy 2016, 65 orr. )
4. (Madelung 1997, 171, 172, 181 orr. )
5. (Madelung 1997, 238, 241 orr. )
6. (Madelung 1997, 257 orr. )
7. (Madelung 1997, 259, 260 orr. )
8. (Wellhausen 1901, 18 orr. )
9. (Avi-Yonah 2001)

Bibliografia

• (Ingelesez) Gibbon, Edward. (1906). The History of the Decline and Fall of the Roman Empire. New York: Fred de Fau and Co. Publishers.
• (Ingelesez) Lecker, M.. (2012). Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E. eta beste eds. Ṣiffīn. in: Encyclopaedia of Islam. (2. argitaraldia)  doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_7018. ISBN 978-9004161214..
• (Ingelesez) Kennedy, Hugh. (2023). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century. (4. argitaraldia) Abingdon, Oxon and New York: Routledge ISBN 978-0-367-36690-2..
• (Ingelesez) Madelung, Wilferd. (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press ISBN 0-521-64696-0..
• (Alemanez) Wellhausen, Julius. (1901). Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung OCLC .453206240.
• (Ingelesez) Avi-Yonah, Michael. (2001). History of Israel and the Holy Land. A&C Black ISBN 978-0826415264..

Kanpo estekak