Leialtasun

Foxie txakurra Charles Gough bere jabearen gorputza zaintzen, 1829ko Edwin Landseerren margolana

Leialtasuna leiala denaren nolakotasuna da^[1]. Erabilera orokorrean, nazio, kausa, filosofia, herrialde, talde edo pertsona batekiko debozioa eta fideltasuna da. Zuzenbideko eta zientzia politikoko leialtasunaren definizioa gizabanako batek nazio batekiko duen leialtasuna da, norberen jaiotza lekua edo lege bidez deklaratutako jatorrizko nazioari, baina filosofoak ez daude ados leialtasun-objektu bat izan daitekeenarekin; izan ere, batzuek argudiatzen dute leialtasuna pertsonen artekoa dela, eta beste gizaki bat bakarrik izan daitekeela leialtasun-objektu.

Kontzeptu Historikoak

Mendebaldeko mundua

Tragedia klasikoa, askotan, leialtasun dualetik sortzen den gatazka batean oinarritzen da. Eutifron, Platonen lehen elkarrizketetako bat, bere aitaren aurkako hilketa karguak aurkezteko sortu zuen dilema etikoan oinarritzen da.

Encyclopædia Britannica hamaikagarren edizioan leialtasuna honela definitzen du: "Gobernu subiranoarekiko edo baten herrialdeko gobernu finkoarekiko leialtasuna" eta "debozio pertsonala eta subiranoarekiko eta errege familiarekiko erreberentzia". "Leialtasun" hitza XV. mendean hasten da, eta zerbitzuari, maitasunari edo egin den zin bati zegokion.

XVI. mendeko aldaketa bat somatzen du Encyclopædia Britannica, hitzaren jatorria antzinako "loialte" frantsesean dagoela nabarituz, honek, aldi berean, bere erroak latinezko "Lex" esan nahi du. Leiala dena, leialtasuna zentzu feudalean, legezkoa den norbait da. Horregatik, 1911ko Britannicaren esanahi nagusia, errege batekiko leialtasuna izan zen.^[2]

Kontzeptu modernoak

Josiah Roycek kontzeptuaren definizio ezberdin bat aurkeztu zuen 1908ko bere liburuan. Royceren arabera, leialtasuna bertute bat da, leialtasuna, berak zabalki definitzen duena, oinarrizko printzipio moral gisa aurkezten du gainerako printzipio guztien gainetik. Ideiaren definizio labur bat ematen dio "pertsona batek kausa batekiko duen debozio borondatezkoa, praktikoa eta osoa".

Kontzeptu filosofiko gisa, leialtasuna ez zuten filosofoek neurri handi batean tratatu Josiah Royceren obrara arte. John Ladd, filosofia irakaslea Browneko Unibertsitatean, 1967an Macmillanen Filosofiako Entziklopedian idazten ari zela, une horretan gaiak literatura filosofikoan arreta gutxi jaso zuela ikusi zuen. Hori subjektuak nazionalismoarekin eta idealismoaren metafisikarekin zituen elkarte "gorrotagarriei" egotzi zien, "Zaharkitutzat" jo baitzuen.

Leialtasunak oinarrien arabera bereizten dira. Subjektuaren eta leialtasun-objektuaren arteko lotura pertsonala osatzen duten gertaera aldaezinetan oinarrituta eraiki daitezke, hala nola lotura biologikoetan edo jaioterrian (Sokratesek bere teoria politikoan proposatutako leialtasun naturalaren nozioa).

Leialtasunak ezberdinak dira indarrean. Alda daitezke: leialtasun gorenak, gainerako kontsiderazio guztiak deuseztatzen dituztenak, leialtasun presuntibo hutsak, norberaren presuntzioei eragiten dietenak, beste motibazio batzuekin alderatzen den ekintzarako motibazio bat bakarrik emanez.

Leialtasunak ez dira berdinak. Irismen mugatua duten leialtasunak, subjektuaren ekintza gutxi behar dituztenak, hedadura zabala edo mugagabea duten leialtasunak, ekintza asko eskatzen dituztenak, edo leialtasunaren alde beharrezkoa dena egitea.Adibidez, norberaren lanarekiko leialtasunak ez du beste ekintzarik eskatzen, puntualtasun hutsa eta lanak eskatzen dituen zereginak betetzea baino ez. Aitzitik, familiako kide batekiko leialtasunak eragin handia izan dezake norberaren ekintzetan, eta sakrifizio pertsonal handia eskatzen du.

Leialtasunak desberdinak dira leialtasunen subjektuek beste pertsonekiko duten jarreran. Pertsonek beren leialtasunak partekatzen ez dituzten beste batzuekiko jarrera posibleetako bat izan dezakete, gorrotoa eta mespretxua azken batean, axolagabekeria ingurunean eta kezka eta sentimendu positiboa bestean.

Beste gai batzuekin lotuta

Abertzaletasuna

Leialtasuna abertzaletasunarekin zuzenean parekatzen da askotan. Hala ere, hori ez da kasua; izan ere, abertzaleek leialtasuna erakusten badute ere, ez da pertsona leial guztiak abertzale izatea. Soldadu mertzenario baten adibidea ematen du, ordaintzen dion jendeari edo herrialdeari leialtasuna erakusten diona. Abertzale batek, afektuak, kezkak, identifikazioak eta sakrifikatzeko borondateak motibatzen du.

Leialtasunak politika inmoral eta ankerrak babestera eraman ditzake abertzaleak. Leialtasun patriotikoa, batzuetan, bertute bat baino bizio bat izan daiteke, bere ondorioek moralki desiragarria ez denaren mugak gainditzen dituztenean.

Enplegua

Esklabo desleialaren doktrina Estatu Batuetako hainbat estaturen legeen pean dagoen doktrina bat da, eta nabarmenago New Yorkeko estatuaren legea, zeinaren arabera langile batek, bere nagusiarekiko modu desleialean jarduten duenak, bere desleialtasunetik jaso zuen ordain guztia galdu behar baitu.^[3][4]

Marketing

Enpresek bezeroak fidelizatzeko helburua dute. Markarekiko leialtasuna kontsumitzaileak marka jakin batekiko duen lehentasuna da, bai eta marka hori behin eta berriz erosteko konpromisoa ere. Fidelizazio-programek sariak eskaintzen dizkiete ohiko bezeroei, kontsumitzaileen lehentasunen eta erosketa-ohituren jarraipena egitearen truke.

Biblia

Bibliak leialak aipatzen ditu, Biblia leialtasun osoz jarraitzen dutenak. Egile judu eta kristau gehienek Isaacen batasuna ikusten dute, Abraham Jainkoak deitua izan zen bere seme Isaac holokausto bezala eskaintzeko, Abrahamen leialtasunaren froga bezala.

Animaliak

Animaliek, maskotak diren aldetik, gizakiekiko leialtasuna erakuts dezakete. ^[5]Kasu ospetsuen artean daude Greyfriars Bobby, hamalau urtez ugazabaren hilobira joan zen Skye terrier bat; Hachiko, egunero ugazabarekin topo egiten zuen lekura itzuli zen txakurra, hil eta bederatzi urtera.

Erreferentziak

1. Lur entziklopedietatik hartua.
2. Vandekerckhove, Wim; ebrary, Inc. (2006). Whistleblowing and organizational social responsibility [electronic resource : a global assessment. ] Aldershot, Hampshire, England ; Burlington, VT : Ashgate ISBN 978-0-7546-4750-8. (Noiz kontsultatua: 2021-05-13).
3. (Ingelesez) Glynn, Timothy P.; Arnow-Richman, Rachel S.; Sullivan, Charles A.. (2019-02-01). Employment Law: Private Ordering and Its Limitations. Wolters Kluwer Law & Business ISBN 978-1-5438-0106-4. (Noiz kontsultatua: 2021-05-13).
4. (Ingelesez) Annual Institute on Employment Law. Practising Law Institute 2004 (Noiz kontsultatua: 2021-05-13).
5. (Ingelesez) Rogers, Katharine. (2010-04). First Friend: A History of Dogs and Humans. iUniverse ISBN 978-1-4502-0873-4. (Noiz kontsultatua: 2021-05-13).

Kanpo estekak