Paris Pişmiş

Paris Pişmiş
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakՄարի Սուքիասեան
JaiotzaIstanbul, 1911ko urtarrilaren 30a
Herrialdea Turkia
 Mexiko
HeriotzaMexiko Hiria, 1999ko abuztuaren 1a (88 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Félix Recillas Juárez (en) Itzuli
Hezkuntza
HeziketaÜsküdar American Academy (en) Itzuli
Istanbulgo Unibertsitatea 1937)
Harvard Unibertsitatea
Tesi zuzendariaErwin Finlay-Freundlich
Hizkuntzakturkiera
gaztelania
Jarduerak
Jarduerakastronomoa eta unibertsitateko irakaslea
Enplegatzailea(k)Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoa
Getronagan Armenian High School (en) Itzuli  (1935 -  1936)
Harvard Unibertsitatea  (1938 -  1942)
Tonantzintla Observatory (en) Itzuli  (1942 -  1946)
Jasotako sariak
KidetzaNazioarteko Astronomia Elkartea

Marie Paris Pişmiş de Recillas (jatorriz Mari Sukiasyan (Մարի Սուքիասեան) (Turkia, 1911ko urtarrilaren 30a – 1999ko abuztuaren 1a) astronomo mexikarra izan zen, Turkian jaioa eta armeniar jatorrikoa.[1] Turkiako zientzia fakultate batean lizentziatu zen lehen emakumea izan zen, eta Mexikoko lehen astronomo profesionala.[2]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pişmiş Orstaköyn jaio zen, Istanbulgo Beşiktaş-ko barrutiko auzo batean. Bere aita Migirdiç Pişmiş-en biloba zen, Abdul-Aziz sultanaren Finantza ministro izandakoa (1861-1876), eta ama Mateos Izmirlianen iloba. 1937an, Istanbulgo Unibertsitateko Zientzia Fakultateko doktoretza lortu zuen lehen emakumea izan zen. Bere doktoretzako gainbegiralea Erwin Finlay Freundlich izan zen, bertara nazien jazarpenetik ihes egin zuten zientzialari alemaniar asko bezala iritsia, bere jenioaz ohartu eta AEBra joateko babesa eman ziona Harvardeko bekadun bezala 1938an. Bigarren Mundu Gerraren hasieraren ondorioz Estatu Batuetan egon ondoren, Harvard Unibertsitaten jarduera akademikoak garatu zituen, non Felix Recillas, matematikari mexikarra, bere senarra izango zena ezagutu zuen. Azkenean, Mexiko D.F.-n kokatu ziren, eta, horrela, Mexikoko lehen astronomo profesionala bihurtu zen. [1]Dorrit Hoffleit-en arabera:

"Mexikok hezkuntza eta ikerketa astronomikoan izan zuen garrantziaren ezarpenean eragin handiena izan zuen pertsona izan zen".[3]

Berrogeita hamar urtez baino gehiagoz UNAMen lan egin zuen, eta honek bere lana aitortu zion, eta Honoris Causa doktoregoaren ohorea eman zion. 1955etik aurrera, Paris Mexikon hasi zen astronomiako lehen ikastaro arautuak ematen, eta maisu eta inspirazio-iturri bihurtu zen Mexikoko lehen astronomo profesionalentzat. Astronomo gazteen irakasle gisa egindako ekarpenagatik, UNAMeko Zientzia Irakaskuntzako saria eman zitzaion.[4]

Parisen ezaugarri azpimarragarrienetako bat erronka eta garapen tekniko aitzindariekiko etengabeko interesa izan zen, eta horrek lankideek imitatu beharreko eredu bihurtu zuen, Mexikoko emakumezko ikasle gazteengan eragin oso positiboa izan zuelarik. Horren ondorioz, gaur egun Institutuan lanean ari diren ehun astronomoetatik %25 emakumeak dira.[4]

Astrofisikako hainbat gairi buruzko ehun eta hogei artikulu baino gehiago argitaratu zituen, nahiz eta bere interes eremu nagusia egitura galaktikoa izan. Besteak beste, galaxien zinematika, H II nebulosa, izar-kumulu irekien egitura eta nebulosa planetarioen egitura aztertu zituen. Pismis katalogoa osatu zuen 22 izar kumulu irekiz eta 2 kumulu globularrez hego hemisferioan.[5]

1998an, Reminiscences in the Life of Paris Piúmicoa: a Woman Astronomer izenburua zuen autobiografia argitaratu zuen. 1999an hil zen. Bere nahien arabera, erre egin zuten. Haren alaba Elsa Recillas Pishmish astrofisikoa da.[4]

Argitalpen batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Pismis 24ren Hubbleko irudia, bere katalogoan identifikatutako HII eskualdeetako bat.
  • Tacubayako Katalogo Astrofotometrikoaren hiru liburukiak editatu zituen 1966an.
  • 1966 eta 1973 artean, Tonantzintla eta Tacubayako Behatokien Buletina argitaratu zuen.
  • Hogei urtez, Paris Pishmish Mexikoko Astronomia eta Astrofisika aldizkariko editorea izan zen.
  • 1975ean, IAUko 33. solasaldiaren editorea izan zen «Observational Parameters and Dynamical Evolution of Multiple Stars».
  • paris Pișmiș, gabriel Cruz-González. 1998. Reminiscences in the Life of Paris Pismis: A Woman Astronomer. Editorea Mexikoko Unibertsitate Nazional Autonomoa, Astronomia Institutua, Astrofisika, Optika eta Elektronika Institutu Nazionala, 103 or. ISBN 9683664490, ISBN 9789683664495.[6]
  • 1938. On the Interpretation of the K-term. Bol. Publications of the Istanbul University Observatory-ren 10. artikulua. 23 orrialde

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • UNAMeko Astronomia Institutuko ikertzaile emeritu izendatu zuten.[7]
  • Honoris Causa doktore-gradua jaso zuen, bai UNAMen bai INAOEren eskutik.[7]
  • Unibertsitate Nazionalaren Saria Zientzia Zehatzen irakaskuntza arloan 1989an.[8]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b «Paris Pismis» www.tayabeixo.org (Noiz kontsultatua: 2022-09-16).
  2. ↑ Marie Paris Pismis, la primera astrónoma mexicana. .
  3. ↑ Hoffleit, Dorrit. (2005). Two Turkish Lady Astronomers. .
  4. ↑ a b c «Paris Pişmiş: madre de la astronomía mexicana | Información y Actualidad Astronómica» revista.iaa.es (Noiz kontsultatua: 2022-09-17).
  5. ↑ «1959BOTT....2r..37P» simbad.u-strasbg.fr (Noiz kontsultatua: 2022-09-16).
  6. ↑ Biografía de Paris Pishmish. MUJERES NOTABLES BIOGRAFÍAS DE MUJERES EXTRAORDINARIAS.
  7. ↑ a b «Paris Pismis, la primera astronoma mexicana (24/08/99)» www.inaoep.mx (Noiz kontsultatua: 2022-09-17).
  8. ↑ Ilecara. (2012-03-18). «MUJERES QUE HACEN LA HISTORIA - BREVES BIOGRAFIAS: Siglo XX - Paris Pismis» MUJERES QUE HACEN LA HISTORIA - BREVES BIOGRAFIAS (Noiz kontsultatua: 2022-09-17).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]