Praenomen

Praenomen-a (praenomina pluralean), literalki «izenaren aurrekoa», Antzinako Erromatarren artean, egungo bataio izenaren antzekoa zen. Tria nomina («hiru izen») sistemaren lehen izena zen^[1], ondoren, nomen-a erabiltzen zen, eta azkenik, cognomen-a, beti ere orokorrean hitz eginda. Hiritar estatusa zuten gizonek erabiltzen zuten, familia bereko gizonak euren artean bereizteko. Badirudi Erromaren historiaren hasieran praenomen ugari erabili zirela, baina denboraren poderioz, izen asko erabiltzeari utzi zieten eta Errepublika amaieran hogei izenek osatzen zuten zerrenda motz bat^[2]. Oso ezagunak zirenez, eta hainbeste errepikatzen zirenez, oro har, laburduraz idazten ziren.

Historia

Erromako herritarra izendatzeko tria nominen erabilera K.a. II. mendearen amaieran agertu zen, Errepublikaren garaiaren amaiera aldean. Hala ere, praenomena K.o. II. mendean erabiltzeari uzten zaio pixkanaka, K.o. IV. eta V. mendeetan nomena ere alde batera uzten da.

Erabilera

Praenomena gens berekoak izan, eta beraz, nomen bera zuten pertsonak bereizteko erabiltzen zen. Adibidez, jaiotza-ordena adierazten duten Quintus edo Sextus. Hala ere, praenomen balioa galduz joan zen, aitatik semera pasatzen baitzen eta batzuetan, anaien artean ere partekatzen baitzen. Errepublikaren amaieran, erabiltzen ziren praenomenak hemezortziko zerrenda itxia osatzen zuten.

Adibidez:

• Gaius (praenomen) Iulius (nomen) Caesar (cognomen).
• Gaius Sallustius Crispus (Gaio Salustio Krispo).
• Publius Cornelius Scipio (Publio Kornelio Eszipion Afrikarra, jeneral ezaguna).
• Lucius Cornelius Scipio (Luzio Kornelio Eszipio, familia bereko beste gizon bat).

Emakumeek gutxiagotan erabili zuten praenomena, berdin gizon libre ez hiritarrek ere.

Gizonezkoen praenomenak

Errepublika garaiaren hasieran hiru dozena izen inguru erabili ziren. Baina denborak aurrera egin ahala, zerrenda murriztu egin zen eta K.a. I. mendean, dagoeneko, bakarrik hemezortzi inguru erabiltzen ziren, eta horietatik, hamabi bat besterik ez ziren ohikoak. Hauek dira horietako batzuk, eta bere laburdura ohikoena parentesi artean:

• Agrippa (Agr.)
• Appius (Ap.)
• Aulus (A.)
• Caeso (K.)
• Decimus (D.)
• Faustus (F.)
• Gaius (C.)
• Gnaeus (Cn.)
• Hostus
• Lucius (L.)
• Mamercus (Mam.)
• Manius (ꟿ. or M'.)
• Maximus
• Marcus (M.)
• Mettius
• Nonus
• Numerius (N.)
• Octavius (Oct.)
• Opiter (Opet.)
• Paullus
• Postumus (Post.)
• Proculus (Pro.)
• Publius (P.)
• Quintus (Q.)
• Septimus
• Sertor (Sert.)
• Servius (Ser.)
• Sextus (Sex.)
• Spurius (S.)
• Statius (St.)
• Tiberius (Ti.)
• Titus (T.)
• Tullus
• Vibius (V.)
• Volesus (Vol.)
• Vopi

Emakumezkoen praenomenak

• Appia (Ap.)
• Aula (A.)
• Caesula
• Decima (D.)
• Fausta (F.)
• Gaia (C.)
• Gnaea (Cn.)
• Hosta (H.)
• Lucia (L.)
• Maio (Mai.)
• Mamerca (Mam.)
• Mania (M'.)
• Marcia (M.)
• Maxima
• Mettia
• Mino (Min.)
• Nona
• Numeria (N.)
• Octavia (Oct.)
• Paulla
• Postuma (Post.)
• Prima
• Procula (Pro.)
• Publia (P.)
• Quarta
• Quinta (Q.)
• Secunda (Seq.)
• Septima
• Servia (Ser.)
• Sexta (Sex.)
• Spuria (Sp.)
• Statia (St.)
• Tertia
• Titia (T.)
• Tiberia (Ti.)
• Tulla
• Vibia (V.)
• Volusa (Vol.)
• Vopisca (Vop.)

Erreferentziak

1. (Gaztelaniaz) Onomástica romana: el ciudadano ingenuo - Histórico Digital. 2021-07-14 (Noiz kontsultatua: 2023-04-06).
2. (Gaztelaniaz) Álvarez, Jorge. (2020-08-24). «Cómo se nombraba a las mujeres en la antigua Roma» La Brújula Verde (Noiz kontsultatua: 2023-04-06).

Kanpo estekak