Tilly Edinger

Tilly Edinger

(1930)
Bizitza
JaiotzaFrankfurt am Main, 1897ko azaroaren 13a
Herrialdea Alemania
HeriotzaCambridge, 1967ko maiatzaren 27a (69 urte)
Hobiratze lekuaFrankfurteko hilerria
Hezkuntza
HeziketaJohann Wolfgang Goethe-Frankfurt am Maingo Unibertsitatea
Heidelbergeko Unibertsitatea
Municheko Unibertsitatea
Hizkuntzakalemana
Jarduerak
Jarduerakpaleontologoa, zoologoa, unibertsitateko irakaslea eta neurologoa
Enplegatzailea(k)Harvard Unibertsitatea
Senckenberg Museum (en) Itzuli
Wellesley College
Johann Wolfgang Goethe-Frankfurt am Maingo Unibertsitatea
Jasotako sariak
KidetzaPaläontologische Gesellschaft (en) Itzuli
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Izengoitia(k)Ottilie Tilly

Johanna Gabrielle Ottilie "Tilly" Edinger (Frankfurt am Main, 1897ko azaroaren 13a – Cambridge, 1967ko maiatzaren 27a) germaniar-estatubatuar paleontologoa izan zen, paleoneurologiaren sortzailea.[1]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haurtzaroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edinger familia judu aberats batean jaio zen 1897an. Bere aitak, Ludwig Edingerrek, Frankfurteko ikerketa neurologikoko lehen institutua sortu zuen, Edingerri komunitate zientifikoan hainbat kontaktu emanez bere karrera bultzatzen laguntzeko.[2][3] Hiru neba-arrebetatik gazteena zen.[4] Bere neba Fritz Holokaustoan hil zuten eta bere ahizpak, Dora Lipschitz doktoreak, Estatu Batuetara emigratu zuen. Nerabezaroan, Edinger entzumena galtzen hasi zen. Audifonoak behar zituen, eta heldua zenean erabat gorra zen eta ezin zuen entzun haiek gabe.

Edinger Schiller-Schulen hezi zen, Frankfurteko neskentzako bigarren hezkuntzako eskolan. 1916an, Edingerrek Heidelbergeko Unibertsitatean eta Municheko Unibertsitatean ikasi zuen zoologian espezializatzeko, baina gero geologia/paleontologiara aldatu zen. Edinger 1920an hasi zen doktorego-tesi batean lanean, Fritz Drevermann aholkulariarekin, Frankfurteko Unibertsitatean. 1921ean, doktore-tesiaren zati batzuk Senckenbergiana aldizkarian argitaratu zituen. Ikasketak amaitu ondoren, Frankfurteko Unibertsitateko Geologia-Paleontologia Institutuan lan egin zuen Edingerrek, "Boluntario-Laguntzailea" (1921-1927) izeneko ordaindu gabeko langile gisa.[5] Edingerrek kontserbatzaile gisa lan egiten jarraitu zuen Senckenberg Museoan (1927-1938).

Helduaroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edingerrek karrera profesionala 1921ean hasi zuen, paleontologiako ikerketa-laguntzaile gisa, Frankfurteko Unibertsitatean, eta postu horretan aritu zen 1927ra arte. Urte horretan, ornodunen paleontologiako kontserbatzaile postu batera aldatu zen Senckenberg Museoan, eta bertan lanean jarraitu zuen harik eta 1938an bere lanak ornodunak ikertzen eta ikasten denbora pasatzeko aukera eman zion arte. Han zegoela, 1929an paleoneurologiaren sorrerako lana idatzi eta argitaratu zuen, Die Fossilen Gehirne (Fosilen Garunak). Ugaztunen garunek garezur fosiletan aztarnak utzi zituela aurkitzean oinarrituta zegoen, paleoneurologoek haien anatomia antzemateko aukera emanez.[6] Endoprotesiak erabili zituen garuneko kaxaren barrualdea aztertzeko, eta metodo horrek eragina izan zuen azterketan.[7] Bere lanean eragin handia izan zuten Otto Schindewolf, Louis Dollo eta Friedrich von Huene ornodun paleontologo garaikideek.[2][8]

Judua izanik, bere karrera Alemanian aurrera eramatea askoz zailagoa bihurtu zen Alderdi Naziak boterea handitu zuenean 1933an, eta "arraza-legeak" aplikatzen hasi zenean, juduak seinalatuz.[3] Hurrengo bost urteetan, isilpean jarraitu zuen lanean Senckenberg Museoan, Museoko zuzendari Rudolf Richterren babespean.[3] Hala ere, 1938ko azaroaren 9an eta 10ean, "Kristallnacht" gauean, aurkitu zuten eta azaroaren 11n beste herrialde batera emigratzeko aukera aztertu behar izan zuen. 1938ko abenduan, Phillipp Schwartzek, Frankfurteko Unibertsitateko irakasle ohiak, bere Atzerriko Lankidetza Elkarte Alemaniarra erabili zuen Edingerri laguntza emateko. Sozietate horren bitartez, itzultzaile gisa kontratatu zuten Londresen 1939ko maiatzean.[4][6]

1940ko maiatzaren 11n, New Yorkera iritsi zen, eta, ia berehala, Massachusettsera joan zen Harvardeko Zoologia Konparatuko Museoan postu bat betetzera. Han, bere bigarren lan garrantzitsua argitaratu zuen, The Evolution of the Horse Brain (Zaldi-burmuinaren Eboluzioa) 1948an, AEBetako herritar bihurtu eta hiru urtera.[2][6] 1944-1945 ikasturtean, agur esan zion Harvardi, Wellesley Unibertsitatean anatomia konparatiboko irakasle izateko, baina uko egin zion, entzumenak okerrera egin ondoren.[4][7] Edingerrek zaldien burmuin fosilei buruz egindako lanak eboluzioa adar-prozesu bat zela erakutsi zuen, egiturek modu independentean eboluzionatu zezaketelako, ugaztun aurreratuetan aurkitzen den tamaina handiko garunak bezala.[6] Horrek aurre egin zion garai hartako teoria nagusiari, anagenesiari, eta ulermen modernora eraman zuen, kladogenesira.[4] 1963 eta 1964an, Ornodunen Paleontologia Elkarteko lehendakari izendatu zuten Edinger, eta horrek agerian uzten du alor horretan izan zuen nagusitasuna.[6] Tilly-hezurrak, arrain-espezie batzuen bizkarrezurretako hezur lodituak, haren omenez izendatzen dira.[7] Cambridgeko egonaldian, Edinger Frankfurtera itzultzen zen bisita egitera, oso leiala baitzen bere jaioterriarekiko, ohorezko titulu bat eman ziolako. Tilly Edinger hirurogeita zazpi urterekin erretiratu zen. Zoologia Konparatuaren Museoan lan egin zuen hogeita bost urtez. Erretiroan MCZn aholkulari gisa aritu zen eta idazten jarraitu zuen.[9] 1967ko maiatzaren 27an, Cambridgeko kale bat zeharkatzen ari zela, ez zen konturatu kontrako noranzkoan zihoan ibilgailu bat zetorrela, eta istripu baten ondorioz hil egin zen.

Tilly Edingerren hilobia

Heziketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere hasierako hezkuntza etxeko-andereño batek eman zion frantsesez eta ingelesez; lehen eskolatze formala Frankfurteko Schiller-Schule emakumeentzako bigarren hezkuntzako eskola izan zen.[8] Bere aitak ez zuen Tillyk bere generoagatik neurologiarekiko zuen interesa babestu.[10] Hala ere, bere ibilbidean aurrera egiteko konexio zuzenak aurkitzen lagundu zion.[3] Aitak gaitzestu arren, Heidelbergeko Unibertsitatean eta Municheko Unibertsitatean matrikulatu zen 1916an, eta han ikasi zuen 1918an doktoretza ikasketak Frankfurteko Unibertsitatean hasi zituen arte.[11] Hasieran zoologia ikasi zuen, baina paleontologiara aldatu zen eta bertan askoz zoriontsuagoa zen.[11] Zoologia, geologia, psikologia eta paleontologiako klaseei esker, neurologian interesa hartu eta froga geologikoekin erlazionatzeko aukera eman zion, gero paleoneurologiaren oinarriak eraikiz. Urte hartan Frankfurteko Unibertsitatean hasi zituen doktorego ikasketak.[6] Mesozoikoko Nothosaurus itsas narrastiaren garuna aztertu zuen, eta, horri esker, zoologian doktoretza lortu zuen 1921ean.[12] Doktoretza amaitu ondoren, paleontologian ikerketa gehiago egin zituen lanaldi partzialean eta ornodun fosilen kontserbatzailea izan zen Senckenberg Museoan.[3]

Ondare zientifikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Paleoneurologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edingerrek 1920ko hamarkadan, Alemanian neurologia eta paleontologia kontzeptua sortu zuen. Horretarako, anatomia konparatiboa eta sekuentzien estratigrafia integratu zituen. Denboraren kontzeptua ere neurologian sartu zuen eta ornodunen garunaren ulermen zientifikoa zena aldatu zuen.

Antzinako garunak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edinger-en "garun fosilak" garunaren, garunari eusten zion garezurreko zorroaren eta objektu huts baten barneko endocastaren arteko erlazioa eztabaidatu zuten. Bere ideiak sartu zituen bere lehen argitalpenean 1921ean, krokodilo garunari eta bere garun-zorroari buruz hitz egin zuena. Anfibioen paleoneurologiari buruzko lanean, egileak honako alderdi hauetan sakondu zuen Alfred S. Romer-ekin. Lan horretan, anfibioen garuna eta endoprotesiak alderatu zituzten, eta horrek desberdintasun sistematikoak eta funtzionalak lotzen lagundu zien.[3]

Garunaren eboluzioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aitak, Ludwig Edingerrek, ornodunen garuneko eremu zahar eta modernoak identifikatu zituen, eta bera bere ideietan oinarritu zen estratigrafiaren agerpenak ekarri zuen denboraren kontzeptua txertatuz. Antzinako anatomia ez zegoela ornodun bizietan azaldu zuen, eta horrela, fosilen erabilerarekin berrikuntza sekuentzia zehaztea eskatzen zuen. Bere konparazio neonatologikoak George Gaylord Simpsonek zalantzan jarri zituen, eta horregatik, burmuinaren hedapenaren analisi sendo bat proposatu zuen. Berak zaldien berrikuntza neural eta osteologikoak ez zirela beste gorputz-sistema batzuen aldi berean edo abiadura berean gertatzen ikusi zuen, eta, gainera, bere ikuspuntua argudiatzen zuen.[3]

Garunaren kokapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edingerren ikerketaren aurretik, endoprotesien deskribapenak tamainako txostenetara eta garuneko konbultsioetara mugatzen ziren. Neuroanatomia arloan esperientzia handia zuenez, Edinger-ek endoprotesietatik informazio gehigarria atera ahal izan zuen, adibidez, sarrera neuronalak. Garuneko zentzumen-organoak ebaluatuz egin zuen, pterosauroen gaitasunak aurreikusteko. Harrigarriena Glenn "Jep" Jepsen Princetongo lankidearekin eztabaida luzea izan zuela da. Biek eztabaidatu zuten ea burmuin fosil bat eta endokasta haragijale batena edo saguzar goiztiarrarena ote zen. Hala ere, gatazka honen izaera lagunartekoa izaten jarraitu zuen, Jepsenek idatzitako poema batean azaltzen den bezala.[3]

Burmuinaren neurria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edingerren zientzia-ondarearen beste ekarpen nabarmen bat Othniel Charles Marshek "Garunaren Hazkunderako Lege Orokorrei" buruz egindako interpretazioei egindako kritika gogorrak izan ziren. Marshek Mesozoiko eta Zenozoiko garaietatik aurrera garunaren tamaina handitu egin zela defendatzen zuen bitartean, Edingerrek ezin dela alderatu leinu ezberdinetako animalien garun-tamaina esan zuen. Bere argudioa bermatzeko, Edinger-ek Zenozoikoan gorputzaren tamaina handitu zen heinean, garunaren tamaina gutxitu egin zela gorputzaren tamainarekin alderatuta adierazi zuen. Hala ere, Marshek gorputzaren tamaina kontuan hartzen ez zuenez, eta Edingerrek eskalatze alometrikoa aintzat hartzen ez zuenez, ez batak ez besteak ezin izan zuen burmuinaren tamainari buruzko ondorio zehatzik atera.[3]

Argitalpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edinger-ek paleoneurologia modernoa sortu zuen Frankfurt am Main-eko Senckenberg museoan zegoela.[3] O.C Marshen garunaren eboluzioaren esparru teorikoak inspiratu zuen Edinger.[2] Bere lan garrantzitsuenak hauen izan ziren:

  • Die Fossilen Gehirne. 1930.[2]
  • The Evolution of the Horse Brain. 1948.[13]
  • Brains of the Odontognathae. 1950.[14]

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tilly-Edinger-Platz

Bere bizitzan zehar, hainbat erakundek saritu zuten Edinger bere lan aitzindariagatik.

  • Guggenheim Fundazioaren beka bat jaso zuen 1943 eta 1944 artean, eta Unibertsitateko Emakumeen Elkarte Amerikarraren beste bat 1950 eta 1951 artean.[15]
  • Arte eta Zientzien Ameriketako Akademiako kide izendatu zuten 1953an.
  • Hainbat unibertsitatek ere honoris causa doktore izendatu zuten bere lorpenengatik, horien artean Wellesley (1950), Giessengo Unibertsitatea (1957), eta bere alma mater, Frankfurteko Unibertsitatea (1964).[4]
  • Ornodunen Paleontologia Elkarteko lehendakari izateaz gain, beste elkarte zientifiko batzuetako kide ere izan zen, besteak beste, Eboluzioaren Azterketarako Elkartekoa, Alemaniako Paleontologia Elkartekoa eta Senckenberg Naturaren Elkartekoa.[15]

1967ko maiatzaren 27an hil zen Cambridgen, Massachusettsen, trafiko-istripu batek buruan eragindako lesio larrien ondorioz.[3] Bere heriotzaren ondorioz, Edingerrek ezin izan zuen bere azken lana, The Comprehensive Summary of Paleoneurology, bukatu. Liburuki hau bere lankide batzuek osatu eta Edinger hil ondoren argitaratu zuten.[2]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2015-11-13). «Tilly Edinger, paleontóloga» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  2. ↑ a b c d e f Buchholtz, Emily A.; Seyfarth, Ernst-August. (1999). «History of Neuroscience The gospel of the fossil brain: Tilly Edinger and the science of paleoneurology». Brain Research Bulletin 48 (4): 351-361.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k (Ingelesez) Seyfarth, Ernst-August; Buchholtz, Emily A.. (2001-08). «The Study of "Fossil Brains": Tilly Edinger (1897–1967) and the Beginnings of Paleoneurology». BioScience 51 (8): 674-682. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  4. ↑ a b c d e Suer, Sharon F.. (1999). «Tilly Edinger». Detroit : Gale Group ISBN 978-0-7876-3900-6. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  5. ↑ «Tilly Edinger Facts» web.archive.org 2019-04-02 (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  6. ↑ a b c d e f Lisa Yount. (1999). A to Z of women in science and math. Facts on File ISBN 978-0-8160-3797-1. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  7. ↑ a b c Elizabeth H. Oakes. (2002-01-00). International Encyclopedia of Women Scientists (Facts on File Science Library). Facts on File ISBN 978-0-8160-4381-1. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  8. ↑ a b Buchholtz, Emily A.; Seyfarth, Ernst-August. (2001-08-01). «The Study of “Fossil Brains”: Tilly Edinger (1897–1967) and the Beginnings of Paleoneurology» BioScience 51 (8): 674–682.  doi:10.1641/0006-3568(2001)051[0674:TSOFBT]2.0.CO;2. ISSN 0006-3568. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  9. ↑ (Ingelesez) «Edinger, Tilly (1897-1967), paleoecologist» American National Biography  doi:10.1093/anb/9780198606697.001.0001/anb-9780198606697-e-1301957. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  10. ↑ (Ingelesez) Magazine, Smithsonian; McNeill, Leila. «The Woman Who Shaped the Study of Fossil Brains» Smithsonian Magazine (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  11. ↑ a b «Rocky Road: Tilly Edinger» www.strangescience.net (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  12. ↑ «Legends of Rock: Tilly Edinger | The Palaeontological Association» www.palass.org (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  13. ↑ EDINGER, TILLY. (1948-01-01). Edinger, Tilly ed. «EVOLUTION OF THE HORSE BRAIN» Evolution of the Horse Brain (Geological Society of America) 25: 0. ISBN 978-0-8137-1025-9. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  14. ↑ Edinger, Tilly. (1951). «The Brains of the Odontognathae» Evolution 5 (1): 6–24.  doi:10.2307/2405427. ISSN 0014-3820. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).
  15. ↑ a b Ogilvie, Marilyn Bailey; Harvey, Joy Dorothy. (2000). The biographical dictionary of women in science : pioneering lives from ancient times to the mid-20th century. New York : Routledge ISBN 978-0-415-92038-4. (Noiz kontsultatua: 2024-12-22).


Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Lang G., Harry (1995). Deaf persons in the arts and sciences: a biographical dictionary. Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 423. ISBN 9780313291708. OCLC 31374052. 

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]