Valladolid (Yucatán)

Valladolid; Valladolid
	hiria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Mexiko
Mexikoko estatu	Yucatán
Municipality of Mexico	Valladolid (udalerria)
Izen ofiziala	Valladolid
Jatorrizko izena	Valladolid
Posta kodea	97780–97784
Geografia
Koordenatuak	20°41′22″N 88°12′06″W / 20.6894°N 88.2017°W
Altuera	23 m
Demografia
Biztanleria	48.973 (2010)
Informazio gehigarria
Sorrera	1543ko maiatzaren 28a
Telefono aurrizkia	985
Ordu eremua	UTC−06:00
	valladolid.gob.mx

Valladolid (maia hizkuntzaz Saki) Mexikoko Yucatan estatuko biztanle gehieago duen hirugarren hiria da. Halaber, Valladolid udalerriko burua da. Mexikoko hegoekialdean dago, Yucatango ekialdean, estatuko hiriburua den Méridatik 170 kilometrotara. 2020an egindako zentsuaren arabera 56 494 biztanle zituen.^[1] Hiri kolonial ederra da.

Historia

Hiria 1543ko maiatzaren 28an sortu zuen Francisco de Montejok, "El Sobrino" izenekoak. Jatorriz, maien Chauac-Há herrian zegoen, baina 1545eko martxoaren 24an, fundatzaileak aurka egin arren eta saneamendu arrazoiak zirela medio, Zacira eraman zuten, Cupules maien jauntxoaren hiriburura.^[2] 1848an, maia indigenek hiria eta haren etxaldeak inbaditu zituzten Kasten gerran, eta, ondorioz, kaltetutako familiek beste eskualde batzuetara emigratu behar izan zuten; Yucatango gobernuak hiria berreskuratu zuen hilabete batzuk geroago. 1910eko ekainaren 4an, Valladolideko matxinada edo Iraultzaren lehen txinparta bezala ezagutzen den Mexikoko Iraultzaren lehen aurrekarietako bat izan zen hiria.^[3]

2012an, Mexikoko Herri Magikoen zerrendan sartu zuten hiria, eta bigarrena izan zen izendapen hori jasotzen Yucatan estatuan, Izamalen ondoren.^[4]

Toponimia

Maia hizkuntzaz hiriari Saki' edo Sakí esaten zaio. Etimologikoki "sak", zuria da eta I' gabirai. Armarrian horrela agertzen da, bestetik, hegazti zuria alegia. Valladolid izena espainiar konkistatzaileek ezarri zioten, Espainiak Valladolid hiriaren oroimenez.

Klima

Udan euri erregularrak egiten dituen klima epel azpihezea da nagusi; urteko batez besteko tenperatura 25,8 ºC-koa da, maximoa maiatzean erregistratzen da eta minimoa urtarrilean. Itsas brisak eta hego eta mendebaldeko haizeek berotasuna jaitsarazten dute.

Ondarea

Beste eraikin eta inguruen artean hauek aipa daitezke:

Elizak

San Gervasio eliza
San Bernandino de Siena
Santa Lucía
Candelaria
Candelariaren Andre Mariaren kapera
San Juan de Dios
San Juan eliza
Santa Ana

Beste lekuak

Francisco Cantón Rosado parke nagusia
Udaletxea
Kulturetxea
Venados etxea
Artisautza Merkatua
Azoka
San Roque museoa^[5]
Bost kale
Fraideen galtzada
Heroien parkea
Zací cenotea

Artisautza

Herrian egiten diren artisautza ugarien artean hamakak iraztea, arropa tipikoa egitea, brodatuak, bitxigintza, talabarteria eta harrizko irudiak daude.^[6]