سلاطین سلطنت مملوک | |
---|---|
جزئیات | |
نخستین پادشاه | عزالدین آیبک |
واپسین پادشاه | طومان بای دوم |
آغاز پادشاهی | ۶۴۸ ق / ١٢۵٠ م |
پایان پادشاهی | ٩٢٢ ق / ١۵١٧ م |
سکونتگاه رسمی | قاهره |
بخشی از مجموعهٔ |
---|
تاریخ مصر |
درگاه مصر |
سلطنت مملوک، یا ممالیک مصر، نام حکومتی بود که در سال ۶۴۸ هجری قمری (١٢۵٠م) توسط مملوکان سلطان ایوبی، الصالح ایوب، پایهگذاری و جایگزین ایوبیان در مصر شد. پایتخت این دولت در قاهره قرار داشت و در اوج اقتدار خود شامل مصر، شام، بخشهایی از آناتولی، شمال بینالنهرین و حجاز میشد. سلطنت ممالیک با هجوم امپراتوری عثمانی به رهبری سلطان سلیم یکم در سال ٩٢٢ هجری قمری (١۵١٧م) به پایان رسید.
در طول تاریخ، ۴۸ فرد به تخت سلطنت ممالیک رسیدند. گرچه برخی سلاطین چندین بار به قدرت رسیدهاند (محمد بن قلاوون سه بار، الناصر حسن بن محمد بن قلاوون، ظاهر سیفالدین برقوق و الناصر فرج دو بار). تاریخ سلطنت ممالیک به دو دوره بحری و برجی تقسیم میشود. ۲۴ سلطان بحری بیشترشان مملوکان ترکتبار بودند و ۲۴ سلطان برجی اکثراً از مملوکان چرکستبار به شمار میرفتند. نخستین سلطانی که از مملوکان بحری برخاست رکنالدین بیبرس بود. با آن که عموماً سه سلطان قبلی، یعنی آیبک، فرزندش نورالدین علی و سیفالدین قطز، جزء ممالیک بحری به شمار میروند، اما در حقيقت جزء مملوکان بحری نبودند.[۱] ممالیک برجی با ظهور ظاهر سیفالدین برقوق در سال ٧٨۴ ق / ١٣٨٢ م قدرت سلطنت ممالیک را بدست گرفتند. یکی از سلاطین مملوکی، المستعین، علاوه بر منصب سلطانی، منصب خلافت را هم بر عهده داشت و مدتی توسط امیران برجی به قدرت رسید.[۲]
مملوکان صالحی ممالیک بحری ممالیک برجی | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
# | عنوان سلطنتی | نام | آغاز سلطنت | پایان سلطنت | قومیت | یادداشت | سکه | |||
١ | الملک المعز | عزالدین آیبک | ٢٢ ربیع الثانی 648 / ٣١ جولای ١٢۵٠[۳] | ١۶ ربیع الاول ۶۵۵ / ١٠ آپریل ١٢۵٧[۴] | ترکمن | از غلامان ردهمیانی سلطان ایوبی، الصالح ایوب، که با بیوه او، شجر الدر، ازدواج کرد. شجر الدر در ٢ مه ١٢۵٠ به سلطنت میرسد اما مدتی بعد به نفع همسرش آیبک از مقام سلطنت استعفا میدهد و آیبک به سلطنت میرسد.[۳] | ||||
٢ | الملک المنصور | نورالدین علی | ٢١ ربیع الاول ۶۵۵ / ١۵ آپریل ١٢۵٧[۵] | ذی القعده ۶۵٧ / نوامبر ١٢۵٩[۵] | ترکمن | پسر آیبک. | ||||
٣ | الملک المظفر | سیفالدین قطز | ذی القعده ۶۵٧ / نوامبر ١٢۵٩[۵] | ١۵ ذی القعده ۶۵٨ / ٢۴ اکتبر ١٢۶٠[۵] | خوارزمی[۶] | ابتدا غلام آیبک و سپس فرمانده سپاه ممالیک،[۷] قائم مقام آیبک، و از افراد بانفوذ دوران سلطنت نورالدین علی.[۸] | ||||
۴ | الملک الظاهر ابوالفتوح | رکنالدین بیبرس | ١٩ ذی القعده ۶۵٨ / ٢۴ اکتبر ١٢۶٠[۵] | ٢٧ محرم ۶٧۶ / ١ جولای ١٢٧٧[۵] | ترک قپچاق | مملوک بحری و بنیانگذار شاخه ممالیک بحری.[۷] | ||||
۵ | الملک السعید ابوالمعالی | ناصرالدین محمد برکه | ٢٧ صفر ۶٧۶ / ١ آگوست ١٢٧٧[۵] | ١٧ ربیع الثانی ۶٧٨ / ٣١ اگوست ١٢٧٩[۵] | ترک قپچاق | پسر بیبرس و همسرش، که دختر حسام الدین برکه خان از فرماندهان جنگجوی خوارزمی بود که پسر حاصل از این ازدواج به نام او برکه نامگذاری شد.[۹][۶][۱۰] | ||||
۶ | الملک العادل ابنالبدویه | بدرالدین سلامش | ربیع الثانی ۶٧٨ / سپتامبر ١٢٧٩[۵] | رجب ۶٧٨ / نوامبر ١٢٧٩[۵] | ترک قپچاق | پسر بیبرس. | ||||
٧ | الملک المنصور ابوالمعالی و ابوالفتح | سیفالدین قلاوون | رجب ۶٧٨ / نوامبر ١٢٧٩[۵] | ۵ ذی القعده ۶٨٩ / ١٠ نوامبر ١٢٩٠[۵] | ترک قپچاق[۱۱] | مملوک بحری و از امیران مهم عصر بیبرس و اتابک سلامیش | ||||
٨ | الملک الاشرف | صلاحالدین خلیل | ٧ ذی القعده ۶٨٩ / ١٢ نوامبر ١٢٩٠[۵] | ١٢ محرم ۶٩٣ / ١٢ دسامبر ١٢٩٣[۵] | ترک قپچاق | پسر قلاوون. | ||||
٩ | الملک الناصر ابوالمعالی و ابوالفتح | ناصرالدین محمد | ١۴ محرم ۶٩٣ / ١۴ دسامبر ١٢٩٣[۵] | محرم ۶٩۴ / دسامبر ١٢٩۴[۵] | ترک قپچاق | پسر قلاوون. سلطنت اول | ||||
١٠ | الملک العادل | زینالدین کتبغا | محرم ۶٩۴ / دسامبر ١٢٩۴[۵] | ١٢ صفر ۶٩۶ / ٧ دسامبر ١٢٩۶[۵] | مغول[۱۲] | غلام قلاوون.[۱۲] | ||||
١١ | الملک المنصور ابوالفتوح | حسامالدین لاجین | ١٢ صفر ۶٩۶ / ٧ دسامبر ١٢٩۶[۵] | ۴ ربیع الثانی ۶٩٨ / ١۶ ژانویه ١٢٩٩[۵] | چرکس[۱۳] | غلام قلاوون.[۱۲] با رکن الدین بیبرس جاشنکیر خویشاوندی داشت.[۱۳] | ||||
١٢ | الملک الناصر ابوالمعالی و ابوالفتح | ناصرالدین محمد | ۴ ربیع الثانی ۶٩٨ / ١۶ ژانویه ١٢٩٩[۵] | ١٠ شوال ٧٠٨ / مارس ١٣٠٩[۵] | ترک قپچاق | سلطنت دوم | ||||
١٣ | الملک المظفر ابوالفتح | رکنالدین بیبرس جاشنکیر | ٢٣ شوال ٧٠٨ / آپریل ١٣٠٩[۵] | ٢۴ رمضان ٧٠٩ / ۵ مارس ١٣١٠[۵] | چرکس[۱۳] | غلام قلاوون.[۱۴] با حسام الدین لاجین خویشاوندی داشت.[۱۳] | ||||
١۴ | الملک الناصر ابوالمعالی و ابوالفتح | ناصرالدین محمد | ٢۴ رمضان ٧٠٩ / ۵ مارس ١٣١٠[۵] | ١٢ ذی الحجه ٧۴١ / ۶ ژوئن ١٣۴١[۵] | ترک قپچاق | سلطنت سوم | ||||
١۵ | الملک المنصور | سیفالدین ابوبکر | ١۴ ذی الحجه ٧۴١ / ٨ ژوئن ١٣۴١[۵] | صفر ٧۴٢ / اگوست ١٣۴١[۱۵] | ترک قپچاق | پسر ناصرالدین محمد و کنیزش، نرجس.[۱۶] در دوران سلطنت او قدرت واقعی در دست غلام و امیر ارشد ناصرالدین محمد، قوصون، بود.[۱۵] | ||||
١۶ | الملک الاشرف | علاءالدین کجک | صفر ٧۴٢ / آگوست ١٣۴١[۱۷] | ٢ شعبان ٧۴٢ / ٢١ ژانویه ١٣۴٢[۱۸] | ترک قپچاق و تاتار | پسر ناصرالدین محمد و کنیز تاتارش، آردو.[۱۶] در هنگام شیرخوارگی توسط قوصون به سلطنت رسید.[۱۵] | ||||
١٧ | الملک الناصر | شهابالدین احمد | ٢ شعبان ٧۴٢ / ٢١ ژانویه ١٣۴٢[۱۸] | ١۴ محرم ٧۴٣ / ٢٧ ژوئن ١٣۴٢[۱۹] | ترک قپچاق | پسر ناصرالدین محمد و کنیزش، بیاض.[۱۶] | ||||
١٨ | الملک الصالح ابوالفداء | عمادالدین اسماعیل | ١۴ محرم ٧۴٣ / ٢٧ ژوئن ١٣۴٢[۱۸] | ٢۵ ربیع الاول ٧۴۶ / ٣ آگوست ١٣۴۵[۲] | ترک قپچاق | پسر ناصرالدین محمد و یکی از کنیزانش.[۱۶] | ||||
١٩ | الملک الکامل | سیفالدین شعبان | ٢۵ ربیع الاول ٧۴۶ / ٣ آگوست ١٣۴۵[۲] | ٢٢ جمادی الاول ٧۴٧ / ١٨ سپتامبر ١٣۴۶[۲] | ترک قپچاق | برادر تنی عمادالدین اسماعیل و پسر ناصرالدین محمد.[۱۶] | ||||
٢٠ | الملک المظفر | سیفالدین حاجی | ٢٢ جمادی الاول ٧۴٧ / ١٨ سپتامبر ١٣۴۶[۲] | ٢٧ شعبان ٧۴٨ / ١٠ دسامبر ١٣۴٧[۲] | ترک قپچاق | پسر ناصرالدین محمد و یکی از کنیزانش.[۱۶] | ||||
٢١ | الملک الناصر | بدرالدین حسن | ٢٧ شعبان ٧۴٨ / دسامبر ١٣۴٧ | ١٩ جمادی الثانی ٧۵٢ / ٢١ آگوست ١٣۵١[۲] | ترک قپچاق | سلطنت اول. پسر ناصرالدین محمد و کنیزش کودا که در کودکی حسن درگذشت. حسن در کودکی به سلطنت رسید و چهار امیر ارشد به نامهای شیخو النصیری، تاز النصیری، منجک الیوسفی و بایبوقه القاسمی در قدرت واقعی سهیم بودند. حسن زمانی که قدرت آنها را به چالش کشید، سرنگون شد. | ||||
٢٢ | الملک الصالح | صلاحالدین صالح | ١٩ جمادی الثانی ٧۵٢ / ٢١ اگوست ١٣۵١[۲] | ٢۴ رمضان ٧۵۵ / ٢٠ اکتبر ١٣۵۴[۲] | ترک قپچاق | پسر ناصرالدین محمد و همسرش قتلغمالک، دختر امیر تنکیز الحسامی.[۱۶] | ||||
٢٣ | الملک الناصر | بدرالدین حسن | ٢۴ رمضان ٧۵۵ / ۲٠ اکتبر ١٣۵۴[۲] | ٢٩ ربیع الثانی ٧۶٢ / ١۶ مارس ١٣۶١[۲] | ترک قپچاق | سلطنت دوم. او توسط امیر یالبوغا العمری کشته شد.[۲] | ||||
٢۴ | الملک المنصور | صلاحالدین محمد | ٣٠ ربیع الثانی ٧۶٢ / ١٧ مارس ١٣۶١[۲] | ۶ شعبان ٧۶۴ / ٢٩ می ١٣۶٣[۲] | ترک قپچاق | پسر حاجی. قدرت واقعی در دست امیر یلبغا العمری بود که سپس توسط او سرنگون شد.[۲] | ||||
٢۵ | الملک الاشرف ابوالمعالی | زینالدین یا ناصرالدین شعبان | ۶ شعبان ٧۶۴ / ٢٩ می ١٣۶٣[۲] | ٢۵ شوال ٧٧٨ / ١۵ مارس ١٣٧٧[۲] | ترک قپچاق | پسر الامجد حسین (وفات. ٧۶۴ / ١٣۶٣)، آخرین پسر ناصرالدین محمد که هیچگاه به سلطنت نرسید.[۲۰][۲۱] | ||||
٢۶ | الملک المنصور | علاءالدین علی | ٢۵ شوال ٧٧٨ / ١۵ مارس ۱٣٧٧[۲] | ١۵ صفر ٧٨٣ / ١٩ می ١٣٨١[۲] | ترک قپچاق | پسر زینالدین شعبان. در هنگام نوزادی به سلطنت رسید و قدرت واقعی در ابتدا در اختیار دو امیر به نام ایبک و قرتای بود تا زمانی که دومی توسط اولی برکنار شد. ایبک بعداً کشته شد و قدرت به ظاهر سیفالدین برقوق، «غلام» سابق یلبغا ناصری رسید. | ||||
٢٧ | الملک الصالح | صلاحالدین حاجی | ١۵ صفر ٧٨٣ / ١٩ می ١٣٨١[۲] | ١٩ رمضان ٧٨۴ / ٢۶ نوامبر ١٣٨٢[۲] | ترک قپچاق | پسر زینالدین شعبان. در نوزادی به سلطنت رسید و قدرت واقعی در دست برقوق بود. | ||||
٢٨ | الملک الظاهر ابوسعید | سیفالدین برقوق | ١٩ رمضان ٧٨۴ / ٢۶ نوامبر ١٣٨٢[۲] | ٢٧ جمادی الاول ٧٩٠ / ١ ژوئن ١٣٨٩[۲] | چرکس | غلام یلبغا ناصری. پسر انس، که در سال ٧٩١ / ١٣٨١ توسط برقوق به مصر آورده شد و مسلمان شد. سلطنت اول. بنیانگذار دولت ممالیک برجی. | ||||
٢٩ | الملک الصالح | صلاحالدین حاجی | ٢٧ جمادی الاول ٧٩١ / ١ ژوئن ١٣٨٩[۲] | ١۴ صفر ٧٩٢ / ٢٢ ژانویه ١٣٩٠[۲] | ترک قپچاق | سلطنت دوم. در طی یک شورش، برقوق را سرنگون کرد و خود را بر تخت نشاند.[۲] وقتی که برقوق دوباره سلطنت را بدست میآورد، به حاجی اجازه اقامت در قلعه صلاحالدین را میدهد. | ||||
٣٠ | الملک الظاهر ابوسعید | سیفالدین برقوق | ١۴ صفر ٧٩٢ / ٢٢ ژانویه ١٣٩٠[۲] | ١۵ شوال ٨٠١ / ٢٠ ژوئن ١٣٩٩[۲] | چرکس | سلطنت دوم | ||||
٣١ | الملک الناصر ابوالسعادات | زینالدین یا ناصرالدین فرج | ١۵ شوال ٨٠١ / ٢٠ ژوئن ١٣٩٩[۲] | ١۶ ربیع الاول ٨٠٨ / ٢٠ سپتامبر ١۴٠۵[۲] | چرکس | پسر برقوق.[۲] | ||||
٣٢ | الملک المنصور ابوالعز | عزالدین عبدالعزیز | ١۶ ربیع الاول ٨٠٨ / ٢٠ سپتامبر ١۴٠۵[۲] | جمادی الاول ٨٠٨ / نوامبر ١۴٠۵[۲] | چرکس | پسر برقوق.[۲] | ||||
٣٣ | الملک الناصر ابوالسعادات | زینالدین یا ناصرالدین فرج | جمادی الاول ٨٠٨ / نوامبر ١۴٠۵[۲] | ٢ صفر ٨١۵ / ٢٣ می ١۴١٢[۲] | چرکس | سلطنت دوم. | ||||
٣۴ | الملک العادل ابوالفضل | العباس المستعین بالله | ٢ صفر ٨١۵ / ٢٣ می ١۴١۲[۲] | ٢٢ رجب ٨١۵ / ۶ نوامبر ١۴١٢[۲] | عرب | از خلفای عباسی در قاهره. وی از سوی شیخ المحمودی، امیر برجی، به سلطنت رسید، اما سپس توسط او مجبور به کناره گیری شد.[۲] | ||||
٣۵ | الملک المؤید ابوالنصر | سیفالدین شیخ المحمودی | ٢٢ رجب ٨١۵ / ۶ نوامبر ١۴١٢[۲] | ٢٩ ذی الحجه ٨٢٣ / ١٣ ژانویه ١۴٢١[۲] | چرکس | غلام برقوق. | ||||
٣۶ | الملک المظفر ابوالسعادات | شهابالدین احمد | ٢٩ ذی الحجه ٨٢٣ / ١٣ ژانویه ١۴٢١[۲] | ٢٠ شعبان ٨٢۴ / ٢٩ آگوست ١۴٢١[۲] | چرکس | پسر شیخ المحمودی. در هنگام نوزادی به سلطنت رسید. | ||||
٣٧ | الملک الظاهر | سیفالدین تاتار (طَطَر) | ٢٠ شعبان ٨٢۴ / ٢٩ آگوست ١۴٢١[۲] | ٢۵ ذی القعده ٨٢۴ / ٣٠ نوامبر ١۴٢١[۲] | چرکس | غلام برقوق.[۲۲] | ||||
٣٨ | الملک الصالح | ناصرالدین محمد | ٢۵ ذی القعده ٨٢۴ / ٣٠ نوامبر ١۴٢١[۲] | ٢٩ ربیع الاول ٨٢۵ / ١ آپریل ١۴٢٢[۲] | چرکس | پسر تاتار. در هنگام نوزادی به سلطنت رسید.[۲] | ||||
٣٩ | الملک الاشرف ابوالنصر | سیفالدین برسبای | ٢٩ ربیع الاول ٨٢۵ / ١ آپریل ١۴٢٢[۲] | ۴ ذی الحجه ٨۴١ / ٧ ژوئن ١۴٣٨[۲] | چرکس | غلام برقوق.[۲۲]پیش از سرنگون کردن ناصرالدین محمد، معلم او بود.[۲] | ||||
۴٠ | الملک العزیز ابوالمحاسن | جمالالدین یوسف | ۴ ذی الحجه ٨۴١ / ٧ ژوئن ١۴٣٨[۲] | ١٠ ربیع الاول ٨۴٢ / ٩ سپتامبر ١۴٣٨[۲] | چرکس | پسر برسبای. در هنگام به سلطنت رسیدن کودک بود. | ||||
۴١ | الملک الظاهر ابوسعید | سیفالدین جقمق | ١٠ ربیع الاول ٨۴٢ / ٩ سپتامبر ١۴٣٨[۲] | ١٢ محرم ٨۵٧ / ١ فوریه ١۴۵٣[۲] | چرکس | غلام برقوق.[۲۲] | ||||
۴٢ | الملک المنصور ابوالسعادات | فخرالدین عثمان | ١٢ محرم ٨۵٧ / ١ فوریه ١۴۵٣[۲] | ٢۴ صفر ٨۵٧ / ١۵ مارس ١۴۵٣[۲] | چرکس | پسر جقمق.[۲] | ||||
۴٣ | الملک الاشرف ابوالنصر | سیفالدین اینال | ٢۴ صفر ٨۵٧ / ١۵ مارس ١۴۵٣[۲] | ۶ جمادی الاول ٨۶۵ / ٢۶ فوریه ١۴۶١[۲] | چرکس | غلام برقوق.[۲۲] | ||||
۴۴ | الملک المؤید ابوالفتح | شهابالدین احمد | ۶ جمادی الاول ٨۶۵ / ٢۶ فوریه ١۴۶١[۲] | ۶ ربیع الثانی ٨۶۵ / ٢٨ ژوئن ١۴۶١[۲] | چرکس | پسر اینال.[۲] | ||||
۴۵ | الملک الظاهر ابوسعید | سیفالدین خوشقدم | ۶ ربیع الثانی ٨۶۵ / ٢٨ ژوئن ١۴۶١[۲] | ١ ربیع الاول ٨٧٢ / ٩ اکتبر ١۴۶٧[۲] | یونانی[۲] | غلام شیخ المحمودی.[۲۲] | ||||
۴۶ | الملک الظاهر ابوالنصر و ابوسعید | سیفالدین بلبای | ١ ربیع الاول ٨٧٢ / ٩ اکتبر ١۴۶٧[۲] | ٢٧ ربیع الثانی ٨٧٢ / ۴ دسامبر ١۴۶٧[۲] | چرکس | غلام شیخ المحمودی.[۲۳] | ||||
۴٧ | الملک الظاهر ابوالنصر | تمربغا | ٢٧ ربیع الثانی ٨٧٢ / ۴ دسامبر ١۴۶٧[۲] | ٢۶ جمادی الثانی ٨٧٢ / ٣١ ژانویه ١۴۶٨[۲] | یونانی[۲۴] | غلام جقمق.[۲۲] | ||||
۴٨ | الملك الاشرف ابوالنصر | سیفالدین قایتبای | ٢۶ جمادی الثانی ٨٧٢ / ٣١ ژانویه ١۴۶٨[۲] | ١٨ ذی القعده ٩٠١ / ٧ آگوست ١۴٩۶[۲] | چرکس | غلام برسبای.[۲۵] | ||||
۴٩ | الملک الناصر ابوالسعادات | ناصرالدین محمد | ١٨ ذی القعده ٩٠١ / ٧ آگوست ١۴٩۶[۲] | ۶ ربیع الاول ٩٠٢ / ٣١ اکتبر ١۴٩٧[۲] | چرکس | پسر قایتبای[۲] | ||||
۵٠ | الملك الظاهر | ابوسعید قانصوه | ۶ ربیع الاول ٩٠۴ / ٣١ اکتبر ١۴٩٧[۲] | ٢٣ ذی القعده ٩٠۵ / ٣٠ ژوئن ١۵٠٠[۲] | چرکس | غلام قایتبای.[۲۶] | ||||
۵١ | الملک الاشرف | ابوالنصر جانبلاط | ٢٣ ذی القعده ٩٠۵ / ٣٠ ژوئن ١۵٠٠[۲] | ٢۴ جمادی الثانی ٩٠۶ / ٢۵ ژانویه ١۵٠١[۲] | چرکس | غلام امیر یشبک من مهدی الاشرفی بود که جانبلاط را به قایتبای داد و سپس قایتبای جانبلاط را آزاد کرد.[۲۷] | ||||
۵٢ | الملک العادل ابوالنصر | سیفالدین طومان بای | ٢۴ جمادی الثانی ٩٠۶ / ٢۵ ژانویه ١۵٠١[۲] | ٢١ رمضان ٩٠۶ / ٢٠ آپریل ١۵٠١[۲] | چرکس | غلام قایتبای.[۲۸] | ||||
۵٣ | الملک الاشرف ابوالنصر | قانصوه غوری | ٢١ رمضان ٩٠۶ / ٢٠ آپریل ١۵٠١[۲] | ١۵ رجب ٩٢٢ / ٢۴ اگوست ١۵١۶[۲] | چرکس | اصل و نسب او نامشخص است. او در پادگان غور قاهره آموزش دیده بود، از این رو او را "غوری" لقب دادند.[۲۹] او قبل از به سلطنت رسیدن، امیر سپاه و والی ایالات بود.[۲۹] | ||||
۵۴ | الملک الاشرف ابوالنصر | طومان بای دوم | ١۵ رجب ٩٢٢ / ١٧ اکتبر ١۵١۶[۲] | ١۴ ربیع الاول ٩٢٣ / ١۶ آپریل ١۵١٧[۲] | چرکس | اخرین سلطان مملوک. |
Kalā’ūn....Malik al-Nāṣir....Mongol Wars....Decline of the Bahri power....Timur in Syria....Wars with European Powers....Early relations with Turkey....The Turkish conquest. In Chisholm, Hugh (ed.).