مژکچه

مژکچه‌ها در قسمت پاچه جلوی یک‌روزه‌ها

مُژَکچه (به انگلیسی: Seta) در زیست‌شناسی هر یک از ساختارهای مختلف مویچه مانند و موی مانند موجودات زنده است.

مژکچه جانوران

[ویرایش]

بی‌مهرگان

[ویرایش]

مژکچه‌های کرم حلقوی مویچه‌های سفتی است که روی بدن وجود دارد. آنها برای نمونه به کرم‌های خاکی کمک می‌کنند تا به سطح متصل شوند و از حرکت به عقب در هنگام حرکات لوله گوارشی جلوگیری کنند. این موها کشیدن کرم را مستقیم از زمین دشوار می‌کنند. مژکچه‌ها در چندپرزچه‌ها (Oligochaeta) (گروهی شامل کرم‌های خاکی) تا حد زیادی از کیتین تشکیل شده‌است.[۱] آنها براساس اندامی که به آن متصل شده‌اند طبقه‌بندی می‌شوند. مانند مژکچه شکمی یا مژکچه پشتی.[۲]

نمای نزدیک از زیر پای گِکو هنگام حرکت روی شیشه‌های عمودی

سخت‌پوستان دارای مژکچه‌های مکانیکی و شیمی‌حِسی هستند.[۳] مژکچه‌ها به‌ویژه در قسمت‌های دهان سخت‌پوستان وجود دارد و همچنین می‌تواند در اندام‌های نظافت یافت شود. در بعضی موارد مژکچه‌ها به فلس مانند ساختارها تغییر می‌یابند.[۴] مژکچه روی پاهای کریل و سایر سخت‌پوستان کوچک به آنها کمک می‌کند تا فیتوپلانکتون‌ها را جمع کنند، آنها را گرفته و اجازه می‌دهد تا آنها را بخورند.

مژکچه‌ها در پوش حشرات تک‌یاخته‌ای است، به این معنی که هر یک از آنها از یک سلول روپوست که «مولد مویچه» (Trichogen) نام دارد تشکیل شده‌است. در ابتدا توخالی هستند و در اکثر اشکال بعد از سفت شدن توخالی باقی می‌مانند. آنها از طریق یک سلول ثانویه یا جانبی از نوعی به نام تورموژن (Tormogen) رشد می‌کنند که مولد غشای انعطاف‌پذیر ویژه‌ای است که پایه مژکچه را به پوش اطراف متصل می‌کند. تا حدودی به شکل و عملکرد آنها اسامی مختلفی نامیده می‌شوند مانند، موها، ماکروتریشیا، پرزچه یا فلس. غشای مژکچه کوتیکولی نشده‌است و حرکت امکان‌پذیر است. بعضی از حشرات، مانند لارو اگار کوچک از مژکچه‌ها به‌عنوان مکانیسم دفاعی استفاده می‌کنند، زیرا در تماس با پوست می‌توانند باعث تاول شوند.[۵]

دهان‌دوّمیان

[ویرایش]

در سال ۲۰۱۷، توصیف گونه جدیدی از پایه دهان‌دوّمیان منتشر شد. به نظر می‌رسد این جانور در منافذ کنار بدن خود دارای مژکچه می‌باشد.

مهره‌داران

[ویرایش]
گِکوی معمولی خانه، روی پنجره شیشه‌ای عمودی جفت‌گیری می‌کند، تیغک در زیر پا مشخص می‌باشد.

بالشتک‌های پای گِکو زائده‌های کوچک مو مانند است که در توانایی چسبیدن جانور به سطوح عمودی نقش دارد. مژکچه‌های مقیاس میکرومتر به شاخه‌های مقیاس نانومتر موسوم به اسپاتول (شاخک) تبدیل می‌شوند.[۶]

  • مژکچه گِکو: طبق گفته کلار اوتومن (Kellar Autumn) «دو پای جلوی گکوی توکای می‌تواند ۲۰/۱ نیوتون نیرو را به موازات سطح با ۲۲۷ در میلی‌مترمربع مساحت بالشتک تحمل نماید (Irschick et al. ۱۹۹۶). پای گِکو تقریباً ۳۶۰۰ تتراد مژکچه در هر میلی‌مترمربع، یا ۱۴٬۴۰۰ مژکچه در هر میلی‌متر مربع رشد می‌دهد(Schleich and Kastle 1986; pers. obs.)، در نتیجه یک مجموعه باید یک نیروی متوسط ۶/۲ pN و تنش برش متوسط ۰/۰۹۰ نیوتون میلی‌متر۱- ایجاد کند (۰٫۹ اتمسفر). با این وجود، مژکچه‌های منفرد در شرایط مختلف آزمایشی، بسیار کمتر چسبناک بوده و بسیار چسبناک‌تر از اندازه‌گیری کل جانوران هستند، این بدان معنی است که اتصال و جدا شدن در مژکچه‌های گِکوها به‌صورت مکانیکی کنترل می‌شوند (Autumn و همکاران. ۲۰۰۰).»[۷]

طبقه‌بندی نامشخص

[ویرایش]

در سال ۲۰۱۷، شرحی از گونه جدیدی از دهان‌دومیان پایه به نام ساکورایتیس منتشر شد. به نظر می‌رسد این جانور در منافذ کنار بدنش مژکچه دارد.[۸] با این حال، در سال ۲۰۲۲، دهان‌دومیان به‌عنوان یک پوست‌اندازان اولیه در نظر گرفته شده و فاقد مژکچه توصیف می‌شوند.[۹]

مژکچه‌های قارچ

[ویرایش]
مژکچه‌های نوک‌تیز که از لوله‌های سطح بارور براکت قارچ خانواده زبرپردگان (Phellinus gilvus) بیرون زده‌اند.

در قارچ‌شناسی، «مژکچه» به سیستیدیوم (Cystidium) قهوه‌ای تیره، دیواره ضخیم، خارمانند شبیه است که در قارچ‌های پینه‌ای و قارچ‌های تاقچه‌ای در خانواده زبرپردگان یافت می‌شود.[۱۰] گرچه عمدتاً میکروسکوپی است، اما مژکچه‌های برخی از گونه‌ها ممکن است به اندازه کافی برجسته باشند تا با عدسی دستی قابل مشاهده باشند.

مژکچه‌های گیاهان

[ویرایش]

در گیاه‌شناسی، «مژکچه» به ساقه‌ای گفته می‌شود که از کپسول خزه یا جگرواشان پشتیبانی می‌کند و مواد مغذی آن را تأمین می‌کند. مژکچه‌ها بخشی از اسپوروفیت است و دارای پای کوتاهی است که در گامتوفیتی که روی آن انگلی است، تعبیه شده‌است. مژکچه‌ها در همه خزه‌ها وجود ندارد، اما در بعضی از گونه‌ها ممکن است به ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر ارتفاع برسد.[۱۱]

مژکچه‌های پُرزسانان

[ویرایش]

در خانواده دیاتوم، پُرزسانان (Chaetocerotaceae)، «مژکچه» به شبه‌مو بیرون‌زده از دریچه سطح سلول‌ها اشاره دارد.[۱۲] این مژکچه‌ها ساختار متفاوتی نسبت به دریچه دارند. چنین مژکچه‌هایی ممکن است از غرق شدن سریع جلوگیری کرده و همچنین از سلول‌ها در برابر خورده شدن محافظت کند.

مژکچه‌های مصنوعی

[ویرایش]

مژکچه‌های مصنوعی (Synthetic setae) دسته‌ای از چسب‌های مصنوعی هستند که بنا به میل خود جدا می‌شوند، که بعضی اوقات چسب‌های قابل‌تنظیم نامیده می‌شوند، اما در عین حال چسبندگی قابل توجهی از خود نشان می‌دهند. توسعه چنین مواد مصنوعی موضوع تحقیقات فعلی است.[۶][۱۳][۱۴]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ Hyman, H.L. (1966). "Further Notes on the Occurrence of Chitin in Invertebrates" (PDF). Biological Bulletin. 130 (1): 1–149. doi:10.2307/1539955. JSTOR 1539955.
  2. ↑ Butterfield, N. J. (1990). "A reassessment of the enigmatic Burgess Shale fossil Wiwaxia corrugata (Matthew) and its relationship to the polychaete Canadia spinosa Walcott". Paleobiology. 16 (3): 287–303. doi:10.1017/s0094837300010009. JSTOR 2400789.
  3. ↑ Garm, A (2004). "Revising the definition of the crustacean seta and setal classification systems based on examinations of the mouthpart setae of seven species of decapods" (PDF). Zoological Journal of the Linnean Society. 142 (2): 233–252. doi:10.1111/j.1096-3642.2004.00132.x.
  4. ↑ Keiler, J.; Richter, S. (2011). "Morphological diversity of setae on the grooming legs in Anomala (Decapoda: Reptantia) revealed by scanning electron microscopy". Zoologischer Anzeiger. 250 (4): 343–366. doi:10.1016/j.jcz.2011.04.004.
  5. ↑ Hellier, FF; Warin, RP (1967). "Caterpillar Dermatitis". Br Med J. 2 (5548): 346–8. doi:10.1136/bmj.2.5548.346. PMC 1841743. PMID 6023131.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ Santos, Daniel; Matthew Spenko; Aaron Parness; Kim Sangbae; Mark Cutkosky (2007). "Directional adhesion for climbing: theoretical and practical considerations". Journal of Adhesion Science and Technology. 21 (12–13): 1317–1341. doi:10.1163/156856107782328399. ISSN 0169-4243. S2CID 53470787. Gecko "feet and toes are a hierarchical system of complex structures consisting of lamellae, setae, and spatulae. The distinguishing characteristics of the gecko adhesion system have been described [as] (1) anisotropic attachment, (2) high pulloff force to preload ratio, (3) low detachment force, (4) material independence, (5) self-cleaning, (6) anti-self sticking and (7) non-sticky default state. … The gecko’s adhesive structures are made from ß-keratin (modulus of elasticity [approx.] 2 GPa). Such a stiff material is not inherently sticky; however, because of the gecko adhesive’s hierarchical nature and extremely small distal features (spatulae are [approx.] 200 nm in size), the gecko’s foot is able to intimately conform to the surface and generate significant attraction using van der Waals forces.
  7. ↑ Properties, Principles, and Parameters of the Gecko Adhesive System
  8. ↑ Han, Jian; Morris, Simon Conway; Ou, Qiang; Shu, Degan; Huang, Hai (2017). "Meiofaunal deuterostomes from the basal Cambrian of Shaanxi (China)". Nature. 542 (7640): 228–231. Bibcode:2017Natur.542..228H. doi:10.1038/nature21072. ISSN 0028-0836. PMID 28135722. S2CID 353780.
  9. ↑ Liu, Yunhuan; Carlisle, Emily; Zhang, Huaqiao; Yang, Ben; Steiner, Michael; Shao, Tiequan; Duan, Baichuan; Marone, Federica; Xiao, Shuhai; Donoghue, Philip C. J. (2022-08-17). "Saccorhytus is an early ecdysozoan and not the earliest deuterostome". Nature (به انگلیسی): 1–6. doi:10.1038/s41586-022-05107-z. ISSN 1476-4687.
  10. ↑ Kirk PM, Cannon PF, Minter DW, Stalpers JA (2008). Dictionary of the Fungi (10th ed.). Wallingford: CABI. p. 116. ISBN 978-0-85199-826-8.
  11. ↑ Raven, Peter H.; Evert, R.F. & Eichhorn, S.E. (2005): Biology of Plants (7th ed.). W.H. Freeman and Company.
  12. ↑ Tomas, C. R. , Hasle G. R. , Syvertsen, E. E. , Steidinger, K. A. , Tangen, K. , Throndsen, J. , Heimdal, B. R. , (1997). Identifying Marine Phytoplankton, Academic Press.
  13. ↑ "Engineers create new adhesive that mimics gecko toe hairs". physorg.com. Retrieved 19 November 2018.
  14. ↑ Setae Research بایگانی‌شده در ۲۰۱۱-۰۶-۰۶ توسط Wayback Machine