ورخومان

وَرخومان اوناش
Varkhūmān Ūnash[۱]
اخشیدِ سمرقند
سکهٔ ورخومان. حوالی ۶۵۰ تا ۶۷۵ میلادی.[۱]
سلطنت۶۵۰–۶۷۰ پس از میلاد
پیشینشیشپین
جانشیناورک وارتراموک
زادهسمرقند، سغد
دودماناخشیدهای سغد (با آل اخشید اشتباه نشود)
قسمتی از خرابه‌هایِ دیوارِ مرکزیِ شهرِ افراسیاب در سمرقند

ورخومان یا وارگومان (چینی: 拂呼縵؛ پین‌یین: Fúhūmàn؛۶۴۰–۶۷۰ پس از میلاد)[۲][۳] یک اخشیدِ (پادشاه) سغدی بود که در شهر سمرقند در سدهٔ هفتم میلادی سکونت داشت. او، جانشینِ شاهْ شیشپین گشت.[۴] او را از روی نقشِ افراسیاب در سمرقند می‌شناسند که مربوط به شرف‌یابیِ سُفرایِ بسیاری از کشورها از جمله چین به نزدِ او است.[۵] همچنین سنگ‌نوشته‌ای در نقاشی‌های یک دیوار پیدا شده که در آن مستقیماً از او نام برده شده‌است.[۵] نام او در تواریخِ چین هم شناخته شده‌است.[۵]

یکی از نقوشِ دیواری، سفیر چین را می‌نمایاند که ابریشم و رشته‌ای از پیله‌های کرم ابریشم را برای حاکمِ محلیِ سغدی آورده‌است.[۵] صحنه‌ای که در نقش افراسیاب به تصویر کشیده شده‌است احتمالاً مربوط به اندکی پس از سال ۶۵۸ پس از میلاد است که دودمان تانگ، خاقانات ترکان غربی را فتح کرده بود.[۲]

حکومت ورخومان برای چینی‌ها، اسماً یک دولت خراجگزار محسوب می‌شد.[۴] ذکرِ او در سال‌نامه چینی اینگونه آمده‌است:

در دوران یونگ‌هوی (永徽) (۶۵۰–۶۵۵ پس از میلاد)، امپراتور گائوزونگ این قلمرو را دولتِ کانجو ساخت و عنوانِ فرمانداری را به پادشاهِ کشور، ورخومان (拂呼缦) بخشید.

— رویدادنامهٔ چینی در بابِ ورخومان[۶][۷]

ورخومان میراث کوتاهی داشت و کاخ او توسط سردار عرب، سعید بن عثمان، میانِ سال‌های ۶۷۵ تا ۶۷۷ میلادی، ویران شد. پس از آن به گفتهٔ نرشخی، دیگر «پادشاه سمرقند» ـی وجود نداشت.[۴]

ورخومان در نقش افراسیاب

[ویرایش]

ذکر ورخومان در نوشته‌های نقش افراسیاب چنین آمده‌است:

کتیبه سغدی نقش افراسیاب

هنگامی که پادشاه ورخومان اوناش نزد او آمد، [سفیر] زبان گشود [و چنین گفت]: «من پوکارزاته، داپیرپاتِ (صدر اعظم) چغانیان هستم؛ از تورانتاش، ارباب چغانیان، به سمرقند، احترماً نزد شاه [به اینجا] رسیده‌ام. و در مورد من هیچ تردیدی نداشته باشید؛ در مورد خدایان سمرقند و همچنین از نوشتار سمرقند به خوبی آگاهم و به شاه نیز آسیبی نرسانده‌ام. بختتان دراز باد!» و پادشاه ورخومان اوناش از او رخصت گرفت و سپس داپیرپاتِ چاچ دهان باز کرد.

— کتیبه روی ردای سفیر.[۸][۹][۱۰][۱۱]

نقوش افراسیاب

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: نقش افراسیاب
  • شاه ورخومان سوار بر اسب؛ بخش‌هایی از اصلِ نقش باقی‌مانده‌اند و بخش‌هایی بازسازی شده‌اند.[۱۲]
    شاه ورخومان سوار بر اسب؛ بخش‌هایی از اصلِ نقش باقی‌مانده‌اند و بخش‌هایی بازسازی شده‌اند.[۱۲]
  • سفیران چغانیان و چاچ (تاشکندِ امروزی).[۴][۵]
    سفیران چغانیان و چاچ (تاشکندِ امروزی).[۴][۵]
  • سفیران کُره در دیدار با ورخومان، پادشاه سمرقند که با دو پر بالای سرشان شناسایی می‌شوند.[۱۳][۴][۱۴]
    سفیران کُره در دیدار با ورخومان، پادشاه سمرقند که با دو پر بالای سرشان شناسایی می‌شوند.[۱۳][۴][۱۴]
  • فرستادگان سلسله تانگ در دربار ورخومان در سمرقند، حامل ابریشم و رشته‌ای از پیله‌های کرم ابریشم
    فرستادگان سلسله تانگ در دربار ورخومان در سمرقند، حامل ابریشم و رشته‌ای از پیله‌های کرم ابریشم

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Fedorov, Michael (2007). "ON THE PORTRAITS OF THE SOGDIAN KINGS (IKHSHĪDS) OF SAMARQAND". Iran. 45: 156–157. doi:10.1080/05786967.2007.11864723. ISSN 0578-6967. JSTOR 25651416. S2CID 194538468.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ Whitfield, Susan (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith (به انگلیسی). British Library. Serindia Publications, Inc. p. 112. ISBN 978-1-932476-13-2.
  3. ↑ Azarpay, Guitty; Belenickij, Aleksandr M.; Maršak, Boris Il'ič; Dresden, Mark J. (January 1981). Sogdian Painting: The Pictorial Epic in Oriental Art (به انگلیسی). University of California Press. p. 17. ISBN 978-0-520-03765-6.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ Baumer, Christoph (18 April 2018). History of Central Asia, The: 4-volume set (به انگلیسی). Bloomsbury Publishing. p. 243. ISBN 978-1-83860-868-2.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ Whitfield, Susan (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith (به انگلیسی). British Library. Serindia Publications, Inc. p. 110. ISBN 978-1-932476-13-2.
  6. ↑ Mode, Markus (2006). "Reading the Afrasiab Murals: Some Comments on Reconstructions and Details" (PDF). Rivista degli studi orientali. 78: 108. ISSN 0392-4866. JSTOR 41913392.
  7. ↑ New Book of Tang, Book 221. 新唐书/卷۲۲۱下: "高宗永徽时，以其地为康居都督府，即授其王拂呼缦为都督。" in "新唐书/卷221下 - 维基文库，自由的图书馆". zh.wikisource.org (به چینی ساده‌شده).
  8. ↑ "Afrosiab Wall Painting". contents.nahf.or.kr. NORTHEAST ASIAN HISTORY FOUNDATION.
  9. ↑ Bulatova, Vera; Shishkina, Galina V. (1986). Самарканд: музей под открытым небом "Samarkand, Open-air Museum" (به ازبکی). Publishing house of literature and art Изд-во лит-ры и искусства им. Гафура Гуляма. p. 47. ..."When king Varkhuman of the Unash dynasty approached the ambassador, the ambassador opened his mouth and said: 'I am Pukarzate..."
  10. ↑ de la Vaissière, Étienne (2006). "LES TURCS, ROIS DU MONDE À SAMARCANDE" (PDF). Rivista degli studi orientali. 78: 159–160. ISSN 0392-4866. JSTOR 41913394.
  11. ↑ Hansen, Valerie (2015). The Silk Road: A New History (به انگلیسی). Oxford University Press. p. 127. ISBN 978-0-19-021842-3.
  12. ↑ Grenet, Frantz (2006). "What Was the Afrasiab Painting About?". Rivista degli studi orientali. 78: 43–44. ISSN 0392-4866. JSTOR 41913388.
  13. ↑ Library, British (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith (به انگلیسی). Serindia Publications, Inc. p. 110. ISBN 978-1-932476-13-2.
  14. ↑ Grenet, Frantz (2004). "Maracanda/Samarkand, une métropole pré-mongole". Annales. Histoire, Sciences Sociales. 5/6: Fig. C.