کانال کاتیونی پتانسیل گذرا گیرندهٔ غشاء، زیرخانوادهٔ ۵ عضو ۱ (انگلیسی: transient receptor potential cation channel subfamily V member 1) که با نامهای گیرندهٔ کپسایسین و گیرندهٔ ۱ وانیلوئید هم شناخته میشود، یک پروتئین است که در انسان توسط ژن «TRPV1» کُدگذاری میشود. این مولکول نخستین پروتئین جداسازیشدهٔ این زیرگروه[۴][۵] و عضوی از خانوادهٔ «کانالهای بالقوهٔ کاتیونی گیرنده گذرا» از مجراهای یونی است.[۶]
وظیفهٔ این مولکول پروتئینی، ردیابی و تنظیم درجهٔ حرارت بدن است. این گیرنده سبب احساس گرمای سوزاننده و ادراک درد (nociception) در جاندار میگردد. این پروتئین در رشتههای عصبی حسی آوران، با مولکول TRPA1[۷][۸] (که یک گیرندهٔ مواد شیمیایی تحریکزاست) همکاری نزدیک دارد و بدین ترتیب با هم، در درک محرکهای خطرناک و آسیبزای محیطی نقش مهمی دارند.[۹]
در سالهای اخیر گمان بر آن است که وظیفهٔ اصلی TRPV1 حفظ دمای بدن باشد.[۱۰] آزمایشهای انجامشده در جوندگان و انسان نشان داده که مسدود کردنِ این گیرندهها سبب افزایش دمای بدن میشود و به همین دلیل این گیرنده در حفظ دمای بدن نقش دارد.[۱۱]
حساسیت این گیرنده به محرکهای مضر نظیر حرارت زیاد، یک فرایند ایستا و ثابت نیست. پس از آسیب بافتی و ایجاد التهاب، مواد التهابزا نظیر پروستاگلاندین و برادیکینین رها میشوند و این مواد، حساسیت گیرندههای ادراک درد را به محرکهای مضر افزایش میدهند. بیشتر این مواد التهابزا، سبب افزایش پروتئین کیناز سی میشوند که نقش مهمی در افزایش حساسیت گیرندههای TRPV1 ایفا میکند.
از اثر مواجههٔ طولانیمدت با کپسایسین، فعالیت مولکول TRPV1 کاهش مییابد. به این پدیده حساسیتزدایی میگویند. برای وقوع حساسیتزدایی، حضور یونهای خارجسلولی کلسیم ضرورت دارد. مسیرهای پیامرسانی گوناگونی همچون کالمودولین و کلسینورین و کاهش فسفاتیدیلاینوزیتول (۴٬۵) بیسفسفات در پدیدهٔ حساسیتزدایی TRPV1 نقش دارند.
فعالشدن پروتئین TRPV1 سبب ایجاد یک حس سوزانندهٔ دردناک میگردد. (مثل حسی که در اثر خوردن یک فلفل بسیار تند در دهان ایجاد میشود) این پروتئین بیشتر در یاختههای عصبی ادراک درد در دستگاه عصبی پیرامونی یافت میشود که کارش انتقال و تنظیم درد و تلفیق محرکهای گوناگون دردزاست.[۱۳][۱۴]
مولکول TRPV1 توسط برخی آگونیستهای طبیعی فعال میشوند.[۱۹]کپسایسین و رزینیفراتوکسین قادرند TRPV1 را فعال کنند و در صورتی که این مواجهه شیمیایی طولانیمدت باشد، طی فرایند حساسیتزدایی (desensitization) فعالیت این پروتئین کاهش یافته و درد تسکین مییابد. در نتیجه این آگونیستها را میتوان به صورت موضعی در محلهای درناک بدن بهکار برد.
برخی متابولیتهایاسیدهای چرب چندغیراشباع، نظیر متابولیتهای اسید لینولئیک قادرند سلولها را به شیوهای مشابه با TRPV1 تحریک کنند. با آنکه این متابولیتها نسبت به آناندامیدها اثر تحریکی ضعیفتری دارند،[۲۰] اما نقش تحریکی آنان در ایجاد درد در جوندگانReferenceA[۲۱][۲۲] و همچنین آسیبزدن به سلولهای بافت پوششی راههای هوایی جوندگان و ایجاد احتمالی آسم مشاهده شدهاست[۲۳] و ممکن است چنین اثری در انسان هم قابل ردیابی باشد.
پروتئین TRPV1 به مقدار زیادی در دستگاه عصبی مرکزی ساخته میشود که نه تنها یکی از اهداف ساخت داروهای ضد درد است، بلکه در ایجاد حالات دیگری نظیر اضطراب مؤثر است.[۲۷] این پروتئین همچنین در هیپوکامپ سبب فروکاستی درازمدت سیناپسی ( anichin long-term synaptic depression) میگردد که سبب کاهش توانایی در ایجاد حافظه جدید میشود.[۲۸]
↑"Human PubMed Reference:". National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine.
↑"Mouse PubMed Reference:". National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine.
↑Caterina MJ, Schumacher MA, Tominaga M, Rosen TA, Levine JD, Julius D (October 1997). "The capsaicin receptor: a heat-activated ion channel in the pain pathway". Nature. 389 (6653): 816–24. Bibcode:1997Natur.389..816C. doi:10.1038/39807. PMID9349813. S2CID7970319.
↑Xue Q, Yu Y, Trilk SL, Jong BE, Schumacher MA (August 2001). "The genomic organization of the gene encoding the vanilloid receptor: evidence for multiple splice variants". Genomics. 76 (1–3): 14–20. doi:10.1006/geno.2001.6582. PMID11549313.
↑Clapham DE, Julius D, Montell C, Schultz G (December 2005). "International Union of Pharmacology. XLIX. Nomenclature and structure-function relationships of transient receptor potential channels". Pharmacological Reviews. 57 (4): 427–50. doi:10.1124/pr.57.4.6. PMID16382100. S2CID17936350.
↑Gavva NR (November 2008). "Body-temperature maintenance as the predominant function of the vanilloid receptor TRPV1". Trends in Pharmacological Sciences. 29 (11): 550–7. doi:10.1016/j.tips.2008.08.003. PMID18805596.
↑Khairatkar-Joshi N, Szallasi A (January 2009). "TRPV1 antagonists: the challenges for therapeutic targeting". Trends in Molecular Medicine. 15 (1): 14–22. doi:10.1016/j.molmed.2008.11.004. PMID19097938.
↑Jhaveri MD, Elmes SJ, Kendall DA, Chapman V (July 2005). "Inhibition of peripheral vanilloid TRPV1 receptors reduces noxious heat-evoked responses of dorsal horn neurons in naïve, carrageenan-inflamed and neuropathic rats". The European Journal of Neuroscience. 22 (2): 361–70. doi:10.1111/j.1460-9568.2005.04227.x. PMID16045489.
↑Boonen, Brett; Startek, Justyna B.; Talavera, Karel (2016-01-01). Chemical Activation of Sensory TRP Channels. Topics in Medicinal Chemistry. Springer Berlin Heidelberg. pp. 1–41. [۱] doi:10.1007/7355_2015_98.
↑Maher SA, Dubuis ED, Belvisi MG (June 2011). "G-protein coupled receptors regulating cough". Current Opinion in Pharmacology. 11 (3): 248–53. doi:10.1016/j.coph.2011.06.005. PMID21727026.
↑Grilo A, Sáez-Rosas MP, Santos-Morano J, Sánchez E, Moreno-Rey C, Real LM, et al. (January 2011). "Identification of genetic factors associated with susceptibility to angiotensin-converting enzyme inhibitors-induced cough". Pharmacogenetics and Genomics. 21 (1): 10–7. doi:10.1097/FPC.0b013e328341041c. PMID21052031. S2CID22282464.
↑ ۲۹٫۰۲۹٫۱Fonseca BM, Correia-da-Silva G, Teixeira NA (May 2018). "Cannabinoid-induced cell death in endometrial cancer cells: involvement of TRPV1 receptors in apoptosis". Journal of Physiology and Biochemistry. 74 (2): 261–272. doi:10.1007/s13105-018-0611-7. PMID29441458. S2CID25294779.
Immke DC, Gavva NR (October 2006). "The TRPV1 receptor and nociception". Seminars in Cell & Developmental Biology. 17 (5): 582–91. doi:10.1016/j.semcdb.2006.09.004. PMID17196854.
Heiner I, Eisfeld J, Lückhoff A (2004). "Role and regulation of TRP channels in neutrophil granulocytes". Cell Calcium. 33 (5–6): 533–40. doi:10.1016/S0143-4160(03)00058-7. PMID12765698.
Szallasi A, Cruz F, Geppetti P (November 2006). "TRPV1: a therapeutic target for novel analgesic drugs?". Trends in Molecular Medicine. 12 (11): 545–54. doi:10.1016/j.molmed.2006.09.001. PMID16996800.
Pingle SC, Matta JA, Ahern GP (2007). "Capsaicin receptor: TRPV1 a promiscuous TRP channel". Transient Receptor Potential (TRP) Channels. Handb Exp Pharmacol. Handbook of Experimental Pharmacology. Vol. 179. pp. 155–71. doi:10.1007/978-3-540-34891-7_9. ISBN978-3-540-34889-4. PMID17217056.