آباده طشک

آباده طشک آباده
کشور	ایران
استان	فارس
شهرستان	بختگان
بخش	مرکزی
نام(های) دیگر	آپاتک
نام(های) پیشین	آپاتک
مردم
جمعیت	۷٬۳۷۹ تن[۱]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱۶۰۰
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۲۰درجه سانتیگراد
میانگین بارش سالانه	۱۳۰ میلیمتر
اطلاعات شهری
ره‌آورد	گردو-انار-پسته-زردآلو-بادام

آباده طشک شهری در استان فارس و مرکز شهرستان بختگان است. دریاچه‌های طشک و بختگان در نزدیکی این شهر قرار دارند. بخش آباده طشک در سال ۱۳۹۸ با جدا شدن از شهرستان نی‌ریز تبدیل به شهرستان بختگان شد.

پیشینه

آباده طشک در سده‌های سوم و چهارم هجری قمری جزء ناحیه بُرم بوده و در بیشتر منابع، «روستای عبدالرحمن» نامیده شده‌است. در کتاب الخراج و صناعة الکتابة از آباده با عنوان «قریه عبدالرحمن» در مسیر شیراز به اصطخر یاد شده‌است. اصطخری در معرفی برم و توابع آن، گفته‌است:

«و برم مدینتان آباذه و هی قریه عبدالرحمن و مهرزنجان»

همچنین در ادامه از چاه بسیار عمیقی در روستای عبدالرحمان خبر داده و گفته‌است که این چاه در طول سال خشک است، مگر در زمان معینی از سال که آب از آن می‌جوشد و بر سطح زمین جاری می‌شود تا آنجا که آسیایی را می‌چرخاند. مردم از آن بهره می‌برند و در آبیاری مزارع و غیره از آن استفاده می‌کنند و پس از آن می‌خشکد. چشمه چاه عبدالرحمن کنونی، واقع در ۹ کیلومتری شمال روستای خواجه جمالی، شاید بی‌ارتباط با این چاه نباشد.^[۲]

ابن حوقل، جیهانی و مقدسی نیز از آن نام برده و تقریباً همان مطالب پیشین را نقل کرده‌اند. مقدسی چاه ده عبدالرحمان را نظیر چاه ایوب نزدیک موطنش، بیت‌المقدس، دانسته‌است. در کتاب حدود العالم در برشمردن شهرک‌های میان اصطخر و کرمان، از آباده یاد شده‌است.^[۳] در سده پنجم هجری در کتاب فارسنامه ابن بلخی دربارهٔ آباده به این مطلب اشاره شده‌است:^[۴]

«آباده شهرکی است با قلعه استوار و هواء معتدل دارد و آب آن از فیض رودکر است و نزدیک آن دریاکی است و انگور بسیار خیزد و نزدیک ولایت حسویه [حسنویه] است و آبادان است.»

آباده در زمان سلجوقیان، قلعه‌ای مستحکم داشته که با آلات حرب و آب انبارهای بزرگ مجهز بوده‌است. حمداللّه مستوفی نیزدر سده هشتم هجری قمری آباده را شهرکی با قلعه استوار و هوای معتدل خوانده و گفته‌است:^[۵]

«آبش از فیض رود کر است و در آنجا غله و انگور بسیار بود و مواضع بیشمار از توابع آنجاست.»

در فارسنامه ناصری که مربوط به دوران قاجار است از آباده بدین صورت یاد شده‌است:^[۶][۷]

«آباده طشک محدود است از جانب مشرق به بلوک نی‌ریز و بوانات و از جانب شمال به بلوک سرچاهان [سرچهان] و قونقری و از سمت مغرب به بلوک کربال و از طرف جنوب به دریاچه بختگان، هوای این بلوک به مجاورت دریاچه نمک بختگان مایل به اعتدال است، آبش از قنوات و چشمه، زراعتش نخود و گندم و جو و پنبه و کنجد و کرچک است. درخت بساتینش، بادام و انار و انگور است.

در چاشنی و حلاوت از عموم انارهای فارس بهتر است، قناع تجارت آن بادام و رب انار است، در ازای این بلوک از حسین‌آباد تا قریه طشک ۱۲ فرسخ، پهنای آن از دریای بختگان مشهور به بیجه‌کان تا خواجه جمالی دو فرسخ و نیم است و نام قصبه آن بلوک نیز آباده است.

و طشک نام دهی است از توابع آن و این قصبه در جانب مشرقی شیراز به مسافت ۲۳ فرسخ است و خانه‌های آن را از خشت خام و گل و چوب ساخته‌اند و شماره آنها نزدیک به ۲۵۰ درب خانه است و این بلوک مشتمل بر ۸ قریه آباد است.»

جغرافیا

موقعیت

ساحل دریاچه طشک

شهرستان بختگان به مرکزیت آباده طشک در ساحل شرقی دریاچه‌های طشک و بختگان و جنوب کوه‌های ول (مرتفع‌ترین قله دال نشین با ارتفاع ۳۱۹۱ متر) کوه خان، کوه سفید و … واقع شده‌است و از شمال به شهرستان‌های سرچهان ، و خاتم (استان یزد) از جنوب به شهرستان‌های استهبان و از مغرب به شهرستان ارسنجان و از شرق به شهرستان نی ریز محدود می‌شود.^[۸]

پوشش گیاهی

اکثر کوه‌های این منطقه دارای پوشش طبیعی خوبی می‌باشند و درختانی از قبیل، بادام کوهی، بنه، کیکم، ول، گز، کلخنگ، کل، شن و درختچه‌های هوم، دربنه، گیز، زرشک و بوته‌های ریواس، جاشیر، آویشن، کتیرا و غیره در این منطقه وجود دارند.محل اصلی این گیاهان در روشن کوه خواجه جمالی قرار دارند

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهر آباده طشک در سال ۱۳۹۵ برابر با ۷٬۳۷۹ تن بوده‌است.^[۱]

جمعیت تاریخی
سال	جمعیت	±%
۱۳۵۵	۲٬۴۴۹	—
۱۳۶۵	۳٬۹۸۳	۶۲٫۶٪+
۱۳۷۰	۴٬۸۲۰	۲۱٪+
۱۳۷۵	۵٬۲۹۵	۹٫۹٪+
۱۳۸۵	۶٬۶۵۹	۲۵٫۸٪+
۱۳۹۰	۷٬۵۶۲	۱۳٫۶٪+
۱۳۹۵	۷٬۳۷۹	۲٫۴٪−

مردم شناسی

اکثریت مردم آیت منطقه و ایلات لرتبار مانند لشنی^[۹] و چهارراهی^[۱۰][۱۱] در منطقه زندگی می کنند که همگی امروزه به زبان فارسی و لری صحبت می کنند.^[۱۲][۱۳]طایفه لشنی یکی از طوایف ایل زند از شاخه لرهای شمالی می باشند که به همراه کریم خان به استان فارس وارد شدند.^[۱۴]

دانشگاه‌ها

• دانشگاه آزاد اسلامی واحد آباده طشک
• دانشگاه پیام نور آباده طشک

اقتصاد

اقتصاد شهرستان به مردمان روستای خواجه جمالی و معادن و رودهای بالا دست است شغل اکثر مردم آباده طشک کشاورزی، دامداری و معدن‌کاری می‌باشددر روستای خواجه جمالی. آباده طشک از قطب‌های کشاورزی و معدنی منطقه است. شهرک صنعتی آباده طشک با ۸۶ هکتار مساحت از مراکز صنعتی این شهرستان است.^[۱۵]

محصولات کشاورزی

آباده طشک دارای محصولات باغی از قبیل پسته، انار، بادام، زیتون، هلو، زردآلو، گردو، آلو، آلو بخارا دیم، شلیل، سیب، انگور و غیره می‌باشند و محصولات کشاورزی آن نیز گندم، جو، ذرت، ترتی کالر، ارزن، منداب، کنجد، گوجه فرنگی، خیار سبز، لوبیا، عدس، نخود و غیره می‌باشند.^{[نیازمند منبع]}

صنایع دستی

با وجود زندگی روستایی و عشایری این منطقه دارای صنایع دستی فراوان از قبیل: قالیبافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، حرمی بافی، شیرکی بافی، خورجین بافی، گیوه بافی، لوده بافی، طناب بافی، شال و جوراب بافی، لتف بافی (سیاه چادر عشایر) فعال بوده و تولید می‌شود.^{[نیازمند منبع]}

معادن

آباده طشک از قطبهای معدنی فارس و کشور می‌باشد. وجود دو مجتمع سنگ چینی تنگ حنا و چاه سوارآغا بزرگترین مجتمع سنگ چینی خاورمیانه و معادن دیگری مثل کرومیت خواجه جمالی، منگنزخواجه جمالی، منژیت آهن، سولفات و گچ، سیلیس و غیره باعث شده این منطقه از قطب‌های معدنی باشد.^[۱۶]

مراکز درمانی

• بیمارستان امام هادی
• مرکز جامع سلامت شهری آباده طشک

پارک ملی بختگان

پارک ملی بختگان با وسعت بیش از ۳۰۰ هزار هکتار در فاصله ۱۵ کیلومتری آباده طشک واقع شده و متشکل از دریاچه بختگان و جزیره نرگس است که با پوشش گیاهی متنوع و گونه‌های متفاوت جانوری و پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، درنا، اردک و غاز وحشی مکانی مناسب جهت بازدید گردشگران می‌باشد.^[۱۷]

منابع

1. «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران.
2. اصطخری، ابوالحق ابراهیم (۱۳۴۷). ال‍م‍س‍ال‍ک‌ و ال‍م‍م‍ال‍ک‌/به کوشش ایرج افشار. تهران: ب‍ن‍گ‍اه‌ ت‍رج‍م‍ه‌ و ن‍ش‍ر ک‍ت‍اب‌.
3. ح‍دود ال‍ع‍ال‍م‌ م‍ن‌ ال‍م‍ش‍رق‌ ال‍ی‌ ال‍م‍غ‍رب‌/به کوشش منوچهر ستوده (۱۳۶۲). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
4. ابن بلخی (۱۳۴۳). فارسنامه/به کوشش علی‌نقی بهورزی. شیراز: اتحادیه مطبوعاتی فارس.
5. مستوفی، ح‍م‍دال‍ل‍ه ب‍ن‌ اب‍ی‌ب‍ک‍ر (۱۳۹۶). نزهه‌القلوب/تصحیح میرهاشم محدث. تهران: سفیر اردهال.
6. فسایی، حسن ب‍ن‌ حسن (۱۲۷۵). ت‍اری‍خ‌ ف‍ارس‍ن‍ام‍ه‌ ن‍اص‍ری‌. تهران: سنایی.
7. «پیشینه تاریخی آباده طشک». دانشنامه گردشگری نی‌ریز.
8. «آباده طشک». سیری در ایران.
9. «ایلات و عشایر شهرستان نی‌‌ریز: : دانشنامه مردم‌شناسی نی‌ریز». neyrizema.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۹.
10. یادداشت مؤلف ). از ایلات متفرقه فارس. ( جغرافیای سیاسی کیهان ص 90 ).
11. «چهار راهی - معنی "چهار راهی"». کلمه جو. ۲۰۲۲-۱۱-۲۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۲۲.
12. «بررسی فرایندهای آوایی در گویش آباده طشک در مقایسه با فارسی معیار با رویکرد واج شناسی زایشی». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۰۹.
13. رمضانی, فرانک (2021-08-23). "بررسی فرایندهای آوایی در گویش آباده طشک در مقایسه با فارسی معیار با رویکرد واج‌شناسی زایشی". زبانشناسی و گویش های خراسان. 13 (1): 275–298. doi:10.22067/jlkd.2021.69640.1022. ISSN 2008-7233.
14. «بررسی نقش و جایگاه ایل لشنی در تحولات ایالت فارس از اواخر صفویه تا پایان قاجاریه». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۲-۱۱.
15. «شهرک صنعتی آباده طشک نی ریز». سازمان شهرک‌های صنعتی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰.
16. «آباده طشک در بخش معدن ظرفیت‌های فراوانی دارد». باشگاه خبرنگاران جوان.
17. «اعتراض ۳۵ انجمن محیط زیستی به ساخت جاده در پارک ملی بختگان». رادیوزمانه. ۱۴ اسفند ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۵.