آشپزی درجه یک (فرانسوی: Haute cuisine؛ فرانسوی: [ot kɥizin]؛ معنای تحتاللفظی: آشپزی سطح بالا) یا آشپزی عالی سبکی از آشپزی است که با آمادهسازی دقیق، ارائه مفصل و با توجه به جزئیات و همچنین بهکارگیری مواد اولیهٔ درجهٔ یک و با کیفیت بالا مشخص میشود. این سبک آشپزی بهطور معمول توسط سرآشپزهای بسیار ماهر و خوراکشناس تهیه میشود و غذاهای تهیهشده با این روش بهدلیل کیفیت بالای خود بسیار محبوب هستند و اغلب با قیمتهای بالا ارائه میشوند.[۱]
آشپزی درجه یک به معنی پختوپز و صرف غذاهایی است که با دقت بسیار از مواد اولیه معمولی یا درجه یک تهیهشده و توسط سرآشپزهای متخصص و متبحر آماده میشود[۲] و افرادی که توانایی مالی لازم را برای این کار دارند، آنها را سفارش میدهند.[۳] این سبک آشپزی ریشه در زندگی سلطنتی و بورژوازی و توانایی اَشراف برای مکاشفه و تهیه غذاهای آماده با طعمهای نامعمول، خارقالعاده، متنوع و شبیه به شگفتیهای معماری، دارد. فرق آشپزی درجه یک با آشپزی معمولی فرانسوی در کیفیت غذاهایی است که پخته و سرو میشوند، با مواد اولیه ممتاز همچون میوههای خارج از فصل و همچنین استفاده از موادی اولیهای که معمولاً در فرانسه یافت نمیشوند.
این سبک از آشپزی متأثر از آشپزی فرانسوی با آمادهسازیها و ارائههای مفصل و پر از جزئیات است که غذاهای کوچک و متعددی را که توسط کارکنان آشپزخانه طی سلسله مراتبی تهیه میشود، ارائه میکند و از لحاظ تاریخی در رستورانها و هتلهای بزرگ اروپا سرو میشد. خوراک تهیهشده بسیار غنی و مجلل بود، با سسهایی که از کره، خامه و آرد درست میشدند، که اساس بسیاری از سسهای معمولی فرانسوی است که هنوز هم استفاده میشود.[۴] سرآشپز و نویسنده قرن هفدهم فرانسوا پیر لا وارن (۱۶۱۵–۱۶۷۸) آغازکنندهٔ تغییر از آشپزی قرون وسطایی به پخت غذاهای سبکتر و پذیرایی سادهتر بود. پس از آن، ماری آنتوان کارم (۱۷۸۴–۱۸۳۳) نیز آثاری در مورد آشپزی منتشر کرد و او غذاهای قدیمی و حتی پیچیدهتر را ساده و مدون کرد. آشپزی درجه یک فرانسوی قرن نوزدهم با توسعه غذاخوریهای خوب در بریتانیا ارتباط داشت.[۵]
برخلاف باورهای نادرست عامیانه کاترین مدیچی نقشی در ایجاد «آشپزی درجه یک فرانسوی» با آوردن پختوپز ایتالیایی به آن نداشت.[۶]
اوگوست اسکوفیه یکی از شخصیتهای اصلی در مدرنسازی «آشپزی درجه یک فرانسوی» از حوالی سال ۱۹۰۰ میلادی است که تحتِ عنوانِ «آشپزی کلاسیک» (فرانسوی: Cuisine classique) شهرت یافت. سرانجام دهه ۱۹۶۰ سرآغازی برای ظهور غذاهای جدید بود، زیرا سرآشپزها از سنت سختگیرانه و پیچیدگی روشهای اسکوفیه خسته و عاصی بودند.
اگرچه اصطلاح «آشپزی نوین» (فرانسوی: Nouvelle cuisine) در گذشته هم استفاده میشد، اما بهکارگیری مدرن و معاصر آن را میتوان به نویسندگان آندره گایو،[۷] آنری گو و کریستیان میو نسبت داد که از عبارت «آشپزی نوین» برای توصیف سبک آشپزی سرآشپزان نامداری چون پل بوکوز، آلن شاپل، پیر تروآگرو، میشل گرار، روژه ورژه، ریمون الیور و بسیاری دیگر که همگی شاگردان فرنان پوآن بودند، استفاده کردند.[۸] «آشپزی نوین» جنبشی بهسوی مفهومگرایی و مینیمالیسم بود؛ بدین صورت که منوها بهطور کوتاه و مختصر بودند، اما غذاها از ترکیببندی غذایی مبتکرانهتری داشت و مُلهِم از خوراکهای محلی بودند.[۸]
The Reform Club's stellar culinary reputation reveals the profound interconnection between fine dining and French haute cuisine that consolidated in Britain during the 1800s.