ایل جلایر از قبایل مغول[۱] و از اقوام مشهوری هستند که در عصر مغول همراه با سپاه چنگیزخان وارد خراسان شدهاند و در منطقة مرزی به خصوص کلات سکنی گزیدهاند.
طوایف جلایر از دوره مغول تا دوره پهلوی در منطقة کلات جزء خانوادههای با نفوذ و از حکام محلی محسوب میشوند که از دورة صفویه تا قاجار خدماتی را انجام دادهاند. یکی از بزرگان جلایر که در دورة نادرشاه خدمات ارزندهای انجام داده طهماسب خان جلایر (وکیل الدوله) میباشد.
طهماسب خان در جنگ نادر با عثمانیها در میاندوآب و ارومیه و افاغنه هرات با فرماندهی قسمتی از سپاه نادر با شهامت و شجاعت با دشمن نبرد دلیرانه نمود که به پیروزی سپاه نادر انجامید و به پاس این خدمت از طرف نادر به دریافت لقب خانی و فرمان حکمرانی راز و قوش خانه سرافراز شد.[۲] همچنین در دورة افشاریه یلنگ توشخان جلایر[۳]از افراد مورد اعتماد نادرشاه افشار بوده است که کار اختفای جواهرات سلطنتی نادرشاه را در کلات بر عهده داشته است.
ز حکام محلی کلات از خاندان جلایر میتوان به فتح علی خان (فتح الملک) اشاره نمود.[۴]
↑«Encyclopaedia Iranica». ص. JALAYERIDS (sometimes called the Ilakāni by Persian historians), a dynasty of Mongol origin ٫ The amir (or noyan) Ilge (Ilkā), known as Köke (Kukā, ‘Blue’) Ilge, from whom the Jalayerids were descended, belonged to the Jalair (Jalāyer) tribe.
↑میرنیا، سید علی. سردارانی از ایلات و طوایف درگز در خدمت میهن، مشهد، مؤلف، ۱۳۶۱، ص 72
۱ترکمنهایی که در ترکمنستان، افغانستان و ایران زندگی میکنند، نباید با ترکمن/ترکمانهای شام (عراق و سوریه) که دارای هویت ترکیهای-عثمانی هستند، اشتباه شود. ۲ این فهرست تنها مناطقی را شامل میشود که در ملک ترکیه عرفی هستند. (به عبارت دیگر ترکهایی که هنوز در سرزمینهای امپراتوری عثمانی پیشین زندگی میکنند).