بخشی
بَخشی لقبی است که به برخی از نوازندگان دوتار در ترکمنستان، ترکمنصحرا و خراسان داده می‌شود. بخشی‌ها نوازندگان دوتار، آوازخوان، داستان‌گو، سراینده و سازندهٔ ساز (دوتار) هستند. اصلی‌ترین مراکز بخشی‌ها عشق آباد، ترکمنصحرا، استان مرو، بالکان، آخال، مشهد، بجنورد، قوچان، آشخانه و شیروان است.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]
بخشی‌ها روایتگران فرهنگ شفاهی از مناطق خود هستند و از احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. بخشی‌ها معمولاً به بداهه‌نوازی و بداهه‌گویی معروف بوده‌اند و توانایی نوازندگی و خوانندگی در مدت زمان طولانی را دارند. از قدیم بخشی‌ها معمولاً در مجلس‌های عروسی و شادی‌ها به هنرمندی می‌پرداختند و اجرای برنامه در مراسم سوگواری مرسوم نبوده‌است.[۸]
روایت عامه
[ویرایش]در روایت عامیانه لقب بخشی این‌گونه تعریف می‌شود: بخشی کسی است که خداوند به او محبت و مقامی ویژه بخشیده‌است.
بخشی خودبند
[ویرایش]«خودبند» به بخشی می‌گویند که هم بتواند ترانه‌سرایی کند و شعر بگوید، هم مهارت آهنگسازی داشته باشد و هم در نوازندگی و خوانندگی چیره‌دست باشد.[۹] «بخشی خود بند» بالاترین رتبه را در میان بخشی‌ها دارد که خود مؤلف، مصنف و تولیدکننده اصلی موسیقی است.[۱۰][۱۱]
پژوهش‌ها
[ویرایش]از دیدگاه هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی ایران، در موسیقی شمال خراسان بخشی‌ها بر چند نوع‌اند که بخشی‌های مذهبی یکی از انواع آنها است. بخشی قربان سلیمانی بر این اعتقاد بود که یک بخشی نباید به کسی یا چیزی محتاج باشد و باید به تنهایی از عهده تمام مراحل خلق یک اثر برآید.[۱۲]
در مورد اصل واژه بخشی نظرات گوناگون وجود دارد. برخی اصل آن را چینی، تبتی یا مغولی دانسته‌اند و می‌گویند نقش روحانی و معنوی بخشی ریشه بودایی دارد. بخشی‌ها اغلب به ترکی می‌خوانند و در کشورهای آسیای میانه نیز حضور دارند.
افراد
[ویرایش]از سرشناس‌ترین بخشی‌های شمال خراسان می‌توان از افراد زیر نام برد:
سهراب محمدی، خان محمد قیطاقی، عیوض بخشی، احمدقلی احمدی (احمد بخشی)، غلامحسین برازنده، غلامحسن برازنده، محمدحسین یگانه سلمان، اولیاقلی یگانه، قربان سلیمانی، حسن یزدانی، حیدر کارگر، سلطان رضا ولی نژاد، حمرا گل افروز، علی گل افروز، رحیم بیچرانلو (رحیم‌خان بخشی)، مختار زنبیل باف، عباسقلی رنجبری، علی غلامرضایی، آی‌محمد یوسفی، غلامحسین افکاری، علی اصغر اسلامی و نادر محمد آهنگر بیک[۱۳][۱۴] و از میان بخشی‌های ترکمن ارازمراد آرخی، نظرلی محجوبی [۱۵]نام برد.
منابع
[ویرایش]- ↑ «آخرین بازمانده نسل نوازندگان بخشی شمال خراسان درگذشت». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۰۸-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۲.
- ↑ «بخشی | دانشنامه فرهنگ مردم ایران | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی». www.cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۲۳.
- ↑ «موسیقی بخشی‌های خراسان | میراث ناملموس ایران در یونسکو». کارناوال راهنمای سفر | karnaval. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۲۳.
- ↑ «منظومه‌خوانی بخشی‌های خراسان ریشه در شاهنامه دارد- اخبار موسیقی و تجسمی - اخبار فرهنگی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۲۳.
- ↑ «موسیقی سنتی بخشی‌ها، روایت‌گر فرهنگ خراسان+عکس». ایمنا. ۲۰۱۴-۱۰-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۲۳.
- ↑ ««دوتار»، «کمانچه» و «عود» پس از ثبت جهانی چه جایگاهی پیدا کردند؟». ایسنا. ۲۰۲۳-۰۲-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۲۳.
- ↑ «سهراب محمدی، بخشیِ بزرگ خراسان، درگذشت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۴-۲۳.
- ↑ «تار نواز بال درآورد | جدید آنلاین». www.jadidonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۲.
- ↑ ««سهراب محمدی» در کشورهای آسیای میانه سرشناس بود». خبرگزاری رضوی | اخبار خراسان، ایران با عکس و فیلم. ۲۰۲۰-۰۸-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۲.
- ↑ «سهراب محمدی، بخشیِ بزرگ خراسان، درگذشت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۲.
- ↑ «طلوع موسیقی سهراب در مزرعه پدری». طلوع موسیقی سهراب در مزرعه پدری (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۲.
- ↑ همشهری آنلاینhttp://www.hamshahrionline.ir/News/?id=44550 بایگانی‌شده در ۳۰ مارس ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
- ↑ «گفت و گو با نادر محمد آهنگر بیک هنرمند موسیقی نواحی ایران». ۱۰ آبان ۱۳۹۷.
- ↑ بیک؛ موسیقیدان-نواحی «گفت‌وگو با نادر محمد آهنگر بیک؛ موسیقیدان نواحی» مقدار
|نشانی=را بررسی کنید (کمک). www.cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۱۴. - ↑ «موسیقی نواحی خراسان به دلیل موقعیت اقلیمی موسیقی غنی دارد». PANA.IR. ۲۰۱۷-۱۱-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۱۴.