نمودار ۱
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 | | 8 |
| 7 | 7 |
| 6 | 6 |
| 5 | 5 |
| 4 | 4 |
| 3 | 3 |
| 2 | 2 |
| 1 | 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
۱- رخ سفید در خانه e۳ به شاه سیاه در خانه e۸ کیش داده‌است. مهره شاه باید از زیر ضرب خارج شود.
نمودار ۲
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
| 8 | | 8 |
| 7 | 7 |
| 6 | 6 |
| 5 | 5 |
| 4 | 4 |
| 3 | 3 |
| 2 | 2 |
| 1 | 1 |
| a | b | c | d | e | f | g | h | |
۲- سیاه در عوض تغییر مکان شاه، با قرار دادن رخ خود در مقابل رخ حریف، شاه حریف را آچمز کرده و حریف را مجبور به تعویض رخ در مقابل رخ می‌کند تا اولاً امکان پیروزی را کاملاً از حریف سلب کند و ثانیاً با اتکاء به تنها پیاده خود، برای پیروزی تلاش کند.
تعویض (انگلیسی: Exchange) در شطرنج، حرکتی است که در آن با زدن یک مهره حریف، یک مهره خودی از دست می‌رود.[۱] همه مهره‌ها به استثناء مهره شاه می‌توانند، به ابتکار یکی از حریفان، مورد تعویض قرار گیرند. در عمل تعویض مهره‌ها در طی یک سری حرکات زنجیره ای صورت می‌گیرد و معمولاً چند مهره یکسان یا دارای ارزش متقابل برابر، تعویض می‌شوند. البته همه مهره‌ها و از جمله مهره شاه نیز می‌توانند در این حرکات، نقش داشته و حلقه ای از زنجیره تعویض را تشکیل دهند. برای مثال:
اسب در مقابل اسب یا فیل؛ یا اسب و دو پیاده، در مقابل یک رخ، تعویض می‌شوند. اهداف بازیگران از تعویض مهره‌های هم ارزش، مختلف است. اما در همه حال، باعث خالی شدن صفحه و ساده شدن بازی می‌شود. معمولاً تعویض متوالی مهره‌های هم ارزش، به ابتکار یکی از حریفان، برای تسریع مرحله گذر به آخر بازی انجام می‌شود تا از برتری‌های مادی و آرایشی یا مهارت‌های خاص خود یا ضعف حریف در بازی پایانی استفاده کند.
بابی فیشر از جمله استادانی بود که با پیش‌بینی صحنه ای از آخر بازی، اقدام به تعویض پا به پای مهره‌های خود با حریف می‌کرد، به گونه ای که به ادعای یوری بالاشوف، هرگز یک سوار بد خودی در میدان نداشت.[۲]
در نمودارهای بالا در سمت چپ، شاهد صحنه ای هستیم که در آن، سیاه با قرار دادن رخ خود درمقابل کیش رخ سفید، عملاً سفید را مجبور به تعویض رخ‌ها می‌کند. به این ترتیب هر چند ارزش مادی مهره‌های تعویض شده کاملاً برابر است، اما سفید به کلی امکان پیروزی را از دست می‌دهد و سیاه ظرفیت پیروزی خود را با تکیه به تنها پیاده باقی ماندهٔ خود حفظ می‌کند.[۳]
- ↑ Hooper & Whyld (1996), p. 130. exchange.
- ↑ تعویض در شطرنج چیست و چه قوانینی دارد؟ (ستاره)
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=ja0uiAdwlQo
