در علوم کامپیوتر می‌گوییم یک زبان برنامه‌نویسی، دارای تابع کلاس-اول است اگر آن زبان با توابع خود به صورت شهروند درجه-یک رفتار کند. این موضوع به این معنی است که زبان مورد نظر باید ویژگی‌های زیر را پشتیبانی کند:
برخی از نظریه‌داران حوزه‌ی زبان‌های برنامه‌نویسی برای توابع کلاس-اول، علاوه بر موارد بالا، پشتیبانی از توابع ناشناس (anonymous functions) را نیز الزامی می‌دانند.[۲] در زبان‌هایی که توابع کلاس-اول دارند، نام تابع هیچ وضعیت خاص یا ویژه‌ای ندارد و همانند متغیرهایی از نوع تابع با آنها برخورد می‌شود.[۳] اصطلاح توابع کلاس-اول برای اولین بار توسط کریستوفر استراچی در زمینۀ "توابع به عنوان شهروندان درجه-یک" و در اواسط دهۀ 1960 میلادی ابداع شد.[۴]
توابع کلاس-اول برای برنامه‌نویسی تابعی الزامی هستند. در برنامه‌نویسی تابعی استفاده از توابع مرتبه‌ی بالا متداول است. یک مثال ساده از تابع مرتبه‌ی بالا، تابع نگاشت (map) است که به عنوان آرگومان و ورودی خود یک تابع و یک لیست می‌گیرد و در نهایت یک لیست جدید برمی‌گرداند که تابع مورد نظر بر روی هر یک از اعضای لیست اعمال شده است. برای اینکه یک زبان برنامه‌نویسی بتواند از تابع نگاشت پشتیبانی کند، باید یک تابع را به عنوان آرگومان تابعی دیگر بپذیرد.
در این بخش نحوه‌ی پیاده‌سازی یا شبیه‌سازی اصطلاحات مختلف برنامه‌نویسی در زبان‌های دارای تابع کلاس اول (هسکل و پایتون) و زبان‌های فاقد آن (سی)، بررسی می‌شود.
توابع مرتبه‌ی بالا، توابعی هستند که حداقل یک تابع در آرگومان‌های ورودی یا خروجی آن وجود داشته باشد. بقیه‌ی توابع، توابع مرتبه‌ی اول هستند.[۵]
در زبان‌هایی که دارای توابع کلاس اول هستند، توابع می‌توانند مانند متغیرهای معمولی، به عنوان ورودی به توابع دیگر داده شوند. بنابراین برای پیاده‌سازی توابع مرتبه‌ی بالا، بهتر است که زبان مورد نظر از توابع کلاس اول پشتیبانی کند. این توابع به دو صورت می‌توانند از توابع کلاس اول استفاده کنند: زمانی که آرگومان‌های ورودی تابع، تابع باشند و زمانی که خروجی تابع، یک تابع باشد.
در زبان پایتون داریم:
def addition(n):
return n + n
numbers = (1, 2, 3, 4)
result = map(addition, numbers)
در زبان هسکل داریم:[۶]
map :: (a -> b) -> [a] -> [b]
map f [] = []
map f (x:xs) = f x : map f xs
زبان‌هایی که از توابع کلاس اول پشتیبانی نمی‌کنند، معمولاً با استفاده از قابلیبت‌هایی همچون اشاره‌گر به تابع یا نماینده‌ها، توابع مرتبه‌ی بالا را پیاده‌سازی می‌کنند. مثلاً در زبان سی داریم:[۶]
void map(int (*f)(int), int x[], size_t n) {
for (int i = 0; i <n; i++)
x[i] = f(x[i]);
}
توابع کاری، توابعی هستند که چندین آرگومان را به صورت یکی پس از دیگری، به عنوان ورودی می‌گیرند: در ابتدا یک آرگومان یا پارامتر را می‌گیرد و سپس تابعی برمی‌گرداند که آرگومان بعدی را می‌گیرد و به همین ترتیب ادامه می‌دهد تا تمامی پارامترها به تابع داده شوند. در این مرحله، تابع محاسبه می‌شود و مقدار نهایی برگردانده می‌شود.[۷]
نام این توابع از اسم منطق‌دان معروف، هسکل کاری آمده است.[۸]
در زبان پایتون داریم:[۹]
def compose(g, f):
def h(*args, **kwargs):
return g(f(*args, **kwargs))
return h
در زبان هسکل داریم:[۱۰]
multThree :: (Num a) => a -> a -> a -> a
multThree x y z = x * y * z
در زبانی همانند سی که در آن از توابع کلاس اول پشتیبانی نمی‌کند، پیاده‌سازی توابع کاری با استفاده از اشاره‌گر به تابع و توابع متغیر امکان پذیر است.[۱۱] هر چند این گونه پیاده‌سازی‌ها، مشکلات خود را دارند: توابع کاری نمی‌توانند از لحاظ نوع متغیر بررسی یا چک شوند. همچنین چون این در این توابع تعداد آرگومان‌ها و نوع آنها مشخص نیست، میزان حافظه‌ای که برنامه باید برای هر متغیر اختصاص بدهد، در ابتدا معلوم نیست و برنامه اندازه‌ی تمام متغیرها را به صورت اندازه‌ی یک عدد صحیح (integer) در نظر می‌گیرد.[۱۲]
توابع ناشناس، توابعی هستند که نام مشخصی ندارند.[۱۳] در زبان‌هایی که از توابع ناشناس پشتیبانی می‌شود، می‌توان تابع را به عنوان یک آرگومان به یک تابع مرتبه‌ی بالا ورودی داد.
در زبان پایتون داریم:
main_function = lambda x: x * 2
در زبان هسکل داریم:
main = map (\x -> 3 * x + 1) [1, 2, 3, 4, 5]
در زبان سی داریم:
int f(int x) {
return 3 * x + 1;
}
int main() {
int list[] = {1, 2, 3, 4, 5};
map(f, list, 5);
}
همانطور که بحث برابری بین متغیرها در زبان‌های برنامه‌نویسی مطرح است، در این زمینه نیز منطقی است که سؤال شود که آیا در مورد توابع هم می‌توان برابری آنها را سنجید یا خیر. این سؤال ساده‌ای نیست و لازم است بین انواع برابری توابع تمایز قائل شود:[۱۴]
دو تابع f و g را برابر به صورت گسترده می‌نامند اگر به ازای هر ورودی، خروجی برابری داشته باشند. با این تعریف، هر نوع پیاده‌سازی از انواع الگوریتم‌های مرتب‌سازی برابر هستند. نتیجه‌گیری در مورد برابری توابع به صورت گسترده، امکان‌پذیر نیست و حتی در مورد توابعی که ورودی‌های محدودی دارند، امر ساده‌ای نیست. بنابراین زبان‌های برنامه‌نویسی برابری تابع‌های خود را به صورت برابری گسترده پیاده‌سازی نمی‌کنند.[۱۵]
دو تابع f و g را برابر به صورت فشرده می‌نامند اگر ساختار داخلی یکسانی داشته باشند. پیاده‌سازی این نوع برابری نیز در زبان‌های برنامه‌نویسی راحت نیست.[۱۶]
از آنجایی که پیاده‌سازی دو برابری بالا امکان‌پذیر نیست، بیشتر زبان‌های برنامه‌نویسی برای بررسی برابری توابع، از این نوع برابری استفاده می‌کنند. در این نوع برابری، تمام توابع با استفاده از یک علامت مشخص می‌شوند و برابری دو تابع بر اساس برابری علامت آنها تعیین می‌شود. دو تابع کاملاً برابر که به صورت جدا تعریف شده‌اند، در این تعریف برابر نخواهند بود.
پشتیبانی از توابع کلاس اول در زبان‌های مختلف به صورت زیر است:[۶]
| زبان | توابع مرتبه‌بالا | توابع تو در تو | |||
|---|---|---|---|---|---|
| آرگومان | نتایج | شناس | ناشناس | ||
| زبان‌های مبتنی بر Algol | ALGOL 60 | دارد | ندارد | دارد | ندارد |
| ALGOL 68 | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Pascal | دارد | ندارد | دارد | ندارد | |
| Ada | دارد | ندارد | دارد | ندارد | |
| Oberon | دارد | به صورت غیر تو در تو | دارد | ندارد | |
| Delphi | دارد | دارد | دارد | 2009 | |
| زبان‌های مبتنی بر C | C | دارد | دارد | ندارد | ندارد |
| C++ | دارد | دارد | C++11 | C++11 | |
| C# | دارد | دارد | 7 | 2.0/3.0 | |
| Objective-C | دارد | دارد | با استفاده از توابع ناشناس | 2.0+Blocks | |
| Java | تا قسمتی | تا قسمتی | با استفاده از توابع ناشناس | Java 8 | |
| Go | دارد | دارد | با استفاده از توابع ناشناس | دارد | |
| Limbo | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Newsqueak | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Rust | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| زبان‌های تابعی | Lisp | نحو | نحو | دارد | دارد |
| Scheme | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Julia | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Clojure | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| ML | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Haskell | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Scala | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| F# | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| OCaml | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| زبان‌های اسکریپتی | Javascript | دارد | دارد | دارد | دارد |
| Lua | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| PHP | دارد | دارد | با استفاده از توابع ناشناس | 5.3 | |
| Perl | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Python | دارد | دارد | دارد | فقط بیان | |
| Ruby | نحو | نحو | بدون scope | دارد | |
| زبان‌های دیگر | Fortran | دارد | دارد | دارد | ندارد |
| Io | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Maple | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Mathematica | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| MATLAB | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Smalltalk | دارد | دارد | دارد | دارد | |
| Swift | دارد | دارد | دارد | دارد | |
{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link) (also on 2010-02-16