تک گروه J-M172

هاپلوگروپ J-M172 یا J2
زمان احتمالی مبدا 28000 سال قبل از حال حاضر [۱]
سن ادغام 28000 سال قبل از حال حاضر [۱]
محل پیدایش احتمالی جزیره (بین‌النهرین)، غرب ایران
جد J-P209
تعریف جهش M172
بالاترین فرکانس‌ها اینگوش 88.8% ( بالانوفسکی ۲۰۱۱ )،
چچنی‌ها 56.7% ( بالانوفسکی ۲۰۱۱ )
گرجی‌ها ۲۱٪ تا 72% ( ولز ۲۰۰۱ )
آذری‌ها ۲۴٪ تا 48% ( دی جیاکومو 2004 ) -( ولز ۲۰۰۱-۲۴ ٪
عراقی‌ها (2011 ) - 25% الزاهری ۲۰۰۳ و سانچز ۲۰۰۵
کرتی‌ها 35% ( السیبای ۲۰۰۹ )
اویغورها 34% ( شو ۲۰۱۰ )، [۲]
یغنوبی‌ها 32% ( ولز ۲۰۰۱ )، ۴٪
ازبک‌ها ( 2001 )
یونانی‌ها 10%-48% ( مارتینز ۲۰۰۷ )


کردها 28.4% ( نبل ۲۰۰۱ )
لبنانی‌ها 30% ( سمینو 2004 ) [ مشکوک ] ( ولز ۲۰۰۱ )
یهودیان اشکنازی ۲۴-۳۰ درصد ( نبل 2001 ) ( سمینو ۲۰۰۴ )
ترک‌ها ۲۴ درصد ( سینی اوغلو ۲۰۰۴ ) -۴۰ درصد ( سمینو ۲۰۰۰ )
هزاره‌ها ۲۶٫۶ درصد (هابر و همکاران)، [۳]
کویتی 26% [ نیازمند منبع ] و ( ولز ۲۰۰۱ )
قبرسی‌ها 12.9% ( السیبای 2009 ) - 37% ( کاپلی ۲۰۰۵ )، [۴]
آبخازی 25% ( ناسیدزه 2004 )
بحرینی‌ها ۲۷٫۶٪[۵]
ایرانی‌ها ۲۲٫۵٪ ۲۰۱-۲۲. ٪، [۶]
بالکارها 24% ( Battaglia ۲۰۰۸ )، ایتالیایی‌ها 9% - 36% ( Capelli ۲۰۰۷ ) و ( Semino 2000 )
ارمنی‌ها 21% ( ولز 2001 ) - 24% ( ناسیدزه ۲۰۰۴ )
فلسطینی‌ها 35% ( نبل1) ) [ نیاز به نقل از ] -35%
موردوین‌ها ۱۵٫۳٪، [۷]
تاتارهای کازان ۱۵٫۱٪، [۷]
چوواش ۱۴٪، [۷]
یهودیان سفاردی 15 -20% ( شن 2004 ) -29% ( نبل ۲۰۰۱ )
اوستی‌ها 16% ( بالانوفسکی 2011 ) - 24% ( ناسیدزه ۲۰۰۴ )
چرکس‌ها 21.8% ( بالانوفسکی ۲۰۱۱ )،
مالتی 21% ( کاپلی ۲۰۰۵ )
لمبا 20.8% ( سودیال، ۲۰۱۳ )،
شیعیان هندی شمالی ۸۰٪ (مسلمانان 9- هندانی ) 16% ( Battaglia ۲۰۰۸ )
سوری‌ها 14% ( Di Giacomo 2004 ) - 29% [ نیاز به منبع ]
مردم کالاش 9.1%. ( فراست 2007 ) [۸]

در ژنتیک انسانی، تک گروه J-M172 یا J2 یک هاپلوگروه کروموزوم Y است که زیرشاخه (شاخه) هاپلوگروپ J-M304 قرار دارد. تک گروه J-M172 در جمعیت‌های امروزی در آسیای غربی ، آسیای مرکزی ، آسیای جنوبی ، جنوب اروپا ، شمال غربی ایران و شمال آفریقا رایج است. گمان می‌رود که J-M172 احتمالا در میان قفقاز ، آناتولی و غرب ایران سرچشمه گرفته باشد.شواهدی بر وجود این مردمان در این مناطق تا ۱۴ هزار سال قبل از میلاد موجود است آن ها از اولین مردمان شناخته شده هستند که کشاورزی می کردند.[۹][۱۰][۱۱] هاپلوگروپ j-m172 یا J2 بیشترین شیوع را در منطقه شمال، شمال غرب و غرب ایران و منطقه قفقاز دارد. قدیمی ترین هاپلوگروپ یافت شده از J2a مربوط به غارهای هوتو و کمربند مازندران است.قدیمی‌ترین نمونه CHG حدود ۱۳ هزار سال قدمت دارد و در غار کوتایس کلده در گرجستان یافت شده‌ است که هر دو نمونه هاپلوگروپ J2a و J2b داشتند. همچین تمدن جیرفت نیز به شاخه J2 تعلق دارد.[۹]

بیشتر به دو کلاس مکمل J-M410 و J-M12 (M12, M102, M221, M314) تقسیم می‌شود.

این هاپلوگروپ اغلب به عنوان یکی از شاخص‌ترین شاخه‌های جوامع کشاورزی اولیه در هلال حاصلخیز و مناطق اطراف، از جمله ایران باستان، شناخته می‌شود. این هاپلوگروپ در میان ایرانیان امروزی فراوان است و با تمدن‌هایی مانند عیلامیان و فلات ایران پیوند قوی دارد.[۹][۱۰][۱۱][۱۲]

منشأ

[ویرایش]

تاریخ منشأ هاپلوگروپ J-M172 توسط باتینی و همکارانش در سال ۲۰۱۵ میلادی (خورشیدی) بین ۱۹٬۰۰۰ تا ۲۴٬۰۰۰ سال پیش تخمین زده شد.[۱۳] سامینو و همکارانش در سال ۲۰۰۴ منشأ هاپلوگروپ والد، J-P209، را بین ۱۸٬۹۰۰ تا ۴۴٬۵۰۰ سال پیش (YBP) تخمین زدند.[۱۴] هاپلوگروپ باستانی J-M410، به‌ویژه زیرشاخه J-Y12379*، در یک زمینه میان‌سنگی در دندان کشف‌شده از غار کوتایاس کلده در غرب گرجستان، با قدمتی مربوط به اواخر پارینه سنگی (13300 سال) و میانسنگی (9700 سال) یافت شده است. .[۱۵] این نمونه به ترکیب ژنتیکی شکارچیان-گردآورندگان قفقازی (CHG) اختصاص داده شده است.[۱۶] J-M410، به‌ویژه زیرشاخه J-PF5008 آن، در یک نمونه میان‌سنگی از غارهای هوتو و کمربند واقع در استان مازندران ایران نیز یافت شده است که قدمت آن به ۹٬۱۰۰ تا ۸٬۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح (تقریباً ۱۱٬۰۰۰ سال پیش) بازمی‌گردد.[۱۲] هر دو نمونه متعلق به فرهنگ تریالتی هستند. به احتمال زیاد، مردان J2 تا پایان آخرین دوره یخبندان، ۱۲٬۰۰۰ سال پیش، در بیشتر مناطق آناتولی، جنوب قفقاز و کوه‌های زاگرس سکونت داشتند.

زلوآ و ولز Zalloua & Wells (2004) و الزاهری و همکاران Al-Zahery et al. (2003) ادعا کردند که قدیمی‌ترین مهاجرت شناخته‌شده J2 را کشف کرده‌اند که احتمالاً از آناتولی و قفقاز گسترش یافته است.[۱۷][۱۸][۱۹] نبل و همکاران (۲۰۰۱) دریافتند که: "طبق گفته آندرهیل و همکاران (۲۰۰۰)، Eu 9 (H58) از Eu 10 (H71) از طریق یک تغییر T→G در M172 تکامل یافته است (تأکید شده)"، و اینکه در جمعیت‌های امروزی، Eu 9 (فرم پس از جهش M172) در قفقاز، آسیای کوچک و شام قوی‌تر است، در حالی که Eu 10 با حرکت به سمت جنوب و ورود به شبه‌جزیره عربستان،[۲۰] قوی‌تر شده و جایگزین فرکانس Eu 9 می‌شود،[۱۹] به گونه‌ای که مردمان قفقاز با اعراب در نزدیکی و بین بین‌النهرین (سومر/آشور) و صحرای نقب ملاقات کردند، زیرا "عرب‌سازی" از عربستان به هلال حاصلخیز و ترکیه گسترش یافت.

دی جاکومو و همکاران (۲۰۰۴) فرض کردند که هاپلوگروپ J-M172 از شام یا آناتولی به اروپای جنوبی گسترش یافته است، احتمالاً موازی با توسعه کشاورزی.[۲۱] در مورد زمان گسترش آن به اروپا، دی جاکومو و همکاران به رویدادهایی اشاره کردند که پس از دوره نوسنگی رخ داده‌اند، به‌ویژه رشد جمعیتی که با ظهور دنیای یونان باستان مرتبط بود. سمینو و همکاران Semino et al. (2004) تخمین‌های سنی قدیمی‌تری برای J2 کلی ارائه دادند، و گسترش اولیه آن را با کشاورزان نوسنگی از خاور نزدیک فرض کردند. با این حال، توزیع زیرشاخه‌های آن، که قله‌های محلی در بالکان جنوبی، جنوب ایتالیا، شمال/مرکز ایتالیا و قفقاز را نشان می‌دهد، با یک سناریوی تک‌موجی پیشروی مطابقت ندارد و فرآیندهای پس از نوسنگی که به خوبی شناخته نشده‌اند، الگوی فعلی آن را ایجاد کرده‌اند. مانند دی جاکومو و همکاران، عصر برنز بالکان جنوبی توسط سمینو و همکاران به عنوان یک مسیر مهم گسترش مطرح شد.[۲۲]

توزیع

[ویرایش]

هاپلوگروپ J-M172 عمدتاً در هلال حاصلخیز، قفقاز،[۲۳] آناتولی، ایتالیا، سواحل مدیترانه و فلات ایران یافت می‌شود.[۱۴] دی‌ان‌ای Y: J2 (J-M172): عرب نهرینی/سوری.

بیشترین فراوانی گزارش شده J-M172، ۸۷٫۴٪، در میان مردم اینگوش در ملگوبک بوده است.[۲۴]

این هاپلوگروپ به طور خاص در عراق،[۱۱] کویت،[۱۱] سوریه،[۲۵] لبنان،[۲۶] ترکیه،[۲۷] گرجستان،[۲۳] آذربایجان،[۲۸] قفقاز شمالی،[۲۹] ارمنستان،[۳۰] ایران،[۲۹] اسرائیل،[۱۴] فلسطین،[۱۴] قبرس،[۳۱] یونان،[۳۲] آلبانی،[۳۳] ایتالیا،[۳۴] اسپانیا[۳۵] و به طور متداول‌تر در میان مردم عراق (۲۴٪)،[۳۶] چچن (۵۱٫۰٪-۵۸٫۰٪)،[۲۴] گرجی ها (۲۱٪-۷۲٪)،[۳۰] لبنانی‌ها (۳۰٪)،[۱۴] اوستی‌ها (۲۴٪)،[۲۹] بالکارها (۲۴٪)،[۳۷] سوری‌ها (۲۳٪)،[۳۸] ترک‌ها (۱۳٪-[۲۷]۴۰٪[۳۳])، قبرسی‌ها (۱۲٫۹٪-۳۷٪)،[۳۱] ارمنی‌ها (۲۱٪[۳۰]-۲۴٪[۲۹])، چرکس‌ها (۲۱٫۸٪)،[۲۴] بحرینی‌ها (۲۷٫۶٪)،[۳۹] ایرانی‌ها (۱۰٪-[۲۹]۲۵٪[۳۰])، آلبانی‌ها (۱۶٪)،[۳۳][۳۷] ایتالیایی‌ها (۹٪-۳۶٪)،[۳۴] یهودیان سفاردی (۱۵٪-۲۹٪[۱۴])، مالتی‌ها (۲۱٪)،[۳۱] فلسطینی‌ها (۱۷٪)،[۱۴] سعودی‌ها (۱۴٪)،[۴۰] اردنی‌ها (۱۴٪)، عمانی‌ها (۱۰٪-۱۵٪)[۳۸][۲۸] و شیعیان مسلمان شمال هند (۱۸٪) یافت می‌شود.[۴۱]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ "YFull YTree v7.05.00". yfull.com. Archived from the original on 2019-06-18. Retrieved 2019-09-27.
  2. ↑ Shou, Wei-Hua; Qiao, En-Fa; Wei, Chuan-Yu; Dong, Yong-Li; Tan, Si-Jie; Shi, Hong; Tang, Wen-Ru; Xiao, Chun-Jie (2010). "Y-chromosome distributions among populations in Northwest China identify significant contribution from Central Asian pastoralists and lesser influence of western Eurasians". Journal of Human Genetics. 55 (5): 314–322. doi:10.1038/jhg.2010.30. PMID 20414255.
  3. ↑ Haber M, Platt DE, Ashrafian Bonab M, Youhanna SC, Soria-Hernanz DF, Martínez-Cruz B, et al. (2012). "Afghanistan's ethnic groups share a Y-chromosomal heritage structured by historical events". PLOS ONE. 7 (3): e34288. Bibcode:2012PLoSO...734288H. doi:10.1371/journal.pone.0034288. PMC 3314501. PMID 22470552.
  4. ↑ Capelli C, Redhead N, Romano V, Cali F, Lefranc G, Delague V, et al. (2006). "Population Structure in the Mediterranean Basin: A Y Chromosome Perspective". Annals of Human Genetics. 70 (2): 207–225. doi:10.1111/j.1529-8817.2005.00224.x. hdl:2108/37090. PMID 16626331. S2CID 25536759.
  5. ↑ Al-Snan, Noora R.; Messaoudi, Safia A.; Khubrani, Yahya M.; Wetton, Jon H.; Jobling, Mark A.; Bakhiet, Moiz (2020). "Geographical structuring and low diversity of paternal lineages in Bahrain shown by analysis of 27 Y-STRs". Molecular Genetics and Genomics. 295 (6): 1315–1324. doi:10.1007/s00438-020-01696-4. ISSN 1617-4615. PMC 7524810. PMID 32588126. Archived from the original on 2024-09-15.
  6. ↑ "Y haplogroup J in Iran by Alfred A. Aburto Jr". Archived from the original on 2012-10-13. Retrieved 2014-04-06.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ "Трофимова Наталья Вадимовна, ИЗМЕНЧИВОСТЬ МИТОХОНДРИАЛЬНОЙ ДНК И Y-ХРОМОСОМЫВ ПОПУЛЯЦИЯХ ВОЛГО-УРАЛЬСКОГО РЕГИОНА, 03.02.07" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2015-01-14. Retrieved 2015-01-07.
  8. ↑ A genetic study published led by Firasat (2007) on Kalash individuals found high and diverse frequencies.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ «Historical prevalence of J2 haplogroup».
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Zalloua & Wells: National Geographic Magazine, October 2004. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۳. and «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۳..
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ "N. Al-Zahery et al. "Y-chromosome and mtDNA polymorphisms in Iraq, a crossroad of the early human dispersal and of post-Neolithic migrations" (2003)" (PDF). Family Tree DNA. Archived from the original (PDF) on 27 December 2010. Retrieved 1 September 2013.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Lazaridis, Iosif; Nadel, Dani; Rollefson, Gary; Merrett, Deborah C.; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; et al. (August 2016). "Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East". Nature. 536 (7617): 419–424. Bibcode:2016Natur.536..419L. doi:10.1038/nature19310. PMC 5003663. PMID 27459054.
  13. ↑ Batini C, Hallast P, Zadik D, Delser PM, Benazzo A, Ghirotto S, et al. (May 2015). "Large-scale recent expansion of European patrilineages shown by population resequencing". Nature Communications. 6: 7152. Bibcode:2015NatCo...6.7152B. doi:10.1038/ncomms8152. PMC 4441248. PMID 25988751.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ ۱۴٫۳ ۱۴٫۴ ۱۴٫۵ ۱۴٫۶ Semino, Ornella; Magri, Chiara; Benuzzi, Giorgia; Lin, Alice A.; Al-Zahery, Nadia; Battaglia, Vincenza; Maccioni, Liliana; Triantaphyllidis, Costas; Shen, Peidong (2004-05). "Origin, diffusion, and differentiation of Y-chromosome haplogroups E and J: inferences on the neolithization of Europe and later migratory events in the Mediterranean area". American Journal of Human Genetics. 74 (5): 1023–1034. doi:10.1086/386295. ISSN 0002-9297. PMC 1181965. PMID 15069642. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  15. ↑ "[Homepage]". YFull. Archived from the original on 2020-04-23. Retrieved 2020-05-11.
  16. ↑ Jones ER, Gonzalez-Fortes G, Connell S, Siska V, Eriksson A, Martiniano R, et al. (November 2015). "Upper Palaeolithic genomes reveal deep roots of modern Eurasians". Nature Communications. 6: 8912. Bibcode:2015NatCo...6.8912J. doi:10.1038/ncomms9912. PMC 4660371. PMID 26567969.
  17. ↑ Al-Zahery et al. 2003.
  18. ↑ "One-third of Maltese found to have ancient Phoenician DNA". The Malta Independent Online. 11 September 2007. Archived from the original on 2012-02-10.
  19. ↑ Rick Gore (October 2004). "Who Were the Phoenicians?". National Geographic Magazine. Archived from the original on 2014-04-07.
  20. ↑ (Nebel et al. 2001). See especially Figure Six. Semino et al. (2000) is a source which also states that Eu 9 descends from Eu 10 (Eu 10 is a different subclade of Haplogroup J (mtDNA)).
  21. ↑ Di Giacomo et al. 2004.
  22. ↑ Semino et al. 2004.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ Nasidze, Ivan; Sarkisian, Tamara; Kerimov, Azer; Stoneking, Mark (2003-03). "Testing hypotheses of language replacement in the Caucasus: evidence from the Y-chromosome" [آزمایش فرضیه های جایگزینی زبان در قفقاز: شواهدی از کروموزوم Y]. Human Genetics. 112 (3): 255–261. doi:10.1007/s00439-002-0874-4. ISSN 0340-6717. PMID 12596050. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ ۲۴٫۲ Balanovsky, Oleg; Dibirova, Khadizhat; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg; Frolova, Svetlana; Pocheshkhova, Elvira; Haber, Marc; Platt, Daniel; Schurr, Theodore (2011-10). "Parallel evolution of genes and languages in the Caucasus region". Molecular Biology and Evolution. 28 (10): 2905–2920. doi:10.1093/molbev/msr126. ISSN 1537-1719. PMC 3355373. PMID 21571925. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  25. ↑ Luis, J. R.; Rowold, D. J.; Regueiro, M.; Caeiro, B.; Cinnioğlu, C.; Roseman, C.; Underhill, P. A.; Cavalli-Sforza, L. L.; Herrera, R. J. (2004-03). "The Levant versus the Horn of Africa: evidence for bidirectional corridors of human migrations". American Journal of Human Genetics. 74 (3): 532–544. doi:10.1086/382286. ISSN 0002-9297. PMC 1182266. PMID 14973781. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  26. ↑ Zalloua, Pierre A.; Xue, Yali; Khalife, Jade; Makhoul, Nadine; Debiane, Labib; Platt, Daniel E.; Royyuru, Ajay K.; Herrera, Rene J.; Hernanz, David F. Soria (2008-04). "Y-chromosomal diversity in Lebanon is structured by recent historical events". American Journal of Human Genetics. 82 (4): 873–882. doi:10.1016/j.ajhg.2008.01.020. ISSN 1537-6605. PMC 2427286. PMID 18374297. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ Cinnioğlu, Cengiz; King, Roy; Kivisild, Toomas; Kalfoğlu, Ersi; Atasoy, Sevil; Cavalleri, Gianpiero L.; Lillie, Anita S.; Roseman, Charles C.; Lin, Alice A. (2004-01). "Excavating Y-chromosome haplotype strata in Anatolia". Human Genetics. 114 (2): 127–148. doi:10.1007/s00439-003-1031-4. ISSN 0340-6717. PMID 14586639. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ Di Giacomo, F.; Luca, F.; Popa, L. O.; Akar, N.; Anagnou, N.; Banyko, J.; Brdicka, R.; Barbujani, G.; Papola, F. (2004-10). "Y chromosomal haplogroup J as a signature of the post-neolithic colonization of Europe". Human Genetics. 115 (5): 357–371. doi:10.1007/s00439-004-1168-9. ISSN 0340-6717. PMID 15322918. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ ۲۹٫۳ ۲۹٫۴ Nasidze, I.; Ling, E. Y. S.; Quinque, D.; Dupanloup, I.; Cordaux, R.; Rychkov, S.; Naumova, O.; Zhukova, O.; Sarraf-Zadegan, N. (2004-05). "Mitochondrial DNA and Y-chromosome variation in the caucasus". Annals of Human Genetics. 68 (Pt 3): 205–221. doi:10.1046/j.1529-8817.2004.00092.x. ISSN 0003-4800. PMID 15180701. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ۳۰٫۲ ۳۰٫۳ Wells, R. S.; Yuldasheva, N.; Ruzibakiev, R.; Underhill, P. A.; Evseeva, I.; Blue-Smith, J.; Jin, L.; Su, B.; Pitchappan, R. (2001-08-28). "The Eurasian heartland: a continental perspective on Y-chromosome diversity". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (18): 10244–10249. doi:10.1073/pnas.171305098. ISSN 0027-8424. PMID 11526236.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ Capelli, C.; Redhead, N.; Romano, V.; Calì, F.; Lefranc, G.; Delague, V.; Megarbane, A.; Felice, A. E.; Pascali, V. L. (2006-03). "Population structure in the Mediterranean basin: a Y chromosome perspective". Annals of Human Genetics. 70 (Pt 2): 207–225. doi:10.1111/j.1529-8817.2005.00224.x. ISSN 0003-4800. PMID 16626331. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  32. ↑ Martinez, Laisel; Underhill, Peter A.; Zhivotovsky, Lev A.; Gayden, Tenzin; Moschonas, Nicholas K.; Chow, Cheryl-Emiliane T.; Conti, Simon; Mamolini, Elisabetta; Cavalli-Sforza, L. Luca (2007-04). "Paleolithic Y-haplogroup heritage predominates in a Cretan highland plateau". European journal of human genetics: EJHG. 15 (4): 485–493. doi:10.1038/sj.ejhg.5201769. ISSN 1018-4813. PMID 17264870. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  33. ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ ۳۳٫۲ Semino, O.; Passarino, G.; Oefner, P. J.; Lin, A. A.; Arbuzova, S.; Beckman, L. E.; De Benedictis, G.; Francalacci, P.; Kouvatsi, A. (2000-11-10). "The genetic legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in extant Europeans: a Y chromosome perspective". Science (New York, N.Y.). 290 (5494): 1155–1159. doi:10.1126/science.290.5494.1155. ISSN 0036-8075. PMID 11073453.
  34. ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ Capelli, Cristian; Brisighelli, Francesca; Scarnicci, Francesca; Arredi, Barbara; Caglia', Alessandra; Vetrugno, Giuseppe; Tofanelli, Sergio; Onofri, Valerio; Tagliabracci, Adriano (2007-07). "Y chromosome genetic variation in the Italian peninsula is clinal and supports an admixture model for the Mesolithic-Neolithic encounter". Molecular Phylogenetics and Evolution. 44 (1): 228–239. doi:10.1016/j.ympev.2006.11.030. ISSN 1055-7903. PMID 17275346. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  35. ↑ Di Giacomo, F.; Luca, F.; Anagnou, N.; Ciavarella, G.; Corbo, R. M.; Cresta, M.; Cucci, F.; Di Stasi, L.; Agostiano, V. (2003-09). "Clinal patterns of human Y chromosomal diversity in continental Italy and Greece are dominated by drift and founder effects". Molecular Phylogenetics and Evolution. 28 (3): 387–395. doi:10.1016/s1055-7903(03)00016-2. ISSN 1055-7903. PMID 12927125. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  36. ↑ Al-Zahery, Nadia; Pala, Maria; Battaglia, Vincenza; Grugni, Viola; Hamod, Mohammed A.; Hooshiar Kashani, Baharak; Olivieri, Anna; Torroni, Antonio; Santachiara-Benerecetti, Augusta S. (2011-10-04). "In search of the genetic footprints of Sumerians: a survey of Y-chromosome and mtDNA variation in the Marsh Arabs of Iraq". BMC evolutionary biology. 11: 288. doi:10.1186/1471-2148-11-288. ISSN 1471-2148. PMC 3215667. PMID 21970613.
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ Battaglia, Vincenza; Fornarino, Simona; Al-Zahery, Nadia; Olivieri, Anna; Pala, Maria; Myres, Natalie M.; King, Roy J.; Rootsi, Siiri; Marjanovic, Damir (2009-06). "Y-chromosomal evidence of the cultural diffusion of agriculture in Southeast Europe". European journal of human genetics: EJHG. 17 (6): 820–830. doi:10.1038/ejhg.2008.249. ISSN 1476-5438. PMC 2947100. PMID 19107149. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  38. ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ Luis, J. R.; Rowold, D. J.; Regueiro, M.; Caeiro, B.; Cinnioğlu, C.; Roseman, C.; Underhill, P. A.; Cavalli-Sforza, L. L.; Herrera, R. J. (2004-03). "The Levant versus the Horn of Africa: evidence for bidirectional corridors of human migrations". American Journal of Human Genetics. 74 (3): 532–544. doi:10.1086/382286. ISSN 0002-9297. PMC 1182266. PMID 14973781. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  39. ↑ Al-Snan, Noora R.; Messaoudi, Safia A.; Khubrani, Yahya M.; Wetton, Jon H.; Jobling, Mark A.; Bakhiet, Moiz (2020-11). "Geographical structuring and low diversity of paternal lineages in Bahrain shown by analysis of 27 Y-STRs". Molecular genetics and genomics: MGG. 295 (6): 1315–1324. doi:10.1007/s00438-020-01696-4. ISSN 1617-4623. PMC 7524810. PMID 32588126. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  40. ↑ Abu-Amero, Khaled K.; Hellani, Ali; González, Ana M.; Larruga, Jose M.; Cabrera, Vicente M.; Underhill, Peter A. (2009-09-22). "Saudi Arabian Y-Chromosome diversity and its relationship with nearby regions". BMC genetics. 10: 59. doi:10.1186/1471-2156-10-59. ISSN 1471-2156. PMC 2759955. PMID 19772609.
  41. ↑ Eaaswarkhanth, Muthukrishnan; Haque, Ikramul; Ravesh, Zeinab; Romero, Irene Gallego; Meganathan, Poorlin Ramakodi; Dubey, Bhawna; Khan, Faizan Ahmed; Chaubey, Gyaneshwer; Kivisild, Toomas (2010-03). "Traces of sub-Saharan and Middle Eastern lineages in Indian Muslim populations". European Journal of Human Genetics. 18 (3): 354–363. doi:10.1038/ejhg.2009.168. ISSN 1018-4813. PMC 2859343. PMID 19809480. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)