عوارض نسبتاً شایع که اغلب ظرف ۲ ساعت از آغاز تزریق به وجود میآیند، شامل راش پوستی، خارش، فشار خون پایین و تنگی نفس است.[۴] باقی عوارض که ممکن است شدید باشد، شامل «فعالشدنِ دوبارهٔ هپاتیت ب» در آنهایی که سابقهٔ ابتلا به این بیماری را داشتهاند، «لکوانسفالوپاتی چندکانونی پیشرونده» (PML) و «نکرولیز سمی پوستی» است.[۴][۸] هنوز معلوم نیست که مصرف این دارو در دوران بارداری چه تأثیراتی بر جنین دارد.[۴][۳]
این دارو یک پادتن مونوکلونال کایمریک علیه پروتئین CD20 است که عموماً بر روی سطحِ لنفوسیتهای B یافت میشود.[۹] ریتوکسیمب با اتصال به «CD20»، موجب مرگ سلولی میشود.[۴]
ریتوکسیمب در سال ۱۹۹۷ میلادی برای مصارف پزشکی مورد تأیید واقع شد.[۹] این دارو جزءِ داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت است که در واقع داروهای بسیار مؤثر و کمخطر در سیستم بهداشتی محسوب میشوند.[۱۰] حق امتیاز انحصاری این دارو در سال ۲۰۱۶ منقضی شد و اینک داروهای ژنریک مشابه در دسترس است.[۱۱]
ریتوکسیمب در ترکیب با هیالورونیداز انسانی که با نامهای مَـبترا اسسی و «ریتوکسین هایسلا» عرضه میشود،[۱۳] برای درمان «لنفوم فولیکولار منتشر سلولهای بی» و «لوسمی مزمن لنفاوی» تجویز میگردد.[۱۴]
طی ۳ کارآزمایی تصادفی کنترلشده مشاهده گردید که ریتوکسیمب در درمان آرتریت روماتوئید مؤثر است و اینک مجوز مصرف در موارد مقاوم این بیماری را داراست.[۱۶] در ایالات متحده آمریکا، سازمان غذا و دارو ریتوکسیمب را در ترکیب با متوترکسات (MTX) برای کاهش علائم و نشانههای بیماران بالغ مبتلا به آرتریت روماتوئید متوسط تا شدیدی که به درمان با داروهای ضد فاکتور نکروز توموری آلفا پاسخی ندادهاند، مورد پذیرش قرار دادهاست. در اروپا این مجوز فقط برای موارد شدید این بیماری که به درمانهای ضد TNF پاسخی ندادهاند، تأیید شدهاست.[۱۷]
شواهدی مبنی بر کارایی (و نه لزوماً بیخطری) این دارو در زمینهٔ درمان برخی بیماریهای خودایمنی موجود است و ریتوکسیمب بهطور خارجازدستور (Off-label) برای درمان موارد شدید اماس،[۱۸][۱۹]لوپوس منتشر، پلینوروپاتی دمیلینهکنندهٔ التهابی مزمن و کمخونیهای خودایمنی بهکار میرود.[۲۰] خطرناکترین و البته یکی از نادرترین عوارض این دارو، لکوانسفالوپاتی چندکانونی پیشرونده (PML) است که اغلب مرگبار است، اما تعداد بسیار اندکی از موارد این بیماری در جریان بیماریهای خودایمنی ثبت شدهاست.[۲۰][۲۱]
ریتوکسیمب بهطور خارجازدستور در مدیریت درمانی پیوند کلیه (مثلاً عدم هماهنگی گروه خونی) کاربرد دارد. ریتوکسیمب در درمان القایی پیوند کلیه در افراد بهشدت حساس به کار میرود.
ریتوکسیمب احتمالاً یکی از کوفاکتورهای ایجاد هپاتیت ئی مزمن در یکی از مبتلایان به لنفوم بود. هپاتیت ئی معمولاً یک بیماری حاد است و این موضوع نشان میدهد که این دارو در کنار اثرِ خودِ لنفوم، سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن در پاسخدهی به ویروس شدهاست.[۳۸]
ریتوکسیمب به پروتئینهای CD20 سطح سلول متصل میشود. این مولکول بر سطح لنفوسیتهای بی جوان و نابالغ و در تمامی مراحل تمایز آن دیده میشود، بهجز پلاسماسلها. با آنکه وظیفه CD20 بهطور دقیق روشن نیست، اما احتمال دارد در درونریزی یون کلسیم از خلال غشا پلاسمایی و حفظ غلظت درونسلولی آن و فعال کردن لنفوسیتهای بی نقش داشته باشد.
ریتوکسیمب در حذف سلولهایی که مقادیر اندکی CD20 دارند، چندان مؤثر نیست. این دارو به یک سمت «لنفوسیت بی» که حاوی CD20 است رفته و یک سرپوش ایجاد نموده و سایر پروتئینها را به آن سو میکشاند. این سرپوش، کارامدی یاختههای کشنده طبیعی (NK) را در تخریب «لنفوسیتهای بی» تغییر میدهد، به نحوی که با اتصال به این سرپوش، با احتمال ۸۰٪ «لنفوسیتهای بی» را میکشد. در مقایسه اگر ریتوکسیمب این سرپوش نامتقارن را ایجاد نکند، میزان موفقیت یاختههای کشنده طبیعی در کشتن «لنفوسیتهای بی» تنها ۴۰٪ است.[۴۰][۴۱]
مجموعهٔ اثرهای بالا در نهایت به حذف لنفوسیتهای بی (از جمله انواع سرطانی آنها) از بدن منجر میشود و این اجازه را میدهد که لنفوسیتهای جوان و سالم از یاختههای بنیادی لنفوئیدی تولید و جایگزین آنها شوند.
ریتوکسیمب به اسیدهای آمینه ۱۷۰ تا ۱۷۳ و ۱۸۲ تا ۱۸۵ از مولکول CD20 متصل میشود که به سبب پیوند دیسولفید میان ۱۶۷ و ۱۸۳، فاصله اندکی از یکدیگر دارند.[۴۳]
ریتوکسیمب توسط «نبیل هانا»، «میشل رِف» و همکاران پژوهشگرشان در بایوژن با نامِ اولیهٔ IDEC-C2B8 ساخته شد. مجوز انحصاری تولید این دارو در سال ۱۹۹۸ صادر و در ۲۰۱۶ میلادی منقضی شد.[۴۴]
به سبب اثربخشی و بیخطری این دارو در کارآزماییهای بالینی،[۴۵]سازمان غذا و داروی آمریکا در سال ۱۹۹۷ برای درمان لنفومهای «غیر هاجکین لنفوسیت بی» که به سایر انواع شیمیدرمانی پاسخ ندادهاند، مورد تأیید قرار گرفت.[۴۶] ترکیب ریتوکسیمب و رژیم شیمیدرمانی CHOP در «لنفوم گستردهٔ لنفوسیتهای بی» و بسیاری از انواع «لنفومهای سلول بی» مؤثرتر از رژیم CHOP بهتنهایی است.[۴۷]کمیسیون اروپا این دارو را در سال ۲۰۱۰ برای درمان نگهدارندهٔ «لنفوم فولیکولار» پس از انجام درمانهای اولیه آن، تأیید کرد.[۴۸]
این دارو که در سال ۲۰۱۶ به صورت تزریق وریدی (ظرف ۲٫۵ ساعت) در دسترس بود، جهت درمان لوسمی مزمن لنفاوی به صورت تزریق زیرجلدی هم مورد پذیرش واقع شد.[۴۹]
حق انحصاری تولید این دارو در فوریه ۲۰۱۳ در اروپا و در سپتامبر ۲۰۱۶ در آمریکا منقضی شد.[۵۰] تا نوامبر ۲۰۱۸ میلادی، چندین داروی ژنریک مشابه در اتحادیهٔ اروپا، سوئیس، ژاپن و استرالیا در دسترس است.[۵۱][۵۰][۵۲]
↑Tandan, Rup; Hehir, Michael K.; Waheed, Waqar; Howard, Diantha B. (August 2017). "Rituximab treatment of myasthenia gravis: A systematic review". Muscle & Nerve. 56 (2): 185–196. doi:10.1002/mus.25597. ISSN1097-4598. PMID28164324. S2CID19504332.
↑Singer, O; McCune, WJ (May 2017). "Update on maintenance therapy for granulomatosis with polyangiitis and microscopic polyangiitis". Current Opinion in Rheumatology. 29 (3): 248–253. doi:10.1097/BOR.0000000000000382. PMID28306595. S2CID35805200.
↑ ۱۰٫۰۱۰٫۱World Health Organization (2019). World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019. Geneva: World Health Organization. hdl:10665/325771. WHO/MVP/EMP/IAU/2019.06. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
↑Saini KS, Azim HA Jr, Cocorocchio E, Vanazzi A, Saini ML, Raviele PR, Pruneri G, Peccatori FA (2011). "Rituximab in Hodgkin lymphoma: Is the target always a hit?". Cancer Treat Rev. 37 (5): 385–90. doi:10.1016/j.ctrv.2010.11.005. PMID21183282.
↑McGinley, MP; Moss, BP; Cohen, JA (January 2017). "Safety of monoclonal antibodies for the treatment of multiple sclerosis". Expert Opinion on Drug Safety. 16 (1): 89–100. doi:10.1080/14740338.2017.1250881. PMID27756172. S2CID36762194.
↑He, Dian; Guo, Rui; Zhang, Fubo; Zhang, Chao; Dong, Shuai; Zhou, Hongyu (2013-12-06). "Rituximab for relapsing-remitting multiple sclerosis". The Cochrane Database of Systematic Reviews (12): CD009130. doi:10.1002/14651858.CD009130.pub3. ISSN1469-493X. PMID24310855.
↑Molloy, Eamonn S.; Calabrese, Leonard H. (2012). "Progressive multifocal leukoencephalopathy associated with immunosuppressive therapy in rheumatic diseases: Evolving role of biologic therapies". Arthritis & Rheumatism. 64 (9): 3043–3051. doi:10.1002/art.34468. PMID22422012.
↑Burton C, Kaczmarski R, Jan-Mohamed R (2003). "Interstitial pneumonitis related to rituximab therapy". N Engl J Med. 348 (26): 2690–1, discussion 2690–1. doi:10.1056/NEJM200306263482619. PMID12826649.
↑Seyfizadeh, Narges; Seyfizadeh, Nayer; Hasenkamp, J; Huerta-Yepez, S (2016). "A molecular perspective on rituximab: A monoclonal antibody for B cell non Hodgkin lymphoma and other affections". Crit Rev Oncol Hematol. 97: 275–290. doi:10.1016/j.critrevonc.2015.09.001. PMID26443686.