زبان یغنابی
| یغنابی | |
|---|---|
| yaɣnobī́ zivók, йағнобӣ зивок | |
| زبان بومی در | تاجیکستان |
| منطقه | دره یغناب، گروهی در دههٔ ۱۹۷۰ به ظفرآباد کوچیدند. |
| قومیت | مردم یغنابی |
شمار گویشوران | ۱۲٬۰۰۰ (۲۰۰۴) |
گونه‌های نخستین | |
| گویش‌ها | یغنابی شرقی
یغنابی غربی
|
| الفبای سیریلیک الفبای لاتین الفبای عربی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | yai |
| گلاتولوگ | yagn1238[۳] |
| زبان‌شناسی | 58-ABC-a |
زبان یغنابی یا زبان سغدی نو (Neo-Sogdian) زبانی از شاخۀ زبان‌های ایرانی است، که مردم یغنابی ساکن در درهٔ یغناب، در کشور تاجیکستان، میان رشته‌کوه‌های زرافشان و حصار، بدان سخن می‌گویند. وضعیت خاص جغرافیائی منطقه یغناب و حصار کوهستانی اطراف آن سبب شده‌است تا این مردم، سنت‌های قدیمی و زبان شان را از تغییر حفظ کنند و قدمت زبان آن‌ها به دوهزار سال پیش، یعنی به دوران شاهنشاهی اشکانی می‌رسد. از اینرو می‌توان گفت این مردمان به زبان اشکانیان سخن می‌گویند. این زبان الفبا ندارد و بصورت شفاهی و سینه به سینه آموخته می‌شود و فرهنگ مکتوب ندارند. این زبان بازماندهٔ زبان سغدی باستان است.[۴] زبان یغنابی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌شرقی است و با زبان‌های آسی، پشتو و زبان‌های پامیری نزدیکی‌هایی دارد.[۵] این زبان به لحاظ قدمت و ملاحظات زبان‌شناختی با اهمیت می‌باشد. آمارها نشان می‌دهد در حدود ده هزار تن به زبان یغنابی صحبت می‌کنند و این زبان در شمار زبان‌های رو به نابودی است.[۶]
الفبای یغنابی
[ویرایش]یغنابی تا دهه ۱۹۹۰ میلادی خط نوشتاری نداشت،[۷] اما به گفته آندریف، پیش از سال ۱۹۲۸ میلادی، برخی از ملاهای یغنابی، عمدتاً زمانی که می‌خواستند برخی اطلاعات را از تاجیک‌ها پنهان کنند، از خط عربی برای نوشتن این زبان استفاده می‌کردند.[۸]
در سال‌های‌های اخیر، سیف‌الدین میرزازاده از آکادمی علوم تاجیکستان از الفبای تاجیکی اصلاح شده برای نوشتن یغنابی استفاده کرده‌است. الفبای یغنابی کاملاً نامناسب است، زیرا قادر نیست که حروف صدادار کوتاه و بلند یا v و w را از هم تشخیص دهد و تنش را مشخص نمی‌کند.
А а (a), Б б (b), В в (v), Ԝ ԝ (w), Г г (g), Ғ ғ (ğ), Д д (d), Е е (ye), Ё ё (yo), Ж ж (j), З з (z), И и (i), Ӣ ӣ (î), й (y), К к (k), Қ қ (q) Л л (l), М м (m), Н н (n), О о (o), П п (p), Р р (r), С с (s), Т т (t), У у (u), Ӯ ӯ (û), Ф ф (f), Х х (x), Хԝ хԝ (xw), Ҳ ҳ (h), Ч ч (ç), Ҷ ҷ (c), Ш ш (ş), Ъ ъ (’), Э э (e), Ю ю (yu), Я я (ya)
دستور زبان یغنابی
[ویرایش]- ضمیرهای شخصی
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | مَن man | ماخ mox |
| دوم شخص | تو tu | شُماخ ʃumox |
| سوم شخص | اَخ، ایش iʃ، ax | اَختِت، ایشتِت iʃtit , axtit |
- ضمیرهای ملکی
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | -ِم im | -ماخ mox |
| دوم شخص | -ِت it | -شِنت ʃint |
| سوم شخص | -ِش iʃ | -شِنت ʃɪnt |
- صرف فعل‌ها
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | -امِشت omiʃt | -یمِشت imiʃt |
| دوم شخص | -یشت iʃt | -سِشت siʃt |
| سوم شخص | -چی tʃi | -اشت oʃt |
برای نمونه فعل خواستن به این صورت صرف می‌شود
| مفرد | جمع | |
|---|---|---|
| اول شخص | خواهامِشت (хоҳомишт) | خواهیمِشت (хоҳимишт) |
| دوم شخص | خواهیشت (хоҳишт) | خواهسِشت (хоҳсишт) |
| سوم شخص | خواهچی (хоҳчи) | خواهاشت (хоҳошт) |
- علامت جمع
یغنابی تنها بازمانده زنده‌ای است که از زبان سغدی به جای مانده و در آن مانند زبان سغدی هنوز می‌توان بن ماضی را از بن مضارع بنا کرد و علامت جمع نیز در آن t-است. از این رو با زبان آسی که علامت جمع در آن tA است شبیه‌است.
پانویس
[ویرایش]- ↑ Gernot Windfuhr, 2009, "Dialectology and Topics", The Iranian Languages, Routledge
- ↑ Paul Bergne (15 June 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. pp. 6–. ISBN 978-1-84511-283-7.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Yagnobi". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Compendium Linguarum Iranicarum, Rüdiger_Schmitt, p370
- ↑ تاریخ زبان فارسی، دکتر محسن ابوالقاسمی، نشر سمت، تهران
- ↑ «مردمانی که به زبان اشکانیان سخن می‌گویند و فرهنگ مکتوب ندارند». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۱-۰۹-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۱۱.
- ↑ The Cyrillic Tajik alphabet-based script was invented by Sayfiddīn Mīrzozoda in the 1990s.
- ↑ М. С. Андреев, Материалы по этнографии Ягноба, Душанбе (Дониш) 1970, pp. 38–39
منابع
[ویرایش]- محسن ابوالقاسمی (۱۳۸۲)، تاریخ زبان فارسی، سمت
- سیف الدین میرزازاده (۱۳۷۴)، فرهنگ و زبان یغنابی، ورارود
برای مطالعه بیشتر
[ویرایش]- ارانسکی، یوسف م (۱۳۸۶). زبان‌های ایرانی. ترجمهٔ علی اشرف صادقی. تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۶۹۶۱-۲۴-X.
- بیلمایر، رونالد (۱۳۹۰). «یغنابی». راهنمای زبان‌های ایرانی. ج. ۲. ترجمهٔ آرمان بختیاری، عسکر بهرامی، حسن رضایی باغ‌بیدی، نگین صالحی‌نیا. تهران: انتشارات ققنوس. ص. ۷۴۱-۷۷۵. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۳۹۰-۶.
پیوند به بیرون
[ویرایش]لکسیکون یغنابی، تاجیکی، انگلیسی
