زهر

نیش زنبور بی‌عسل با چکه‌ای از زهر آن

زَهر (به انگلیسی: Venom)، نوعی سم است که در بدن جانوران ساخته می‌شود.[۱] در بافت یا غده‌ای اختصاصی در بدن جانور، تولید و ذخیره می‌شود.[۱][۲] این غده یا بافت اغلب به دستگاه ویژه تزریق یعنی نیش و دندان متصل است. زهر ممکن است هم در جانوران شکارچی و هم در جانوران غیر شکارچی، در مهره‌داران و در بی‌مهرگان وجود داشته باشد.[۳] دست‌کم چهار نوع مکانیسم مختلف شامل بافت‌مردگی، سمیت سلولی، نوروتوکسین و میوتوکسین گونه‌های جانوری مختلف شناسایی شده‌است.[۴]

زهر نه تنها از حیوانی به حیوان دیگر متفاوت است، بلکه حتی در یک گونه نیز بسته به سن، فصل، دمای محیط و منطقه جغرافیایی و نوع تغذیه می‌تواند دچار تغییراتی شود.[۵]

استفاده از زهر در پزشکی

[ویرایش]

استفاده از زهر در طب قدیم برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله دردهای مفصلی، بیماری‌های عفونی، و بیماری‌های پوستی رواج داشته‌است[۶] بر اساس منابع اولین بار ۳۸۰ سال قبل از میلاد مسیح در یونان باستان از زهر برای درمان بیماری‌ها استفاده شد و در طول امپراتوری روم، شواهدی وجود دارد که از سم برای ساخت داروهایی جهت درمان تب و زخم و ساخت پادزهرها استفاده شده‌است. در این میان زهر زنبور عسل از جایگاه ویژه ای در پزشکی برخوردار است.[۷] به واقع شواهد و قرائن نشان دهنده این نکته است که بشر در قرون قبل از میلاد با درمان از طریق بهره‌گیری از زهر زنبور آشنا بوده‌است به عنوان نمونه بابلی‌ها، مصری‌ها، ایرانیان و رومی‌ها از جمله اقوامی بودند که از زهر زنبور عسل به منظور درمان امراض گوناگون استفاده می‌کردند در حقیقت می‌توان تاریخچه استفاده از این شیوه درمان را در زمان‌های بسیار قدیم و حدود ۳ هزار سال قبل از میلا د رهگیری کرد. زمانی که مصریان و یونانیان باستان از گزش زنبور زنده برای درمان بیماری‌های روماتیسمی استفاده می‌کردند. اما امروزه این شیوه درمانی به عنوان یک شاخه خاص پزشکی آلترناتیو، طیف وسیعی از بیماری‌ها را درمان می‌کند. از زهر زنبور در درمان بیماری‌هایی همچون ایم اس (MS)، نقرس، عفونت، سوختگیها، ترمیم زخمها، ورمهای مفصلی روماتیسمی،[۸] پلی آرتریت‌ها، دردهای مفصلی[۹] پراکنده و روماتیسم می‌باشند[۱۰][۱۱] اولین مطالعه مدرن زهر در علم پزشکی در اواخر قرن نوزدهم توسط آلبرت کالمت انجام شد. این پژوهشگر در یک مطالعه زهر را به حیوانات برای تولید پادزهر تزریق کرد و پس از آن تحقیقات دیگری در این زمینه انجام شد[۱۲] در طب مدرن از زهر به عنوان یکی از مواد در ساخت داروهای مختلف برای بیماری‌های سرطان، التهاب مفاصل (آرتریت) و دیگر التهابات رماتیسمی استفاده می‌شود[۱۳][۱۴] که تاکنون تحقیقات زیادی بر روی این ماده ارزشمند دارویی انجام گرفته‌است[۱۵][۱۶][۱۷]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «Dorlands Medical Dictionary:venom». web.archive.org. ۲۰۰۹-۰۴-۲۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۳.
  2. ↑ المیرا, محمدی،; محسن, دوست محمدی،; شاهین, گوانجی،; باغ‌شاهی, باغ شاهی، حجت; زهرا, گلستان نژاد،; عزیزالله, باختری،; محمدرضا, گلستان نژاد،; امیر, معتمدی، (2017-12-15). "بررسی اثر زهر زنبور عسل بر سلول‌های سرطان روده بزرگ انسان و سلول‌های L929". مجله طب سنتی اسلام و ایران. 8 (3).
  3. ↑ Khozeimeh, فائزه خزیمه Faezeh; Golestannejad, زهرا گلستان‌نژاد Zahra; Dehgahn, پوریا دهقان Pouria; Gavanji, شاهین گوانجی Shahin; Esmaeili, آرش اسماعیلی Arash (1396). "بررسی اثر زهر زنبور عسل بر سلول‌های بدخیم اسکواموس سل کارسینوم دهانی (KB) در مقایسه با سلول‌های فیبروبلاست L929". مجله دانشکده دندانپزشکی اصفهان: 158–169. ISSN 2008-6989. Archived from the original on 20 May 2018. Retrieved 20 May 2018.
  4. ↑ Kordis, D.; Gubensek, F. (2000-12-30). "Adaptive evolution of animal toxin multigene families". Gene. 261 (1): 43–52. doi:10.1016/s0378-1119(00)00490-x. ISSN 0378-1119. PMID 11164036.
  5. ↑ 2. Stephen P. Mackessy. Handbook of Venoms and Toxins of Reptiles. United States of America: CRC Press.2010.
  6. ↑ Telles, Shirley; Pathak, Shivangi; Singh, Nilkamal; Balkrishna, Acharya (2014). "Research on Traditional Medicine: What Has Been Done, the Difficulties, and Possible Solutions". Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM. 2014. doi:10.1155/2014/495635. ISSN 1741-427X. PMC 4074945. PMID 25013445.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  7. ↑ Oršolić, Nada (2012-6). "Bee venom in cancer therapy". Cancer Metastasis Reviews. 31 (1–2): 173–194. doi:10.1007/s10555-011-9339-3. ISSN 1573-7233. PMID 22109081. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  8. ↑ Chen, Shi-Yun; Zhou, Peng; Qin, Ye (2018-04-25). "[Treatment of Rheumatoid Arthritis by Bee-venom Acupuncture]". Zhen Ci Yan Jiu = Acupuncture Research. 43 (4): 251–254. doi:10.13702/j.1000-0607.170506. ISSN 1000-0607. PMID 29888580.
  9. ↑ Ernst, Edzard; Kong, Jae Cheol; Shin, Byung-Cheul; Pittler, Max H.; Lee, Myeong Soo (2008-04-01). "Bee Venom Acupuncture for Musculoskeletal Pain: A Review". The Journal of Pain (به انگلیسی). 9 (4): 289–297. doi:10.1016/j.jpain.2007.11.012. ISSN 1526-5900. PMID 18226968.
  10. ↑ Lee, Jae-Dong; Park, Hi-Joon; Chae, Younbyoung; Lim, Sabina (2005-3). "An Overview of Bee Venom Acupuncture in the Treatment of Arthritis". Evidence-based Complementary and Alternative Medicine. 2 (1): 79–84. doi:10.1093/ecam/neh070. ISSN 1741-427X. PMC 1062163. PMID 15841281. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  11. ↑ Zolfagharian, Hossein; Mohajeri, Mohammad; Babaie, Mahdi (2015-12). "Honey Bee Venom (Apis mellifera) Contains Anticoagulation Factors and Increases the Blood-clotting Time". Journal of Pharmacopuncture. 18 (4): 7–11. doi:10.3831/KPI.2015.18.031. ISSN 2093-6966. PMC 4797586. PMID 26998384. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  12. ↑ Utkin, Yuri N (2015-05-26). "Animal venom studies: Current benefits and future developments". World Journal of Biological Chemistry. 6 (2): 28–33. doi:10.4331/wjbc.v6.i2.28. ISSN 1949-8454. PMC 4436903. PMID 26009701.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  13. ↑ Li, Li; Huang, Jianzhong; Lin, Yao (2018-08-29). "Snake Venoms in Cancer Therapy: Past, Present and Future". Toxins. 10 (9). doi:10.3390/toxins10090346. ISSN 2072-6651. PMC 6162746. PMID 30158426.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  14. ↑ Vyas, Vivek Kumar; Brahmbhatt, Keyur; Bhatt, Hardik; Parmar, Utsav (2013-02-01). "Therapeutic potential of snake venom in cancer therapy: current perspectives". Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 3 (2): 156–162. doi:10.1016/S2221-1691(13)60042-8. ISSN 2221-1691.
  15. ↑ Nahin, Richard L; Straus, Stephen E (2001-01-20). "Research into complementary and alternative medicine: problems and potential". BMJ: British Medical Journal. 322 (7279): 161–164. ISSN 0959-8138. PMC 1119420. PMID 11159578.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  16. ↑ Vyas, Vivek Kumar; Brahmbhatt, Keyur; Bhatt, Hardik; Parmar, Utsav (2013-2). "Therapeutic potential of snake venom in cancer therapy: current perspectives". Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 3 (2): 156–162. doi:10.1016/S2221-1691(13)60042-8. ISSN 2221-1691. PMC 3627178. PMID 23593597. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)
  17. ↑ Utkin, Yuri N (2017-02-26). "Modern trends in animal venom research - omics and nanomaterials". World Journal of Biological Chemistry. 8 (1): 4–12. doi:10.4331/wjbc.v8.i1.4. ISSN 1949-8454. PMC 5329713. PMID 28289514.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:فرمت پارامتر PMC (link)