سید ابوالقاسم خویی

آیت الله سید ابوالقاسم خویی
عنوان(ها)	سیّد الطائفة - امام - آیت‌الله - آیت‌الله العظمی - سیّد العلما - زعیم الحوزات العلمیه _ زعیم الشیعه
اطلاعات شخصی
زاده	سید ابوالقاسم موسوی خویی ۲۸ آبان ۱۲۷۸ (۱۳۱۷ قمری) خوی، آذربایجان،ایران
درگذشته	۱۷ مرداد ۱۳۷۱ (۱۴۱۳ قمری) کوفه، عراق
محل دفن	حرم علی بن ابی‌طالب، نجف
محل اقامت	نجف، عراق
آثار معروف	معجم رجال الحدیث البیان فی تفسیر القرآن نفحات الاعجاز اجود التقریرات تکملة منهاج الصالحین مبانی تکملة منهاج الصالحین فهرست کامل آثار
تحصیلات	خوی و نجف
استادان	آقا ضیاءالدین عراقی میرزای نائینی محمدحسین غروی اصفهانی
وبگاه	http://www.alkhoei.net

سید ابوالقاسم موسوی خویی (زادهٔ ۲۸ آبان ۱۲۷۸ در خوی – درگذشتهٔ ۱۷ مرداد ۱۳۷۱ در کوفه) فقیه، اصولی، مفسر قرآن، متکلم، محقق علم رجال و مرجع تقلید شیعهٔ امامیه بود. او از تأثیرگذارترین و پُرمقلدترین مراجع تقلید شیعه به‌شمار می‌رفت.^[۱] او استاد اکثر مراجع تقلید شیعی کنونی به‌شمار می‌رود، به‌گونه‌ای که بین فقها و مراجع تقلید شیعه از او با عنوان استادُ الفقها و المجتهدین — زعیم حوزوات العلمیه یاد می‌شود. برخی از شاگردانش او را فقیه اعلم عصر غیبت تا کنون در مذهب تشیع می‌دانند.^[۲] از جمله آثار و تألیفات مهم او می‌توان به البیان فی تفسیر القرآن در زمینهٔ تفسیر و مُعجم رجال الحدیث در زمینهٔ رجال اشاره کرد.

پس از مرگ سید محسن حکیم در سال ۱۳۴۹ خورشیدی او مرجعیت بیشتر شیعیان جهان را دارا شد و با پول خمسی که به وی پرداخت می‌شد، حوزه‌های علمیهٔ فراوانی تأسیس کرد و کمک‌های بشردوستانهٔ بسیاری را به مردم خاورمیانه و جنوب آسیا فرستاد. در جنگ ایران و عراق بی‌طرف ماند و به کمک مردم غیرنظامی هر دو طرف پرداخت.^[۱]

او فعالانه به آزادی سید روح‌الله خمینی از زندان پس از حمله به مدرسهٔ فیضیه کمک کرد. مخالف روابط صمیمانهٔ روحانیون با دولت بود و روابط دیپلماتیکی با حکومت پهلوی داشت تا بتواند آن‌ها را موعظه کند. اگرچه در ابتدا با تعطیل کردن درس‌های خود در نجف، همبستگی خود را با انقلاب ۵۷ ایران نشان داد، پذیرفتن دیدار با فرح پهلوی روابط او را با انقلابیون تیره کرد. خویی با انتقاد شدید هواداران خمینی روبرو بود، از این جهت که او برداشت خمینی از ولایت فقیه را رد می‌کرد. او ولایت فقیه را محدود به ولایت بر یتیم، مسکین، و سفیهان می‌دانست. خویی در تلگرافی به خمینی، با خطاب قرار دادن او با عنوان «حجت‌الاسلام»، تعبیر او را از ولایت فقیه به چالش کشید. پس از این روابط آن دو به سردی گرائید ولی به دشمنی آشکار تبدیل نشد.^[۱]

دیدار اجباری آیت‌الله خویی با صدام حسین پس از شکست انتفاضه شعبانیه در سال ۱۹۹۱ میلادی.

روابط خویی با دولت وقت عراق نیز تیره بود و در اوایل دههٔ ۸۰ میلادی، اموال او مصادره و چندی از شاگردانش دستگیر، شکنجه، و کشته شدند. در جریان حملهٔ عراق به کویت، او شیعیان را از خریداری کالاهایی که از کویت آورده شده بودند منع کرد. خویی همچنین در پاسخ به یک سؤال فقهی فتوا داد که نماز خواندن سربازان عراقی در خاک کویت باطل است چون زمین غصبی است؛ در خیزش شعبانیهٔ شیعیان، او حمایت خود را از مجلس اعلای اسلامی عراق اعلام کرد که در قبال آن صدام حسین وی را تا آخر عمرش در حبس خانگی نگه داشت.^[۱]

علی‌رغم فعالیت‌های سیاسی، خویی بیشتر با تحقیقات مذهبی‌اش و شاگردانی که تربیت کرد شناخته می‌شود.^[۱] اولین بار در جشنوارهٔ حقیقت فیلم مستند-پرتره آیت الله ساخته سید مصطفی موسوی‌تبار اکران شد.

تولد و تحصیل

ابوالقاسم خویی در نیمهٔ رجب ۱۳۱۷ در خوی زاده شد و علوم مقدماتی را تا ۱۳ سالگی در زادگاهش آموخت. در سال ۱۳۳۰ به نجف رفت و در درس خارج اصول فتح‌الله شریعت اصفهانی،^[۳] مهدی مازندرانی، آقا ضیاءالدین عراقی، محمدحسین غروی اصفهانی، محمدحسین نائینی حضور یافت. کلام، تفسیر و فن مناظره را از محمدجواد بلاغی نجفی فراگرفت. او به خاطر علاقه‌اش به یادگیری حکمت و فلسفه در درس سید حسین بادکوبه‌ای حاضر شد.

خوئی ریاضیات، حساب استدلالی، هندسه فضایی، مسطحه و جبر را نزد سید ابوالقاسم خوانساری (ریاضی) از نوادگان میرکبیر آموخت.^[۴]

سید ابوالقاسم موسوی خویی

آثار

• نفحات الاعجاز^[۵]
• البیان فی تفسیر القرآن:این کتاب شامل مقدمهٔ کم‌نظیری در علوم قرآنی و قسمتی از سوره حمد است. مؤلف قصد تفسیر کل قرآن کریم را داشته که به آن توفیق نیافته‌است.
• معجم رجال الحدیث: این کتاب یکی از کم‌نظیرترین کتاب‌های رجالی شیعه دربردارندهٔ شرح حال ۱۵۷۰۶ نفر از راویان حدیث است. این کتاب برای پنجاهمین بار در سال ۱۴۱۳ هجری قمری در (۲۴جلد) منتشر شده‌است.
• المسائل الشرعیة
• اجود التقریرات:^[۶] این کتاب تقریرات درس اصول میرزای نایینی است که آیت‌الله خویی آن را در ۳۱ سالگی نوشته و در چهار جلد به چاپ رسیده‌است.
• تکملة منهاج الصالحین
• مبانی تکملة منهاج الصالحین: از کتب مشهور فقه جزایی (در باب‌های قضا، شهادت، حدود، تعزیرات، قصاص و دیات) است.
• رساله در خلافت
• قصیده در مدح امیرالمؤمنین (ع)^[۷]
• رساله در لباس مشکوک
• المسائل المنتخبة
• تعلیقه بر عروة الوثقی
• تعلیقه بر المسائل الفقهیة
• تهذیب و تتمیم منهاج الصالحین
• المسائل و الردود
• مستحدثات المسائل
• توضیح المسائل
• منتخب توضیح المسائل
• منتخب الرسائل
• تلخیص المنتخب
• تعلیقه المنهج الاحکام الحج
• مناسک حج
• منیة المسائل
• ازالة المحادة عن ملک المنافع المتضادة^[۸]
• اضائة القلوب بتحقیق المغرب و الغروب
• انارة العقول فی انتصاف المهر بموت احد الزوجین قبل الدخول
• فقه القرآن علی المذاهب الخمس
• قاعدة التجاوز
• فهرست جامع الشتات میرزای قمی
• تقریرات درس فقه میرزای نائینی
• تقریرات درس فقه محقق اصفهانی
• حاشیه بر وسیلة النجاة
• حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری
• تعارض الاستصحابین
• تقریرات درس اصول محقق اصفهانی^[۹] (تقریرات فقه و اصول)
• مصباح الفقاهه (تقریرات فقه میرزا محمد علی توحیدی)
• مبانی منهاج الصالحین (شرح منهاج الصالحین به قلم سید تقی طباطبایی قمی)
• المستند فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه شیخ مرتضی بروجردی)
• المعتمد فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه محمدرضا خلخالی)
• التنقیح فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه میرزا علی غروی)
• مبانی فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه سید محمدتقی خویی)
• الواضح فی شرح العروة الوثقی (تقریرات فقه محمد جواهری)
• التنقیح علی شرح المکاسب (تقریرات فقه میرزا علی غروی)
• فقه الشیعه (تقریرات فقه محمد مهدی خلخالی)
• الشروط أو التزامات التبعیةِ فی العقود (تقریرات فقه محمد تقی خویی)
• محاضرات فی الأصول (تقریرات اصول محمد اسحاق فیاض)
• مصباح الأصول (تقریرات اصول محمد الواعظ البهسودی)
• هدایة فی الأصول (تقریرات اصول سید حسن صافی)
• غایة المأمول (تقریرات اصول محمد تقی جواهری)
• مصابیح الأصول (تقریرات اصول سید علاء الدین بحرالعلوم)
• جواهر الأصول (تقریرات متفرقات اصول فخرالدین زنجانی)
• أصول الفقهِ الشیعة (تقریرات اصول سید محمد مهدی خلخالی)^[۱۰]
• درس خارج اصول فقه (تقریرات اصول ابوالقاسم گرجی)

فعالیت‌ها

احداث کتابخانه، مدرسه، مسجد، حسینیه، خوابگاه، درمانگاه، بیمارستان، مؤسسه خیریه و دارالایتام، از خدمات او بود.

	کشور	موسسات
۱	ایران	مؤسسهٔ خیریهٔ حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی[۱۱] بیمارستان خیریهٔ حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی درمانگاه خیریهٔ امام موسی بن جعفر وابسته به مؤسسهٔ خیریهٔ حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی سرای سالمندان حضرت آیت‌الله العظمی خویی، خوی مدینة العلم، قم[۱۲] کتابخانهٔ آیت‌الله خویی، قم[۱۲] مدرسه و کتابخانهٔ آیت‌الله خویی، مشهد دارالعلم، اصفهان مجتمع امام زمان، اصفهان
۲	ایالات متحدهٔ آمریکا	مرکز الامام الخوئی الاسلامی، نیویورک[۱۳] مسجد و مرکز اسلامی، لوس آنجلس مسجد و مرکز اسلامی، دیترویت
۳	انگلستان	مرکز الامام الخویی، لندن[۱۴] مرکز الامام الخوئی، سوانزی[۱۵][۱۶] مؤسسهٔ امام الخویی، بریطانیا[۱۷]
۴	فرانسه	مرکز اسلامی[۱۸]
۵	هند	المجمع الثقافی الخیری، بمبئی[۱۹][۲۰]
۶	پاکستان	مکتبه الثقافة و النشر «انتشاراتی»، کراچی[۲۱] جامعة الکوثر للدراسات الدینیة والعلوم الإنسانیة - اسلام‌آباد
۷	لبنان	مبرة الامام الخوئی، بیروت[۲۲][۲۳]
۸	مالزی	مکتبة الثقافه و النشر، کوالالامپور
۹	عراق	مکتبة الامام الخوئی، نجف[۲۴] مدرسه دارالعلم، نجف[۲۴]
۱۰	تایلند	مؤسسة دارالعلم، بانکوک[۲۵] مدرسه دینی، بانکوک[۲۵] مرکز دارالزهرا، یتانولغ[۲۶]
۱۱	کانادا	موسسه امام الخویی، مونترال[۲۷]
۱۲	بنگلادش	مدرسه دینی، داکا

مناظره‌ها

او علاوه بر تدریس علوم اسلامی، در فن مناظره با مخالفان و دانشمندان سایر ادیان نیز خبره بود. در مناظره، شیوه سقراط را در پیش می‌گرفت و ابتدا، تظاهر به قبول گفتار طرف مقابل می‌کرد، آن‌گاه مانند یک شاگرد که در مقام دانش‌طلبی و استفاده از استاد دانشمند خود است، اشکالات و مطالبی را به عنوان سؤالات علمی، با مهارت خاصی پیش می‌کشید و موجب می‌شد که طرفِ مناظره حقایقی را به زبان آورد که ناخواسته، گفتار قبلی‌اش را نقض کند. بدین گونه او را در تناقض‌گویی و بن‌بست قرار می‌داد و راه فراری برای وی باقی نمی‌گذارد، جز این که ناگزیر به جهل و اشتباه خود اعتراف کند.^[۲۸]

برخی نظرات

• او نظریهٔ ولایت فقیه متعلق به سید روح‌الله خمینی را یک «بدعت عاری از هرگونه پشتوانه در قوانین و حکمت شیعی» می‌دانست.^{[۲۹][۳۰][۳۱]}
• قراءات سبع فاقد سند معتبر به پیامبر اسلام است.
• جمیع آیات قرآن کریم در زمان رسول خدا جمع و نگارش شده و جمع قرآن بدست خلفا مخالف قرآن، سنت، عقل و اجماع است.
• هیچ کاهش و افزایشی در قرآن رخ نداده‌است.
• تنها یک آیه از قرآن (آیهٔ نجوی) نسخ شده‌است.^[۳۲]
• اختلاف افق، تأثیری در ثبوت هلال ندارد. اگر ماه در هر جای دنیا دیده شود، گرچه در نقاط دیگر ماه قابل رؤیت نباشد، اول ماه یا عید فطر ثابت می‌گردد.

مرگ

او در روز شنبه، ۸ صفر ۱۴۱۳ ـ ۱۷ مرداد ۱۳۷۱، به علت بیماری قلبی در ۹۳ سالگی، در کوفه درگذشت و در مسجد الخضراء واقع در صحن حرم علی بن ابیطالب دفن شد. تصاویری از تشییع و خاکسپاری او که بعد از سقوط صدام منتشر شد حاکی از حضور تعداد کمی از نزدیکان و فضای سنگین امنیتی و حضور نظامیان بعث در داخل حرم در حین تشییع است.^{[۳۳][۳۴][۳۵]}

پانویس

1. Wiley, Joyce N.; Corboz, Elvire (2014). "Khoʾi, Abol-Qāsem al-". The Oxford Encyclopedia of Islam and Politics (به انگلیسی). Oxford Islamic Studies Online.
2. http://targan.ir، Targan Management Systems -. «نظر آیت‌الله العظمی روحانی (دام ظله) دربارهٔ آیت‌الله العظمی خوئی (قده)». www.rohani.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۲۴.
3. معروف به شیخ الشریعة.
4. مجله‌حوزه، ش ۳۰، مصاحبه با آیت‌الله حسینی همدانی.
5. در اثبات جاودانگی قرآن.
6. =این کتاب تقریرات درس اصول میرزای نائینی است که آیت‌الله خویی آن را در ۳۱ سالگی نوشته و در چهار جلد به چاپ رسیده‌است.
7. وی آن را در ۹۰۰ بیت در وصف علی (ع) سروده‌است و سید مهدی موسوی خراسانی، آن را در سه جلد شرح کرده‌است.
8. این رساله در سال ۱۳۵۱ ه‍.ق به امر میرزا علی آقا شیرازی نوشته شده‌است.
9. معجم رجال الحدیث، ج ۲۳، ص ۲۴؛ یادنامه آیت‌الله خویی، ص۷۸.
10. «مؤسسة الخوئی الإسلامیة | المکتبة الالکترونیة». www.alkhoei.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۰-۲۶.
11. «خوی». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۳.
12. «قم». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
13. «آمریکا». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
14. این مؤسسه که در شمال غربی لندن قرار دارد، قبلاً کلیسا بود و شامل: مرکز اسلامی، مدرسه امام صادق (ویژه پسران)، مدرسه الزهرا (ویژه دختران)، سالن‌های غذاخوری، سالن اجتماعات، کتابخانه عمومی، کتابفروشی و مرکز تبلیغات است.
    مجله «النور» از سوی این مرکز، هر ماه به دو زبان عربی و انگلیسی منتشر می‌شود که در گسترش معارف شیعی در میان مسلمانان اروپا نقش به سزایی دارد. این مرکز بر تمام مؤسسات او در جهان، نظارت دارد.
15. یکی از شهرهای دانشگاهی جهان. این مرکز قبلاً کلیسا بود.
16. «مؤسسه در سوانزی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
17. لندن^{[پیوند مرده]}
18. «فرانسه». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
19. یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات فرهنگی جهان اسلام است.
20. «بمبیی». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
21. «پاکستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
22. این بنا جهت اسکان فرزندان آواره لبنان و فلسطینی ساخته شد و دارای شش بلوک جداگانه در شش طبقه، به همراه امکانات آموزشی و بهداشت است.
23. «لبنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
24. «خدمات آیت‌الله خویی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
25. «بانکوک». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
26. «تایلد». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۱.
27. کندا
28. خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام al وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
29. احیای تشیع. ولی نصر. ۲۰۰۶. شابک ‎۰−۳۹۳−۰۶۲۱۱−۲. ص۱۲۵ و ص۱۴۴
30. اعراب شیعه: مسلمانان از یاد رفته. گراهام فولر. ۲۰۰۱. ISBN 0-312-23956-4. انتشارات پالگریو مک میلن.
31. دانشنامه بریتانیکا. نسخه ۱۹۹۳. ص۶۹. ISBN 0-85229-585-5
32. معرفت، محمدهادی (۱۳۷۸). «پنج». علوم قرآنی. مؤسسه انتشاراتی التمهید.
33. در این تصویر سید علی سیستانی نماز میت را بر پیکر او اقامه می‌کند تصویری از فضای پلیسی حاکم بر تشییع غریبانه آیت‌الله العظمی خویی وبگاه شفقنا
34. ۱۱۰ تصویر از آیت‌الله العظمی خویی / از منبر تا مرقد وبگاه شفقنا
35. شفقنا. «۲۳۰ تصویر آیت الله العظمی خویی: از طلبگی تا زعامت | خبرگزاری بین‌المللی شفقنا». fa.shafaqna.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۶.

منابع

• شبکه اطلاع‌رسانی اجتهاد^{[پیوند مرده]}
• وبگاه رسمی
• مرکز اسلامی آیت‌الله خویی در انگلستان
• مدرسه الایمان آیت‌الله خویی در نیویورک
• سنگربانان اسلام (تألیف سید هادی غضنفری ج ۱، ص ۳۷، نشر نور، سال۱۳۷۲ قم)
• جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم. گلشن ابرار. ج ۳، چ ۱، نشر معروف، قم: ۱۳۸۲.
• سی سال ثمر. (تألیف مهندس سمانه صباحی. نشر صاحب‌الامر (عج)، قم: ۱۳۹۰.)
• ۱۱۰ تصویر از آیت‌الله العظمی خویی / از منبر تا مرقد
• پایگاه همکاری‌های خبری شیعه: شفقنا
• پایگاه اطلاع‌رسانی و نشر عقاید آیت‌الله سید محمد صادق روحانی