عبارت‌های دعایی در اسلام

عبارت «عَلَیهِ‌السَّلام» که یک عبارت به زبان عربی است و «درود بر او باد» معنی می‌دهد.

مسلمانان معمولاً هنگام ذکر نام خداوند و پیامبران و امامان، در گفتار و نوشتار، عبارات دعایی پیش یا پس از نام آنها به کار می‌برند.

در تشهد نماز

مسلمانان در تشهد نماز بر پیامبر اسلام و خاندان او صلوات می‌فرستند.

اهل سنت «صلوات ابراهیمی» می‌فرستند که عبارتست از: «اللّهمّ صلّی علیٰ محمّد و علیٰ آل محمّدِ کما صلّیتَ علیٰ ابراهیم و علیٰ آلِ ابراهیم، انّک حمیدٌ مجید. اللّهمّ بارِک علیٰ محمّد و علیٰ آل محمّدِ کما بارَکتَ علیٰ ابراهیم و علیٰ آلِ ابراهیم، انّک حمیدٌ مجید»^[۱]

که معنای آن چنین است: خداوندا بر محمد و بر خاندان محمد درود و رحمت فرست، همانگونه که بر ابراهیم و بر خاندان ابراهیم درود فرستادی؛ که تو ستوده و بزرگواری. خدایا محمد و خاندان محمد را برکت بخش، همانگونه که ابراهیم و خاندان ابراهیم را برکت دادی؛ که تو ستوده و بزرگواری.

هر چند برای شیعیان هم مستحب است که صلوات بفرستند، ولی صرفاً ذکر «اللهم صلّی علیٰ محمّد و آلِ محمد»(به معنی:خداوندا بر محمد و خاندان محمد درود بفرست)برای آنها کفایت می‌کند.این، عبارتی دعایی برای پیامبر و خاندان اوست.همچنین در شیعه به آن صلوات محمدی پسند میگویند.

هنگام ذکر نام

القاب احترام‌آمیز بیان شده هنگام ذکر نام اشخاص، به دو نوع پیشوند و پسوندی تقسیم می‌شوند: القابی که پیش از ذکر نام شخص بیان می‌شوند، و القابی که پس از ذکر نام او بیان می‌گردند.

عبارات پیشوندی

حضرت؛ مانند «حضرت محمد»، «حضرت امام علی»، «حضرت فاطمه» و «حضرت عباس».

کلمه «حضرت» به معنای «درگاه، آستانه، پیشگاه» است. در لغت‌نامه دهخدا آمده‌است: لقب تعظیم و بزرگداشت است در آغاز بجای جناب به معنی درگاه بکار رفته. در خطاب کتبی و شفاهی در مقام ادب، گوینده خود را با این کلمه چنان نشان می‌دهد که کوچکتر از آن است که با مخاطب گفتگو کند بلکه به آستان درگاه وی خطاب می‌کند.

عبارت پسوندی

در مورد خداوند

برای خداوند از عبارات دعایی زیر استفاده می‌شود:

• سبحانه و تعالی: که پاک و والاست
• تبارک و تعالی: که پربرکت و برتر است
• تبارک اسمه: که نامش فرخنده‌است^[۲]
• تعالی شأنه: که شأنش فراتر است
• تعالی جدّه: که مقامش بلند است^[۳]
• تعالی ذکره: یادش بلند است
• کَرُم وجهه: ذاتش ارجمند و کرامند است
• جلّ وجهه: ذاتش بزرگ است
• عزّ و جلّ (جلّ و عزّ): که سربلند و شکوهمند است
• جلّ و علا: که جلیل و عالی است
• جلّ ثناؤه: که ثنایش بلند است
• جلّ جلاله: که شکوهش کبریایی و پرعظمت است
• عمّ نواله: که عطا و بخشش او بسیار است

در مورد پیامبر اسلام

در مورد پیامبر، از عبارات دعایی زیر استفاده می‌گردد:

• صلوات الله علیه و آله: صلوات و رحمت خدا بر او و خاندانش باد
• صلوات الله و سلامه علیه و آله: رحمت و درود خداوند بر او و خاندانش باد^[۴]
• صلّی الله علیه و آله و سلم: که خداوند بر او و خاندانش رحمت و درود فرستد
• علیه و آله السّلام: که بر او و خاندانش سلام و درود باد

در مورد سایر پیامبران

در مورد دیگر پیامبران، عبارت «علیه السّلام: که بر او درود باد»، و گاه عبارت «علیٰ نبیّنا و آله و علیه السّلام: که بر پیامبرمان و خاندانش و بر او (پیامبر مورد ذکر) سلام باد» به کار می‌رود.

در مورد ائمه معصوم

در مورد امامان دوازده‌گانه شیعه، از عبارت «علیه السّلام: بر او درود»، «علیه الصّلاة و السّلام: بر او رحمت و درود» یا «سلام الله علیه: درود خدا بر او»، و در مورد فاطمه زهرا از عبارت «علیها السّلام» یا «علیها سلام» یا «سلام الله علیها» استفاده می‌شود.

برخی ازدعاها درقرآن

درقرآن کریم دعاهایی اززبان خداوندیاپیامبران وافرادمومن بیان شد است که بهترین وسیله ارتباط باخداوند است ذیلامواردی ازان آمده است:

۱-اهدناالصراط المستقیم۵حمد

۲-ربناعلیک توکلناوالیک انبنا…۵ممتحنه

۳-ربنالاتجعلنافتنه للذین کفرواواغفرلنا..۶ممتحنه

۴-رب هب لی حکما…۸۴شعرا

۵-رب اغفروارحم وانت خیرالراحمین ۱۱۸مومنون

۶-رب اجعلنی مدخل صدق و…

۷-ربنالاتزغ قلوبنابعدان هدیتنا…۸ال عمران

۸-... سبحانک فقناعذاب النار… ۱۹۱ال عمران

۹-رب اجعل هذابلداامنا..

۱۰-امن یجیب المضطر اذادعاه و…۶۳نحل

۱۱-وان یکادالذین کفروا…۵۱قلم

۱۲-وذاالنون اذذهب مغاضبا…۸۸انبیا-۶۰انعام

۱۳رب اغفرلی ولوالدی وارحمهما…۲۶اسرا

۱۴-رب اجعلنی مقیم الصلاه..۴۰ابراهیم

۱۵-اللهم ربناانزل علینامائده من السما…۱۱۴مائده

۱۶-ربناآفرغ علیناصبرا…۲۵۰بقره

۱۷-رب لاتذرنی فرداو…۸۹انبیا

۱۸-ربناهب لنامن ازواجناوذریتناقره اعین ..۷۴فرقان^[۵]

پانویس

1. برگرفته از آیه ۷۳ سوره هود
2. برگرفته از آیه ۷۸ سوره الرحمن
3. برگرفته از آیه ۳ سوره جن
4. با توجه به آیه ۵۶ سوره احزاب
5. فرهنگ موضوعی قرآن ص199

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Islamic honorifics». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۲.
• لغت‌نامه دهخدا.

1. فارس نیوز- بزرگانی که مناجات‌خوانی را در کشور ریل‌گذاری کردند