فهرست زبان‌های هندواروپایی
| بخشی از رده:هندواروپایی |
| موضوعات هندواروپایی |
|---|
 |
زبان‌های هندواروپایی شامل حدود ۴۴۹ زبان هستند که توسط حدود ۳٫۵ میلیارد نفر یا تقریباً نیمی از جمعیت جهان صحبت می‌شوند.[۱] بیشتر زبان‌های اصلی متعلق به شاخه‌ها و گروه‌های زبانی اروپا و آسیای غربی و جنوبی، به خانواده زبان‌های هندواروپایی تعلق دارند؛ بنابراین، هندواروپایی از نظر تعداد گویشوران زبان مادری بزرگ‌ترین خانواده زبان در جهان است (اما نه از نظر تعداد زبان که در این زمینه در رتبه ۳ یا ۵ قرار دارد). هشت زبان از میان ده زبان بزرگ جهان از نظر تعداد گویشوران بومی، هندواروپایی هستند. یکی از این زبان‌ها، انگلیسی است که با بیش از یک میلیارد گویشور زبان دوم، به صورت دفاکتو زبان میانجی جهان است. بیشتر مردم جهانِ امروز، به‌عنوان زبان مادری یا زبان دوم، می‌توانند حداقل به یکی از زبان‌های این خانواده سخن بگویند.
هر زیرشاخه یا شاخه زبانی در این فهرست شامل زیر گروه‌ها و زبان‌های جداگانهٔ بسیاری است. خانواده زبان‌های هندواروپایی دارای ۱۰ شاخه یا زیر خانواده شناخته شده‌است که از این تعداد هشت شاخه زنده و دو شاخه منقرض شده‌اند. رابطه شاخه‌های هندواروپایی، چگونگی ارتباط آن‌ها با یکدیگر و منشعب شدن از نیازبان اولیه، موضوع تحقیقات بعدی است و هنوز به خوبی شناخته نشده‌است. برخی از زبان‌های هند و اروپایی منفرد هستند و در خانواده‌ای دسته‌بندی نشده‌اند.
۴۴۹ زبان هند و اروپایی مشخص شده در برآورد SIL عمدتاً زبان‌های زنده هستند.[۲] با این حال، اگر تمام زبان‌های مرده شناخته شده هندواروپایی به آن‌ها افزوده شود، تعداد آن‌ها به بیش از ۸۰۰ یا نزدیک به یک هزار می‌رسد. این فهرست شامل تمام زبان‌های زنده و مرده شناخته شده هندواروپایی است.
تمایز بین یک زبان و یک گویش کاملاً مشخص و ساده نیست زیرا در بسیاری از موارد چندین زنجیره گویشی، گویش گذار و زبان وجود دارد و همچنین به این دلیل که هیچ معیاری وجود ندارد که نشان دهد چه میزان واژه، دستور زبان، تلفظ و نوای متفاوت باعث تمایز زبان و گویش می‌شوند (فهم متقابل می‌تواند به عنوان یک معیار به کار رود اما زبان‌های نزدیک به همی وجود دارند که حتی تا حدی برای یکدیگر قابل فهم هستند). به همین دلیل، در اینفهرستلیست، گروه‌های گویشی و برخی گویش‌های ویژه زبان‌ها نشان داده می‌شوند (به صورت کج) به ویژه اگر زبانی توسط شمار زیادی از مردم و در یک ناحیه بزرگ صحبت شود یا صحبت می‌شده، یا همچنین اگر گویش‌های واگرا دارد یا داشته‌است.
برآورد می‌شود زبان نخستین مردم نیاهندواروپایی که به زبان نیاهندواروپایی معروف است، در حدود ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد زنده بوده و از حدود سال ۴۰۰۰ پیش از میلاد از طریق مهاجرت و نفوذ فرهنگی گسترش یافته‌است. این رخداد، روند پیچیده‌ای از ترکیب یا جایگزینی جمعیت، فرهنگ‌پذیری و دگرگونی زبانی مردم را در بسیاری از مناطق غربی و جنوب اوراسیا آغاز کرد.[۳] در طی این روند بسیاری از زبان‌ها و شاخه‌های این خانواده ریشه گرفتند.
در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد هندواروپایی میلیون‌ها نفر بودند و در منطقه جغرافیایی وسیعی در بیشتر اوراسیای غربی و جنوبی (از جمله غرب آسیای میانه) زندگی می‌کردند. در دو هزاره بعدی تعداد گویشوران زبان‌های هندواروپایی حتی فراتر هم رفت.
از نظر جغرافیایی، زبان‌های هندواروپایی کماکان در سرزمین گسترده‌ای صحبت می‌شدند، اگرچه پس از اواسط هزاره اول و اوایل و اواسط هزاره دوم میلادی به ترتیب بیشتر غرب آسیای میانه و آسیای صغیر به دلیل پراکنش، فتوحات و استقرار اقوام ترک‌زبان و همچنین حملات و فتوحات مغول‌ها از دست رفتند. مجارستان امروزی نیز به دلیل فتوحات و استقرار مجارها از دست رفت. با این حال، در نیمه دوم هزاره دوم میلادی، قلمروهای زبان‌های هندواروپایی از طریق فتوحات روسیه به شمال آسیا (سیبری) و از طریق کاوش‌های اروپاییان به ویژه پرتغالی‌ها، اسپانیایی‌ها، فرانسوی‌ها، انگلیسی‌ها و هلندی‌ها به آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا و نیوزیلند گسترش یافت.
ارتباط بین مردم و زبان‌های مختلف، به ویژه در نتیجه استعمار اروپا، همچنین باعث ایجاد بسیاری پیجین، کریول و زبان مختلط مبتنی بر به زبان‌های هندواروپایی شد که امروزه بسیاری از آن‌ها در جزیره‌ها و مناطق ساحلی صحبت می‌شوند.
نیاکان فرضی
[ویرایش]رابطه فرضی با دیگر خانواده‌های زبانی و نیازبان‌های آن‌ها (مسئله بحث‌برانگیز و در عین حال حل‌نشده دسته‌بندی سطح بالای خانواده‌های زبانی شناخته‌شده به شاخه‌های بزرگتر که از نیاکان مشترک در گذشته‌های دور منتقل می‌شوند)
- نیاانسانی (؟)
- هندواطلسی (؟)
- هندوآرامی (؟)
- آرامی (؟)
- بوری-پاپوآیی (؟)
- بوری (؟)
- نوستراتیک (؟)
- اوراسیایی/نوستراتیک شمالی (؟)
- اورالوسیبریایی (؟)
- هندواورالی (؟)
- هندوتیرنی (؟)
- پیش‌نیاهندواروپایی (؟)
- آناتولی (؟)
- پیش‌نیاهندواروپایی (؟)
- هندوتیرنی (؟)
- هندواورالی (؟)
- اورالوسیبریایی (؟)
- اوراسیایی/نوستراتیک شمالی (؟)
- نوستراتیک (؟)
- بوری (؟)
- بوری-پاپوآیی (؟)
- آرامی (؟)
- هندوآرامی (؟)
- هندواطلسی (؟)
نیاکان
[ویرایش]جدایی‌ها
[ویرایش],_The_Horse,_The_Wheel_and_Language.jpg)
اگرچه تمام زبان‌های هندواروپایی از یک نیای مشترک به نام نیاهندواروپایی ریشه می‌گیرند، میزان خویشاوندی میان زیرخانواده‌ها یا شاخه‌ها یکسان نیست و زیرخانواده‌هایی وجود دارند که به نسبت نزدیکتر یا دورتر هستند و این نشان‌دهنده این است که آن‌ها در یک زمان از هم جدا نشده‌اند. خویشاوندی‌های زیرخانواده‌های هندواروپایی یا شاخه‌های بین آن‌ها هنوز یک موضوع لاینحل و بحث‌برانگیز است.
دون رینگ و تاندی وارنو با استفاده از یک تحلیل ریاضی وام گرفته شده از زیست‌شناسی تکاملی، درخت زیر را از شاخه‌های هندواروپای پیشنهاد می‌کنند:[۴]
- نیاهندواروپایی
- پیشآناتولی (پیش از ۳۵۰۰ ق. م)
- پیشتخاری
- پیشایتالی و پیشسلتی (پیش از ۲۵۰۰ ق. م)
- پیشارمنی و پیشیونانی (پس از ۲۵۰۰ ق. م)
- نیاهندوایرانی (۲۰۰۰ ق. م)
- پیشژرمنی و پیشبالتواسلاوی؛ نیاژرمنی (۵۰۰ ق. م)
دیوید دابلیو آنتونی، به دنبال روش دون رینگ و تاندی وارنوو، توالی زیر را پیشنهاد می‌کند:[۵]
- نیاهندواروپایی
- پیشآناتولی (۴۲۰۰ ق. م)
- پیشتخاری (۳۷۰۰ ق. م)
- پیشژرمنی (۳۳۰۰ ق. م)
- پیشایتالی و پیشسلتی (۳۰۰۰ ق. م)
- پیشارمنی (۲۸۰۰ ق. م)
- پیشبالتواسلاوی (۲۸۰۰ ق. م)
- پیشیونانی (۲۵۰۰ ق. م)
- نیاهندوایرانی (۲۲۰۰ ق. م)؛ تقسیم به ایرانی باستان و هندی باستان ۱۸۰۰ ق. م
نیازبان‌ها
[ویرایش]نیازبان‌های شاخه‌های زبان‌های هندواروپایی:
- پیش‌نیاهندواروپایی
- نیاهندواروپایی
- نیاهندواروپایی نخستین
- نیاآناتولی
- نیاهندواروپایی میانه
- نیاتخاری
- نیاهندواروپایی پسین
- نیاآلبانیایی
- نیاارمنی
- نیابالتواسلاوی
- نیابالتیک
- نیابالتیک غربی
- نیابالتیک شرقی
- نیااسلاوی
- نیالخی
- نیاچکسلواکی
- نیاسوربی
- نیابلغاری‌مقدونی
- نیااشتوکاوی
- نیابالتیک
- نیاسلتی
- نیاسلتی قاره‌ای
- نیاسلتی جزیره‌ای
- نیاژرمنی
- نیاژرمنی شمال‌غربی
- نیانورس
- نیاژرمنی غربی
- نیاژرمنی شرقی
- نیاژرمنی شمال‌غربی
- نیایونانی
- نیاهندوایرانی
- نیانورستانی
- نیاایرانی
- نیاسکایی
- نیاسغدی‌بلخی
- نیاهندوآریایی
- نیابنگالی‌آسامی
- نیاپنجابی
- نیابیهاری
- نیاایتالی
- نیاهندواروپایی نخستین
- نیاهندواروپایی
زبان آلبانیایی
[ویرایش]
زبان‌های آناتولی
[ویرایش]
همه مرده
زبان ارمنی
[ویرایش]
زبان‌های بالتواسلاوی
[ویرایش]
- زبان‌های بالتیک
- بالتیک شرقی
- لتونیایی (لتونیایی نوین)
- سلونی (مرده)
- سمیگالی (مرده)
- لیتوانیایی (لیتوانیایی نوین)
- کوری (مرده)
- بالتیک غربی
- پروسی نوین
- اسکالوی (مرده)
- گالیندی غربی (مرده)
- سودووی (یاتوینگی) (مرده)
- بالتیک شرقی
- زبان‌های اسلاوی
زبان‌های سلتی
[ویرایش]
- سلتی قاره‌ای (همه مرده)
- سلتی جزیره‌ای
زبان‌های ژرمنی
[ویرایش]
زبان‌های هلنی
[ویرایش]
- هلنی
- شرقی
- غربی
- دوری (مرده)
- مقدونی باستان[۶] (مرده)
زبان‌های هندوایرانی
[ویرایش]
- زبان‌های هندوآریایی
- زبان‌های ایرانی
- ایرانی شرقی
- ایرانی غربی
زبان‌های ایتالی
[ویرایش]
- سابلی (مرده)
- لاتین-فالسکی (مرده)
- ونیزی
- زبان‌های رومی
زبان‌های تخاری
[ویرایش]
- تخاری
- تخاری شمالی
- تخاری جنوبی
- کرورنی (تخاری C)
زبان‌های دسته‌بندی‌نشده
[ویرایش]زبان‌های دسته‌بندی‌نشده هندواروپایی که در هیچ خانواده‌ای قرار نمی‌گیرند:
زبان‌های احتمالی هندواروپایی
[ویرایش]زبان‌های دسته‌بندی‌نشده‌ای که احتمالاً جزو خانواده هندواروپایی هستند
زبان‌های فرضی هندواروپایی
[ویرایش]زبان‌هایی که شاید وجود داشته‌اند و جزو خانواده هندواروپایی بوده‌اند
- سوروتاپتی
- کوردی باستان
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ "Ethnologue report for Indo-European". Ethnologue.com.
- ↑ "Ethnologue report for Indo-European". Ethnologue.com.
- ↑ Allentoft, Morten E.; Sikora, Martin; Sjögren, Karl-Göran; Rasmussen, Simon; Rasmussen, Morten; Stenderup, Jesper; Damgaard, Peter B.; Schroeder, Hannes; Ahlström, Torbjörn; Vinner, Lasse; Malaspinas, Anna-Sapfo; Margaryan, Ashot; Higham, Tom; Chivall, David; Lynnerup, Niels; Harvig, Lise; Baron, Justyna; Casa, Philippe Della; Dąbrowski, Paweł; Duffy, Paul R.; Ebel, Alexander V.; Epimakhov, Andrey; Frei, Karin; Furmanek, Mirosław; Gralak, Tomasz; Gromov, Andrey; Gronkiewicz, Stanisław; Grupe, Gisela; Hajdu, Tamás; et al. (2015). "Population genomics of Bronze Age Eurasia". Nature. 522 (7555): 167–172. doi:10.1038/nature14507. PMID 26062507. S2CID 4399103.
- ↑ Anthony, David W. (2007), The Horse, the Wheel and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World, Princeton University Press
- ↑ Anthony, David W. (2007), The Horse, the Wheel and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World, Princeton University Press
- ↑ "Ancient Macedonian". MultiTree: A Digital Library of Language Relationships. Retrieved 28 March 2016.