محسن حججی

محسن حججی
حججی در کنار یکی از افراد داعش با شیئی که چاقو یا سرنیزه به نظر می‌رسد[۱]
زاده۲۱ تیر ۱۳۷۰
نجف‌آباد، استان اصفهان، ایران
درگذشته۱۸ مرداد ۱۳۹۶ (۲۶ سال)[۲]
گذرگاه مرزی الولید، سوریه
مدفن
نجف‌آباد، استان اصفهان، ایران
وفاداریایران
شاخه نظامیسپاه پاسداران انقلاب اسلامی
سال‌های خدمتنامعلوم–۱۳۹۶
درجهسروان[۳]
یگانلشکر ۸ نجف
جنگ‌ها/عملیات‌هاجنگ داخلی سوریه †
همسر(ان)زهرا عباسی[۱]
فرزندان۱

محسن حُجَجی (۲۱ تیر ۱۳۷۰ – ۱۸ مرداد ۱۳۹۶) یک نظامی از نیروهای ایرانی موسوم به مدافع حرم بود که در مرداد ۱۳۹۶ در عملیاتی در گذرگاه مرزی الولید —منطقهٔ مرزیِ بین سوریه و عراق — توسط نیروهای داعش به اسارت درآمد و پس از دو روز به‌وسیلهٔ بریدن سر به قتل رسید. اسپوتنیک نیوز به نقل از رسانه‌های وابسته به داعش، خبر اسارت او را اعلام کرد.[۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]

داعش چندی پس از انتشار فیلمی که ادعای به اسارت درآوردن حججی را داشت، اعلام کرد که وی را کشته‌اند. او دهمین عضو از «لشکر زرهی ۸ نجف اشرف» بود که طی جنگ در خاک سوریه کشته شد. او پیش از اسارت از ناحیهٔ پهلو زخمی شده بود و طی دو روز اسارت توسط نیروهای داعش در مناطق تحت کنترل آن‌ها چرخانده شده بود.[۱۳][۱۴] در جریان توافق جرود که بین نیروهای حزب‌الله لبنان و داعش انجام شد، در ازاء تحویل پیکر محسن حججی، دو کشته مقاومت لبنان و اسیران آنها، ۳۵۰ تن از نیروهای داعش به همراه خانواده‌هایشان به شرق سوریه منتقل شدند.[۱۵]

پس از مرگ حججی، دولت جمهوری اسلامی با توجه به افزایش تعداد کشته‌های نیروهای وابسته به ایران و نیاز به تبلیغات برای توجیه مداخله در سوریه و پاسخ به افکار عمومی، پروژه قهرمان‌سازی از او با شبیه‌سازی تاریخی کشته‌شدن او با وقایع کربلا و ساخت مقبره برای او آغاز کرد.[۱۶] اما تلاش حکومت به این موارد محدود نشد و حسین قاسم‌پورمقدم (مدیر گروه ادبیات فارسی دفتر تألیف کتب درسی آموزش و پرورش) در پاسخ به حذف اشعار بزرگان ادب فارسی از کتاب‌های درسی گفت «(در راستای این پروژه) جایی نیاز داشتیم شهید محسن حججی را مطرح کنیم و این بر حافظ و سعدی اولویت داشت.»[۱۷][۱۸]

زندگی‌نامه

[ویرایش]

محسن حججی متولد سال ۱۳۷۰ در نجف‌آباد اصفهان بود.[۱۹][۲۰] محسن حججی دانش‌آموختهٔ مرکز آموزش علمی کاربردی علویجه در رشتهٔ تکنولوژی کنترل ورودی سال ۱۳۸۷ بود.

اسارت و قتل

[ویرایش]

در تاریخ دوشنبه ۱۶ مرداد ماه سال ۱۳۹۶، حججی در منطقه تنف، در منطقه مرزی سوریه، عراق و اردن اسیر می‌شود.[۲۱] منطبق بر فیلمی که خبرگزاری داعش آن را منتشر کرده است، محسن حججی در پشت سنگری است. اجساد نیمه‌جان تعدادی از هم‌رزمانش در اطراف سنگر او افتاده است و در واپسین لحظات در برابر حمله غافلگیرانه داعش از خویش دفاع می‌کنند. صدای تیراندازی پراکنده به گوش می‌رسد. کمی بعد یکی از نیروهای داعش، محسن حججی را اسیر می‌کند.[۲۲]

تصویر خبرساز

[ویرایش]

تصویر مشهوری از محسن حججی که در آن یکی از افراد داعش پشت سر وی ایستاده است و با شیئی که چاقو یا سرنیزه به نظر می‌رسد، او را به قتلگاه می‌برد، در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شده است. زهرا عباسی، همسر او در آن زمان، در مصاحبه‌ای با جام‌جم‌آنلاین گفته است:

به چشم‌های شوهر من نگاه کنید، اصلاً ترس در این چشم‌ها نیست، همه‌اش شجاعت است، دلیری است، محسن توی این عکس مثل کوه با صلابت است.[۲۲][۲۳]

هرچند بنا به گفتهٔ بی‌بی‌سی در صحنه‌های فیلمی که منتشر شده، احساس واقعی حججی کمتر قابل حدس است.[۲۲] طبق گفته برخی از وبگاه‌های داخلی، چهرهٔ نیروی داعش در پشت سر حججی، چهرهٔ آرام وی، دود و شعله‌های آتش در پشت زمینه، صحنهٔ نبرد کربلا را در ذهن تداعی می‌کند.[۲۴][۲۵] بنا بر گفته صدای آمریکا، درحالی‌که مردم ایران از عملیات‌های نظامی جمهوری اسلامی در خارج از کشور خسته شده‌اند، تصویر حججی حس وطن‌پرستی را در آن‌ها زنده می‌کند.[۲۶]

ماجرای جسد حججی

[ویرایش]

داعش ضمن توافق آتش‌بسی با ارتش سوریه، ارتش لبنان و حزب‌الله لبنان، جسد محسن حججی را در مقابل اجازهٔ تخلیهٔ امنِ منطقهٔ مرزیِ لبنان و سوریه تحویل داد. حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، برای قانع کردن بشار اسد به پذیرش این توافق آتش‌بس، به دمشق سفر کرده بود. به گفتهٔ نصرالله، بشار اسد دربارهٔ آتش‌بس با داعش گفته بود: «این مایهٔ سرافکندگی من می‌شود، اما باشد.»[۲۷]

سپاه پاسداران جنازه محسن حججی را روز ۷ شهریور تحویل گرفت و با انجام آزمایش دی‌ان‌ای، هویت او را تأیید کرد. یک ماه بعد از تأیید هویت، در تاریخ ۳ مهر ۱۳۹۶ هم‌زمان با عزاداری‌های ماه محرّم پیکر وی به ایران بازگشت.[۲۷]

طبق گزارش رسانه‌ها در روز شنبه ۲۰ آبان ۱۳۹۶ محمدرضا حججی، پدر محسن حججی، اعلام کرد باقیماندهٔ بدن فرزندش را که به ایران انتقال یافته، مشاهده نکرده است. وی در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفت که تنها بخش‌هایی از پا، لگن و دنده‌های فرزندش را لمس کرده و پیش‌تر در تاریخ تحویل جنازه به سوریه رفته ولی در آنجا هم به وی گفته شده که بدن فرزندش کامل نیست و باید کمی صبر کند تا تکمیل شود.[۲۸][۲۹] وی دربارهٔ اینکه پیکر فرزندش چقدر کامل بوده است نیز چنین پاسخ داده است:

هیچی نبود. فقط از طریق دی‌ان‌ای و چون پاهای شهید بود، از کفش‌هایش… البته آن موقع هم هنوز کامل نبود. دی‌ان‌ای کامل نبود؛ ولی خوب، خیلی شواهد نشان می‌داد که شهید، همان شهید ماست و آقایان هم در سپاه قدس قانع شده بودند که این پیکرِ شهید ماست… از همان اول سعی نکردم دنبال کنم. چون نخواستم بدانم… هم تحملش را نداشتم و هم… حالا ممکن است اینجا احساسات یا عاطفه پدری یا مادری باعث بشود که خدای ناکرده حرفی را آدم به زبان بیاورد که خلاف عقیده و راهی است که شهید ما رفته است و این باعث شرمندگی بشود.[۲۸][۲۹]

مراسم تشییع جنازه

[ویرایش]

مراسم تشییع جنازه محسن حججی، در تاریخ ۵ مهر ۱۳۹۶ در پایتخت ایران برگزار گردید. بسیاری از مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی، نظیر علی و صادق لاریجانی، روسای مجلس شورای اسلامی و قوه قضاییه، در این مراسم حضور پیدا کردند. علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز قبل از مراسم تشییع جنازه در جمع اعضای خانوادهٔ محسن حججی و در کنار تابوت او حضور پیدا کرد.[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲] همچنین پیکر حججی در تاریخ ۴ مهر در مشهد[۳۳] و حرم علی بن موسی الرضا و در تاریخ ۶ مهر در اصفهان و نجف آباد تشییع و خاکسپاری شد.[۲۷]

آرامگاه

[ویرایش]
مقبره حججی در یادمان شهدای نجف آباد

برای او آرامگاهی در نجف آباد تدارک دیده شد و امروزه نیز بدل به مکانی برای گرامی‌داشت یاد او شده است. آرامگاه حججی که در میان مدفن برخی رزمندگان شهر نجف آباد بنا شده است، با تجمع زیاد مردم روبرو بوده است.[۳۴]

اظهارات همسر حججی

[ویرایش]

زهرا عباسی همسر حججی — که یک سال پس از کشته شدن حججی، ازدواج مجدد کرد — در اظهاراتی گفته که ختم هفتاد هزار سوره حمد گرفته که محسن حججی شهید شود. زهرا عباسی همچنین گفته است که محسن به خاطر اصرارهای وی وارد سپاه شد.[۳۵][۳۶]

واکنش‌ها

[ویرایش]

رسانه‌ها

[ویرایش]
  • وبگاه المانیتور با بهره‌برداری از مصاحبه‌ای از همسر حججی نوشت که قتل محسن حججی موجب اتحاد بیشتر ایرانیان شد و بسیاری از شخصیت‌های هنری، سیاسی و اجتماعی ایران، دربارهٔ وی اظهار نظر کردند.[۳۷]
  • حسن روح الامینی بلافاصله پس از اعلام خبر قتل وی، یک نقاشی در این باره کشید که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. همچنین تعدادی از شعرای کشور نیز دربارهٔ وی شعر سرودند.[۳۸][۳۹]
  • چند قطعه موسیقی نیز به یاد او تولید و منتشر شد.[۴۰][۴۱][۴۲][۴۳]
  • جشنواره شعری با عنوان «حماسه چشمهایش» در بوشهر و محفل قرآن توسط شورای توسعه فرهنگ قرآنی در نجف آباد برگزار گردید.[۴۴]
  • انجمن هنرهای تجسمی انقلاب در پی فراخوان شورای شهر تهران برای ساخت تندیس وی اعلام آمادگی کرد.[۴۵][۴۶]
  • شبکه یک داستان زندگی محسن حججی را در قالب یک سریال تولید می‌کند.[۴۷]

افراد

[ویرایش]

شهید خیلی هستند… لکن یک خصوصیتی در این جوان وجود داشته، اخلاص این جوان و آن نیت پاک این جوان و به موقع حرکت کردن این جوان و نیاز جامعه به این‌جور شهادتی، این موجب شده که خدای متعال، نام این جوان شما را، شهید شما را، بلند کرد؛ بلندمرتبه کرد.

—سید علی خامنه‌ای در دیدار با خانواده او[۲۷]

مراسم بزرگداشت

[ویرایش]

جمهوری اسلامی برای حججی در بسیاری از شهرهای ایران از جمله تهران، اصفهان، اردبیل، رشت، بیرجند، یزد، مشهد، اهواز، قم، نجف آباد، گرمسار، جاسک، دلوار مراسم بزرگداشت برگزار کرد.[۶۸][۶۹][۷۰][۷۱]

نامگذاری

[ویرایش]
  • با تصویب شورای شهر مشهد نام یکی از میدان‌های اصلی این شهر بنام وی نامگذاری می‌گردد شورای شهر قم نیز تغییر نام یک خیابان اصلی بنام وی را تصویب کرد. دانشگاه آزاد نجف آباد نیز به نام وی نامگذاری خواهد شد.[۷۲]
  • تیم تراکتورسازی با تصاویر منقش به تصویر محسن حججی در بازی حضور یافت.[۷۳] نمایندگان جامعه کشتی ایران که در میانشان برخی قهرمانان المپیک ایران نیز دیده می‌شدند برای ادای احترام در منزل وی حضور یافتند.[۷۴] و کاروان اعزامی ورزشهای رزمی ایران به بازی‌های آسیایی نیز بنام وی نامگذاری گردید.[۷۵]
  • ایستگاه خدمات چندمنظوره قرارگاه جهاد اجتماعی در حاشیه استان البرز نیز بنا وی نامگذاری گردید.[۷۶]

یادمان

[ویرایش]

در ۸ آبان ۱۳۹۶ از تندیس یادبود محسن حججی اثر علی‌اصغر یوزباشی در مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی رونمایی شد.[۷۷][۷۸][۷۹][۸۰]

منتقدان

[ویرایش]

روزنامه قانون

[ویرایش]

روزنامه قانون، در مطلبی زیر عنوان «پشت‌صحنه یک شهادت» به بررسی عوامل کشته شدن محسن حججی پرداخته است.[۸۱]

اشتباهاتی که جان می‌گیرد یک روز خان طومان و امروز التنف؛ طیفی از بهترین بندگان خدا به دلایل مختلف جان خود را از دست می‌دهند و برخی فقط با تقسیم تقصیر، به بریده‌شدن سر حقانیت نظاره می‌کنند. گردن کلفت جهانی (روسیه) که منافع خود را دنبال می‌کند نیز فقط گاهی اعلام می‌کند که قابل قبول نیست. آری، قابل قبول نیست جوانان ایرانی که برای حفظ امنیت مرزهای کشورش به صدها کیلومتر آن‌طرف‌تر از مرزهای ایران رفته‌اند، با اشتباهات محاسباتی برخی سیاست‌مداران جان خود را از دست بدهند. قابل قبول نیست که روسیه هرجا منافع او حکم می‌کند، با آمریکا باشد و پشت ایران را خالی کند. قابل قبول نیست که مانند عملیات کربلای ۴ عزیزترین مردان خدا با دستان بسته شهید شوند و هزاران غیرقابل قبول دیگر که در این میان دل را می‌آزارد.

— روزنامه قانون، [۸۱]

سرپوش گذاشتن به ضعف نظامی

[ویرایش]

گروهی[چه کسی؟] تبلیغات گسترده در پی اسارت و کشته‌شدن حججی را برای «سرپوش گذاشتن» به ضعفی می‌دانند که مقدمات اسارت و کشته‌شدن او و دیگر نیروهای ایرانی در منطقه را به وجود آورده است. در همین ارتباط متنی از مجتبی لطفی، فرمانده گروهان ضد زره گردان فاتحین، لشکر کربلا، خطاب به قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه منتشر شده است. در این متن به صورت تلویحی به فقدان تدابیر دفاعی از منطقه‌ای اشاره شده که حججی در آن اسیر شده است؛ این‌که این منطقه اخیراً از تصرف داعش خارج شده بوده و باید از آن محافظت می‌شده است. نویسنده این متن انتقادی همچنین به برخی عملیات نظامی پرتلفات و پُرخسارت در جریان جنگ ایران و عراق اشاره کرده که هنوز هم از دست‌اندرکاران آن‌ها بازخواست نشده است.[۸۲]

استفاده ابزاری از تأمین امنیت

[ویرایش]

نکته‌ای برجسته شده که جمهوری اسلامی در توجیه حضور نظامی خود در منطقه بیش از همه به آن تکیه می‌کند: تأمین امنیت داخلی و جلوگیری از گسترش مرزهای افراط‌گرایی؛ وظیفه‌ای که به دست «مدافعان حرم» متحقق می‌شود. سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سخنان خود پس از حمله به مجلس شورای اسلامی و مقبره روح‌الله خمینی، هم بار دیگر به صراحت از عملیات نیروهای نظامی ایران در منطقه دفاع کرد: «[...] خود این حوادث هم نشان داد که اگر چنانچه جمهوری اسلامی در آن نقطه‌ای که مرکز اصلی این فتنه‌هاست ایستادگی نمی‌کرد، تا حالا ما گرفتاری‌های زیادی از این ناحیه در داخل کشور داشتیم.»[۸۲]

توجیه سیاستها

[ویرایش]

طبق گفته رادیو آزادی اروپا، درحالی‌که سپاه از انتقام صحبت می‌کند، مقامات ارشد جمهوری اسلامی، از کشته شدن حججی برای توجیه سیاست‌های خود استفاده می‌کنند.[۸۳]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ "Beheading of IRGC fighter unites Iranians". al-Monitor. 14 August 2017. Archived from the original on 20 October 2017. Retrieved 5 May 2018.
  2. ↑ "Haunting last image of Iranian soldier before ISIL execution". AMN - Al-Masdar News | المصدر نیوز. 2017-08-11. Archived from the original on 16 August 2017. Retrieved 2017-09-14.
  3. ↑ پس از کشته‌شدن در نبرد این مقام به او اعطا شد
  4. ↑ «داعش اسیر ایرانی را کشت». رادیو زمانه. ۱۱ اوت ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۲.
  5. ↑ ««محسن حججی» به جمع شهدای مدافع حرم پیوست+تصاویر». خبرگزاری آریا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۸-۰۹.
  6. ↑ «داعش اسیر ایرانی را در سوریه کشت». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۱۷.
  7. ↑ «از قاسم سلیمانی تا نوید محمدزاده؛ واکنش‌های گسترده به کشته شدن محسن حججی». یورونیوز. ۱۱ اوت ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۲.
  8. ↑ «چه فردی اولین بار خبر شهادت محسن حججی را منتشر کرد؟». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۰ مرداد ۱۳۹۶.
  9. ↑ «پیام اینستاگرامیِ دبیر هیئت دولت در پی شهادت شهید محسن حججی». خبرگزاری ایسنا. ۲۰ مرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۸.
  10. ↑ «حس و حال شهید «محسن حججی» از حضور در اردوهای جهادی+عکس و فیلم». خبرگزاری تسنیم. ۲۰ مرداد ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۸.
  11. ↑ «سردار سلیمانی به سر بریدهٔ اسیر کشته‌شدهٔ ایرانی برای انتقام قسم خورد». اسپوتنیک نیوز. ۱۱ اوت ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۷.
  12. ↑ «واکنش رهبر ایران به کشته شدن جوان ایرانی توسط داعش +عکس». اسپوتنیک نیوز. ۱۱ اوت ۲۰۱۷.
  13. ↑ «Haunting last image of Iranian soldier before ISIL execution». almasdar news. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  14. ↑ «انتشار اولین جزئیات از شهادت محسن حججی». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۸-۱۶.
  15. ↑ «کاروان حزب‌الله به محل مبادلهٔ پیکر مطهر شهید حججی رسید». خبرگزاری تسنیم. ۸ شهریور ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷.
  16. ↑ «چرا راننده اسنپ قهرمان حزب‌الله شد؟». رادیو فردا. ۲۱ خرداد ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۵ دی ۱۳۹۸.
  17. ↑ «طرح شهید حججی در کتب درسی بر حافظ و سعدی اولویت دارد». اسپادانا خبر. ۱۲ آبان ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۵ دی ۱۳۹۸.
  18. ↑ «دادبه: سرچشمه فرهنگ را در کتاب‌های درسی خشکاندند!». خبر آنلاین. ۶ آذر ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۵ دی ۱۳۹۸.
  19. ↑ «در گفتگو با تسنیم مطرح شد: اولین هدیه‌ای که شهید حججی به همسرش داد/ محسن پول کتابفروشی را خرج اردوهای جهادی می‌کرد». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  20. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۴ اوت ۲۰۱۷.
  21. ↑ «داعش اسیر ایرانی را در سوریه کشت» (به انگلیسی). BBC Persian. ۲۰۱۷-۰۸-۰۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ ۲۲٫۲ «داستان اسارت و مرگ بسیجی ایرانی در دوربین داعش» (به انگلیسی). BBC Persian. ۲۰۱۷-۰۸-۱۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  23. ↑ جم, Jamejam, جام, مصاحبه با پدر، مادر و همسر شهید محسن حججی, retrieved 2018-05-05
  24. ↑ YJC، خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان |. «تکرار واقعه عاشورا این بار در سوریه +فیلم». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  25. ↑ Behnegarsoft.com. «الطاف احمد: تصور صحنه کربلا با دیدن عکس معروف «شهید حججی» برایم امکان‌پذیر شد». پایگاه خبری الف. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  26. ↑ Press, Associated. "Iranian Soldier Beheaded by IS in Syria Mourned as an Icon" (به انگلیسی). Archived from the original on 3 May 2018. Retrieved 2018-05-05.
  27. ↑ ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ ۲۷٫۲ ۲۷٫۳ «تشییع پیکر محسن حججی در تهران برگزار شد». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۷.
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ «خبرگزاری فارس - فیلم/ حرف‌های تکان‌دهنده پدر شهید حججی: از پیکر فرزندم فقط یک پا و قسمتی از بدنش را لمس کردم/ وقتی محسن اسیر شد مادرش نذر کرد که شهید شود». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۷-۱۱-۰۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ «پدر محسن حججی: پیکرش را ندیدیم» (به انگلیسی). BBC Persian. ۲۰۱۷-۱۱-۱۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  30. ↑ «رهبر انقلاب: خداوند شهید حججی را در چشم همه عزیز کرده است». روزنامه دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  31. ↑ «حضور رهبر انقلاب در کنار پیکر مطهر شهید حججی + فیلم». ایسنا. ۲۰۱۷-۰۹-۲۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  32. ↑ Khamenei.ir (۲۰۱۷-۱۰-۰۳). «دیدار خانواده شهید محسن حججی با رهبر انقلاب». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۰۵.
  33. ↑ «پیکر «شهید حججی» در مشهد تشییع می‌شود». مهر. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳ مهر ۱۳۹۶.
  34. ↑ «گزارش| مزار «شهید حججی» جامه نو بر تن کرد + تصویر». ۲ اردیبهشت ۱۳۹۹.
  35. ↑ «واکنش‌ها به ازدواج مجدد همسر شهید حججی». خبرآنلاین. ۲۵ دی ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰.
  36. ↑ «همسر شهید حججی: ۷۰ هزار ختم سوره حمد گرفتم که آقا محسن شهید شود». اقتصاد ۲۴. ۲۰ مهر ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰.
  37. ↑ «Beheading of IRGC fighter unites Iranians». al-monitor. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  38. ↑ «در قالب پوستر منتشر شد اثر تحسین‌برانگیز حسن روح‌الامینی دربارهٔ شهید محسن حججی». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  39. ↑ «به یاد شهید مدافع حرم محسن حججی سروده عبدالله حسینی: چهره لبخند تو قابل ترسیم نیست». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  40. ↑ ««کربلا همچنان جاریست» به مناسبت شهادت محسن حججی منتشر شد+صوت». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  41. ↑ «یک جوان از جماعتی دل برد … چهارپاره سیدمهدی موسوی‌تبار در وصف شهید محسن حججی». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  42. ↑ ««نام تو «محسن» و حسنی از ازل شهید» «بهار سرخ»؛ سروده اسماعیلی دربارهٔ شهید راست‌قامت حرم». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  43. ↑ «به یاد شهید مدافع حرم محسن حججی سروده رحیمیان: ماجرای شهادتت خیلی/ مثل آقای کربلا شده است». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  44. ↑ «مدیرعامل خانه مطبوعات استان بوشهر: جشنواره شعر "حماسه چشم‌هایش" با موضوع شهید حججی در بوشهر آغاز بکار کرد». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  45. ↑ «پس از پیشنهاد شورای شهر تهران برای طراحی تندیس شهید حججی اعلام آمادگی انجمن هنرهای تجسمی انقلاب برای ساخت تندیس اقتدار». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  46. ↑ «با همت شورای توسعه فرهنگ قرآنی محفل قرآنی به یاد شهید «حججی» برگزار می‌شود». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  47. ↑ «زندگی شهید محسن حججی سریال می‌شود». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۷.
  48. ↑ «پیام حاج قاسم سلیمانی به مناسبت شهادت محسن حججی + تصویر». العالم.
  49. ↑ «پست اینستاگرامی ظریف دربارهٔ شهید حججی». ایسنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  50. ↑ «واکنش محسن رضایی به نحوه شهادت شهید حججی+ توییت». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۲ مرداد ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۲۳.
  51. ↑ «لاریجانی شهادت رزمنده مدافع حرم را تسلیت گفت». العالم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۱۷.
  52. ↑ «سید عمار حکیم شهادت محسن حججی را تسلیت گفت». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  53. ↑ «واکنش امیرعبدالهیان به شهادت محسن حججی». فردا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  54. ↑ «پیام وزیر خارجه و معاون اول رئیس‌جمهور به مناسبت شهادت شهید حججی». باشگاه خبرنگاران جوان.
  55. ↑ «واکنش علیرضا عصار به شهادت محسن حججی». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  56. ↑ «طارمی: تمامی موفقیت‌هایم به دلیل دعای مادرم است/ شهید حججی با دستان بسته شجاعت را به تصویر کشید». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  57. ↑ «واکنش چهره‌های مشهور به شهادت محسن حججی». باشگاه خبرنگاران جوان.
  58. ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ «واکنش چهره‌ها به انتشار تصویر «حججی» شهید مدافع حرم ولایتی: امنیت کشور مدیون شجاعت امثال این شهید است». تسنیم.
  59. ↑ «پیام حاج قاسم سلیمانی به مناسبت شهادت محسن حججی/ فرزندان دلیر ایران انتقام اقدام ددمنشانه داعش را خواهند گرفت». fars. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  60. ↑ «Iran vows revenge on IS over beheading serviceman». Xinhua. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  61. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  62. ↑ «Popular Iranian commander vows to retaliate against ISIL for recent execution in Syria». almasdar. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  63. ↑ «پیام ارتش در پی شهادت محسن حججی». الف. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  64. ↑ «فتوتیتر/امیرحاتمی:نیروهای مسلح درگرفتن انتقام خون شهید حججی "هم‌قسم" شده‌اند». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  65. ↑ «تداعی واقعه عاشورا با خون مطهر شهید «محسن حججی»». افکار نیوز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  66. ↑ «عضو مجلس خبرگان رهبری در گفتگو با تسنیم: پیام شهادت شهید حججی به شعاع عاشورا است/ مدافعان حرم عظمت اسلام و مقاومت را گسترش دادند». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  67. ↑ «سفیر سوریه: خون مطهر شهید حججی پیروزی را بر تروریسم تکفیری رقم می‌زند». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  68. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷.
  69. ↑ «"یاد بود شهید محسن حججی"در گرمسار برگزار می‌شود».[پیوند مرده]
  70. ↑ «مراسم بزرگداشت شهید حججی در مسجد مقدس جمکران به روایت تصویر». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  71. ↑ «تسنیم گزارش می‌دهد لحظه ورود خانواده "شهید حججی" به فرودگاه مشهد و استقبال پرشور مردم + فیلم». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  72. ↑ «با تصویب شورای شهر مشهد یکی از میادین اصلی شهر مشهد به نام "شهید حججی" نامگذاری می‌شود». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  73. ↑ «حضور گل‌محمدی در مؤسسه خیریه تراکتورسازی با لباس‌های منقش به تصویر شهید حججی در زمین حاضر می‌شود». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  74. ↑ «ظهر امروز با حضور در منزل شهید حججی ادای احترام جامعه کشتی به شهید مدافع حرم». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  75. ↑ «نامگذاری کاروان ورزشی اعزامی به بازی‌های داخل سالن به نام شهید حججی». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  76. ↑ «نام‌گذاری ایستگاه جهادی «زندگی خوب» به نام «شهید محسن حججی»». تسنیم. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  77. ↑ «خبرگزاری تسنیم/جزئیاتی از ساخت تندیس شهید حججی». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  78. ↑ «خبرگزاری مهر/علی‌اصغر یوزباشی: مجسمه شهید حججی قسمتی از وجود من است/ادای دین کردم». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۰.
  79. ↑ «خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی (آنا)/پایان ساخت تندیس شهید حججی/رونمایی در حوزه هنری». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۷.
  80. ↑ «جام جم آنلاین/علی‌اصغر یوزباشی:کسی نمی‌تواند مقابل جریان‌سازی حق را بگیرد!». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۱۷.
  81. ↑ ۸۱٫۰ ۸۱٫۱ «پشت صحنه یک شهادت». روزنامه قانون. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۵ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۷.
  82. ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ «بحث‌های جنجالی کشته‌شدن یک "مدافع حرم" در شبکه‌های اجتماعی». دویچه وله. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۷.
  83. ↑ "Iran Praises 'Martyrdom' Of Fighter Beheaded By Islamic State Extremists". RadioFreeEurope/RadioLiberty (به انگلیسی). Archived from the original on 5 May 2018. Retrieved 2018-05-05.