مسائل زیست‌محیطی در ایران

ماشین شخصی در مقابل حمل و نقل عمومی در تهران

یکی از ابَرچالشها یا ابربحران‌های ایران، بحران محیط‌زیست است. این را تقریباً بدون شواهد و استدلال تجربی می‌توان پذیرفت.[۱] مسائل زیست‌محیطی در ایران به ویژه در مناطق شهری، شامل تولید گازهای گلخانه‌ای توسط وسایل نقلیه، عملیات پالایشگاه‌ها، و پساب‌های صنعتی است که به آلودگی هوا کمک می‌کنند. بیشتر خودروها از بنزین سرب‌دار استفاده می‌کنند و فاقد تجهیزات کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند.[۲] تهران به عنوان یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان ارزیابی شده‌است. بهر حال قرار است در آینده اتوبوس‌ها و ماشین‌هایی که با سوخت طبیعی کار می‌کنند جانشین ناوگان حمل و نقل عمومی کنونی بشوند. در ایران قیمت انرژی هم با پرداخت یارانه بالا، به‌طور مصنوعی پایین نگه داشته شده‌است که این امر منجر به پدید آمدن الگوهای مصرف بسیار ناکارآمد و آلوده‌کننده هوا شده‌است.[۳][۴] مدیریت ترافیک، بررسی وسایل نقلیه، استفاده عمومی از دوچرخه برقی و دولت الکتریکی هم بخشی از راه‌حل‌ها هستند.[۵]

افزایش بیماری‌های تنفسی در تهران و اراک موجب شد که مسئولان شهر به فکر برنامه‌های کنترل آلودگی بیفتند. هدف این برنامه‌ها کاهش تدریجی میزان مواد شیمیایی مضری است که وارد اتمسفر می‌شوند.[۶]

یک دوچرخه‌سوار ایرانی در زنجان

بیشتر قلمرو ایران از چرای بیش از حد، بیابانی شدن، یا جنگل‌زدایی رنج می‌برد. آب‌های زائد صنعتی و شهری رودخانه‌ها، آب‌های ساحلی و زیرزمینی را آلوده کرده‌اند.[۷] تالاب‌ها و آب‌های شیرین با گسترش صنعت و کشاورزی به‌طور فزاینده‌ای در حال نابودی هستند و نفت و نشت مواد شیمیایی به زندگی موجودات دریایی خلیج فارس و دریای خزر آسیب رسانده‌است.[۸] ایران ادعا می‌کند هجوم بین‌المللی برای توسعه ذخایر نفت و گاز دریاچه خزر آن منطقه را با تهدیدات زیست‌محیطی جدید روبرو خواهد کرد.[۹] گرچه سازمان حفاظت محیط زیست ایران از سال ۱۹۷۱ وجود دارد، اما بخاطر اینکه اهداف کوتاه مدت اقتصادی در اولویت قرار گرفته‌اند. ایران هنوز سیاست توسعه پایداری را گسترش نداده‌است.[۱۰]

دانشمندان ایرانی و سازمان‌های غیردولتی (NGO) با ریسک خشم تندروها، درباره بحران‌ها صحبت می‌نمایند و در برخی موارد در جهت حل آنها پیشرفت می‌کنند.[۱۱]

بانک جهانی تخمین می‌زند که خسارات وارده بر اقتصاد ایران در اثر مرگهای ناشی از آلودگی هوا ۶۴۰ میلیون دلار است که با ۵٫۱ تریلیون ریال یا ۰٫۵۷ درصد تولید ناخالص داخلی برابر است.[۱۲] زیان بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا بر اقتصاد ایران، ۲۶۰ میلیون دلار در سال معادل ۲٫۱ تریلیون ریال تخمین زده شده‌است که برابر با ۰٫۲۳ درصد تولید ناخالص داخلی است. در گزارشی از برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد در بین ۱۳۳ کشور ایران از نظر شاخص‌های زیست‌محیطی در رتبه ۱۱۷ قرار داشت.[۱۳][۱۴]

۸۰٪ از آلودگی هوا در تهران مربوط به ماشین‌ها است، ۲۰٪ باقی‌مانده به تولید گازهای گلخانه‌ای توسط کارخانه‌ها و صنعت مربوط است.

توافق‌نامه‌های عمده زیست‌محیطی

[ویرایش]
  • شرکت در: تنوع زیستی، تغییر اقلیم، تغییر اقلیم پیمان کیوتو، بیابان‌زدایی، گونه‌های در معرض خطر، زباله‌های خطرناک، زباله‌های دریایی، محافظت لایه اُزن، تالاب‌ها و توافق‌نامه پاریس.[۱۵]
  • امضا کرده ولی تصویب نکرده‌است:تغییرات زیست‌محیطی، حقوق دریاها، حفاظت از زندگی موجودات دریایی.[۱۵]

مسائل و معضلات زیست‌محیطی

[ویرایش]

مسائلی که کشور در این زمینه با آن مواجه است با سایر کشورهای منطقه قابل مقایسه است.[۱۶]

مخاطرات طبیعی

[ویرایش]

ایران با چندین بلایای طبیعی مواجه است.[۱۷] خشکسالی‌های دوره‌ای، سیل، طوفان‌های گرد و غبار، طوفان‌های شن، زلزله در امتداد مرز غربی و شمال شرقی[۱۵]

زمین‌لرزه (زلزله)

[ویرایش]

این کشور یکی از فعال‌ترین کشورهای لرزه‌خیز جهان به شمار می‌رود، جایی که چندین گسل اصلی دست‌کم ۹۰ درصد از کشور را می‌پوشاند.[۱۷]

تغییراقلیم

[ویرایش]

تقریباً بیشتر بارش‌های کشور به سمت سیلابی‌شدن حرکت کرده است، اگر چه در کشور مقدار بارش نیز کاهش پیدا کرده است.[۱۸]

خشکسالی

[ویرایش]

خشکسالی یکی دیگر از مخاطرات طبیعی است که عمدتاً ناشی از مدیریت نادرست منابع آب است.[۱۷]

مسائل جاری-زیست‌محیطی

[ویرایش]

آلودگی هوای ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط وسایل نقلیه به ویژه در مناطق شهری، عملیات پالایشگاه‌ها، پساب‌های صنعتی، جنگل‌زدایی، چرای بیش از حد، بیابان‌زدایی، آلودگی نفتی در خلیج فارس، خسارت به تالاب‌ها در اثر خشک‌سالی، تخریب خاک (شوری خاک)، ذخیره ناکافی آب آشامیدنی، آلودگی آب ناشی از فاضلاب بی‌حفاظ و پساب صنعتی، شهرنشینی.[۱۵] در سال ۲۰۱۱ ایران از نظر فرسایش خاک رتبه بدترین کشور جهان را داشت.[۱۹] کاهش منابع آب و تخریب زمین، متعاقباً با تأثیرات نامطلوب تغییرات آب‌و‌هوایی تشدید می‌شود.[۱۶]

آلودگی هوا

[ویرایش]

اکثر شهرهای ایران شاهد دوره‌های طولانی آلودگی در فصل زمستان، پدیده گرد و غبار و افزایش ازن سطح زمین در طول تابستان بوده‌اند که برخی از آلاینده‌ها از حد استاندارد ملی فراتر رفته‌اند. به عنوان مثال، غلظت PM2.5 گزارش شده در ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا از استانداردها فراتر رفته که نشان‌دهنده شرایط ناسالم است و همچنین قابل ذکر است که بیشتر روزهای آلوده با افزایش غلظت این آلاینده همراه بوده است.[۲۰]

ریزگردها و طوفان‌های شن

[ویرایش]

بخش‌های مرکزی و شرقی کشور مناطق اصلی تحت تأثیر توفان شن هستند. برخلاف توفان شن، توفان گرد و غبار بیشتر در استان‌های غربی توزیع می‌شود. منشأ آن عمدتاً در نتیجه تخریب تالاب‌های عراق و عربستان سعودی، در مناطق وادی است.[۱۷]

دفع زباله

[ویرایش]
پروژه محیط زیستی ایران خانه پدری جهت کاهش مصرف کیسه های پلاستیک وجمع آوری کیسه های پلاستیکی رها شده در تقاطع اتوبان تهران گرمسار و محور گرمسار قم

هر روز در کشور ۵۰۰۰۰ تن زباله تولید می‌شود که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آن به صورت بهداشتی دفع می‌شود.[۲۱] ایران سالانه بیش از ۸ میلیون تن مواد زائد خطرناک تولید می‌کند. (۲۰۱۶)[۲۲]‌ سالانه ‌میلیون‌ها تن کود شیمیایی‌ و سم‌، وارد محیط ‌زیست‌ می‌شود. ازطرفی‌ راه‌سازی‌ و خانه‌سازی‌ خطری جدی محسوب میگردد.

پروژه محیط زیستی ایران خانه پدری جهت کاهش مصرف کیسه های پلاستیک وجمع آوری کیسه های پلاستیکی رها شده در تقاطع اتوبان تهران گرمسار و محور گرمسار قم


جنگل‌تراشی

[ویرایش]

ایران هرگز جنگل زیادی نداشته است و در طول نیم‌قرن گذشته نزدیک به نیمی از آن ناپدید شده‌است. آخرین آمار نشان می‌دهد که پوشش جنگلی به حدود ۱۱ میلیون هکتار کاهش یافته است که تنها ۶ درصد از کل کشور است. عوامل اصلی، تبدیل جنگل به زمین زراعی، قطع درختان، شهرنشینی و ویلاهای تعطیلات است. آتش‌سوزی در سال‌های اخیر خسارات سنگینی به‌ویژه در کوه‌های زاگرس و در پارک ملی گلستان -اولین ذخیره‌گاه زیست‌کره ایران و جایگاه تقریباً ۲۰ درصد از گونه‌های گیاهی ایران- به بار آورده‌است. چند سال پیش، بلوط‌‌های زاگرس -که تقریباً نیمی از پوشش جنگلی باقی‌مانده ایران را تشکیل می‌دهند- شروع به تسلیم شدن در برابر پاتوژن قارچی کشنده Biscogniauxia mediterranea کردند که باعث آفتی به نام بیماری زغالی بلوط می‌شود.[۱۱] علاوه بر این، به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی‌های بیشتر، آتش‌سوزی در جنگل‌ها در حال افزایش است.[۱۷]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ فاضلی، نعمت‌الله (خرداد ۱۴۰۰). «معلم بوم‌شناختی و دگرخواهی زیست‌محیطی». پرسش دوره جدید (ضمیمه اندیشه وعلوم انسانی روزنامه اصفهان‌زیبا). «از جامعه ایدئولوژیک تا جامعه اخلاقی» (۶): ۵۶.
  2. ↑ Iran Daily - Domestic Economy - 07/01/07
  3. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۷.
  4. ↑ http://www.iran-daily.com/1387/3313/html/economy.htm
  5. ↑ http://www.youtube.com/watch?v=kx3j6U9Z9Ok
  6. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  7. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  8. ↑ http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/MENAEXT/IRANEXTN/0,,menuPK:312966~pagePK:141132~piPK:141107~theSitePK:312943,00.html
  9. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  10. ↑ http://www.iran-e-sabz.org/news/iranenv.html
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Stone، Richard (۲۰۱۵). «Fragile ecosystems under pressure:». Science. ۳۴۹ (۶۲۵۲): ۱۰۴۶. doi:10.1126/science.349.6252.1046.
  12. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  13. ↑ Iran Daily - Front Page - 03/06/07
  14. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ "The Islamic Republic of Iran at a Glance". FAO (به انگلیسی).
  17. ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ ۱۷٫۳ ۱۷٫۴ "IRAN, ISLAMIC REP. - COUNTRY SPECIFIC INFORMATION". The World Bank Group: Climate Change Knowledge Portal (به انگلیسی).
  18. ↑ سحر تاج‌بخش (۴ دی ۱۴۰۲). «مساله آب چالشی‌ترین موضوع آینده کشور است». خبرگزاری مهر.
  19. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  20. ↑ Taghizadeh، Farzaneh؛ Mokhtarani، Babak؛ Rahmanian، Nejat (۲۰۲۳). «Air pollution in Iran: The current status and potential solutions». Environ Monit Assess: ۱۴. doi:https://doi.org/10.1007/s10661-023-11296-5 مقدار |doi= را بررسی کنید (کمک).
  21. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۶.
  22. ↑ https://financialtribune.com/articles/people/52093/hazardous-waste-production-alarming

پیوند به بیرون

[ویرایش]
Videos