المِلَل و النِحَل کتابی است برپایهٔ مذاهب و ادیان و عقاید ملت‌های مختلف جهان در دورانی که نویسنده می‌زیسته‌است. این کتاب توسط محمد بن عبدالکریم شهرستانی (۴۷۹–۵۴۸) هجری قمری به زبان عربی نوشته شده‌است. در آن مراتبی دربارهٔ آداب و رسوم دین زرتشتی وجود دارد.[۱]
در این کتاب شهرستانی جهان را به هفت اقلیم تقسیم وشرح می‌نماید وچنین می‌گوید:
- در هفت اقلیم دنیا طبق روال آن زمان کسانی در این اقالیم هفت‌گانه وجود دارند که از لحاظ زبان، طبایع، انفس، شکل ورنگ اختلاف گوناگونی دارند.
- تقسیم هفت اقلیم به جهات اربع که عبارت‌اند از: شرق، غرب، جنوب، شمال. انسان‌هایی در این جهات اربع زندگی می‌کنند که لغات و طبایع مختلف با همدیگر دارند.
- شهرستانی مللهایی که در این جهات اربع زیست می‌کنند به چهار ملل بزرگ تقسیم کرده‌است که عبارت‌اند از:عرب، عجم، روم و هند
این کتاب دانشنامه کوتاهی از ادیان، مذاهب و آراء فلاسفه در دوران نویسنده است که در زمان خودش مورد استقبال مردم چه در شرق و چه در غرب قرار گرفته بود. این کتاب به چندین زبان زنده دنیا از جمله آلمانی توسط تئودور هابروکر، ترجمه شده‌است.[۲] هابرکر در مقدمهٔ ترجمهٔ خود می‌گوید: «مردم جهان توسط شهرستانی توانستند به تاریخ فلسفهٔ قدیم و جدید پی ببرند.» متن عربی و ترجمه فارسی جلد سوم این کتاب با ترجمه فارسی دکتر محسن ابوالقاسمی در بازار موجود است.[۳]
دارالحکمه
الفرق بین الفرق
محمدجواد مشکور
عبدالقاهر بغدادی
مذاهب اسلامی
التبصير في الدين وتمييز الفرقة الناجية عن الفرق الهالكين
- ↑ دانشنامهٔ مزدیسنا، ص ۴۳۸
- ↑ Theodor Haarbrücker: Abu-'l-Fath' Muhammad asch-Schahrastani's Religionspartheien und Philosophenschulen. Zum ersten Male vollständig aus dem Arabischen übersetzt und mit erklärenden Anmerkungen versehen von Dr. Theodor Haarbrücker. C. A. Schwetschke und Sohn, Halle 1850–1851 (Erster Theil: Die muhammadanischen, jüdischen, christlichen und dualistischen Religionspartheien. Zweiter Theil: Die Sabäer, die Philosophen, die alten Araber und die Inder.)
- ↑ ابوالقاسمی، محسن؛ (1383) دین‌ها و کیش‌های ایرانی در دوران باستان به روایت شهرستانی، تهران، انتشارات هیرمند، چاپ نخست.
- اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۱)، دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه‌نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز، شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵
- الشهرستانی، ابی الفتح محمد، بن عبدالکریم،(الملل والنحل) دارالمعرفة للطباعة والنشر، بیروت، لبنان: چاپ سوم، انتشار سال ۱۹۷۲ میلادی. به (عربی).