ملک اَیاز (درگذشته ۴۴۹ هـ. ق) پسر آیماق ابوالنجم، با نام کامل ابوالنجم ایاز بن اویماق یک برده تُرکتبار بود که علاقه سلطان محمود غزنوی به او مشهور است.[۱][۲] او در سپاه و دربار محمود غزنوی به مقامات بالا رسید.[۳][۴]
پس از مرگ سلطان محمود، اشتهار داستان دلدادگی این دو بیشتر شد و در ادبیات غنایی و عرفانی فارسی، جایگاه خاصی یافت. از سده ششم به بعد، روایت تاریخی این داستان دگرگون شد و برخی از بزرگان عرصه ادب و عرفان، مانند احمد غزالی، عین القضات همدانی، عطار نیشابوری، مولوی و دیگران از آن برای تبیین مفاهیم عرفانی بهره بردند.[۵]
در سدههای دهم و یازدهم هجری، داستان دلبستگی محمود به ایاز، مورد توجه شاعران قرار گرفت و چند مثنوی در اینباره سروده شد، که مثنوی محمود و ایاز زلالی خوانساری مشهورترین و شاخصترین آنهاست. زلالی خوانساری، داستان عاشقانه ایاز و محمود را در هالهای از مفاهیم عرفانی و معنوی به سلک نظم کشیده و شاخ و برگ بسیار بر واقعیت تاریخی آن افزودهاست.[۵]
آرامگاه ملک ایاز هنوز هم در منطقه تجاری «رنگ محل» در لاهور دیده میشود. آرامگاه و باغ ایاز در دوران حکومت سیکها بر این منطقه تخریب شد اما پس از استقلال پاکستان دوباره بازسازی گردید.
|تاریخ=
را بررسی کنید (کمک)