واجا | |
دید کلی سازمان | |
---|---|
بنیانگذاری | ۲۷ مرداد ۱۳۶۲[۱] |
سازمان پیشین | |
گونهٔ سازمان | سرویس اطلاعاتی و امنیتی |
حوزهٔ قدرت | ایران (بهطور نیابتی در خاورمیانه یا حتی سرتاسر جهان) |
ستاد | خیابان هیرمند، تهران، ایران (منطقه گلستان هفتم) |
کارکنان | طبقهبندیشده (۳۰٬۰۰۰ نفر از تخمین مگنوس رانستورپ)[۲] |
بودجه سالانه | ۲۲ هزار و ۵۹۹ میلیارد تومان[۳] |
سازمان اجرایی |
|
سازمانهای زیردست |
|
وبگاه | |
پینوشت | |
مأموران این وزارتخانه گاهی با عنوان حکومتی «سربازان گمنام امام زمان» یاد میشوند. |
وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران (بهاختصار: واجا)، از وزارتخانههای دولت جمهوری اسلامی ایران است که مسئولیت گردآوری و پردازش اطلاعات امنیتی داخلی و خارجی، فعالیتهای جاسوسی/ضدجاسوسی و مقابله با سازمانهای اطلاعاتی خارجی و همچنین مبارزه با سازمانهای سیاسی مخالف نظام جمهوری اسلامی برعهده دارد.[۴][۵]
از سال ۱۴۰۰ در دولت سیزدهم، سید اسماعیل خطیب بهعنوان وزیر اطلاعات فعالیت میکند.[۶][۷][۸]
این وزارتخانه از سوی ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا به اتهام حمایت از تروریسم، نقض حقوق شهروندان ایرانی و فعالیتهای تروریستی مورد تحریم واقع شدهاست. از جمله سرکوب پیامدهای انتخابات ریاست جمهوری دهم ایران در سال ۱۳۸۸ و آبان خونین ۱۳۹۸.[۹][۱۰][۱۱] وزارت اطلاعات طی ۴۰ سال گذشته تعداد زیادی از منتقدان و مخالفان جمهوری اسلامی را در داخل و خارج ایران به شیوههای مختلف ربوده، ترور کرده یا به قتل رساندهاست. از جمله پرونده قتلهای زنجیره ای دهه ۷۰ هجری شمسی که طی آن غالباً متفکران، روشنفکران و ادیبان به قتل رسیدند.[۱۲][۱۳]
تاکنون هیچگونه آمار رسمی از تعداد کارمندان، افسران اطلاعاتی و پرسنل شاغل در وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران منتشر نشدهاست، با این حال، وزارت دفاع آمریکا، در ژانویه ۲۰۱۳ میلادی، گزارشی ۶۴ صفحهای دربارهٔ وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران منتشر نمود، که در این گزارش، به نقل از شخصی بنام مگنوس رانستورپ، تعداد پرسنل این وزارتخانه در حدود ۳۰ هزار نفر اعلام گردید.[۱۴][۱۵][۱۶] گرچه بخش اعظم از شمار کارکنان منتسب به وزارت اطلاعات، مربوط به آمار کارکنان سازمان حراست کل کشور میباشد، که از نیروهای حراست ادارات سایر وزارتخانهها و سازمانهای دولتی محسوب میشوند.[۱۷]
اعضای فعال این وزارتخانه در ادبیات رهبران جمهوری اسلامی، با لقب «سربازان گمنام امام زمان» شناخته میشوند.[۱۸]
دفتر پیگیری وزارت اطلاعات (واقع در تهران)[۱۹] یکی از زیرمجموعههای وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران است.
در سالهای اخیر گزارشهای زیادی مبنی بر احضار و بازجویی فعالان سیاسی، دانشجویان[۲۰][۲۱][۲۲] و خانوادهٔ زندانیان سیاسی[۲۳][۲۴] توسط این نهاد اطلاعاتی وجود داشتهاست. همچنین از این محل برای نگهداری و بازجویی برخی از بازداشتشدگان استفاده میشود.[۱۹]
وزارت اطلاعات دارای واحد آموزشی مستقل بنام؛ دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی است، که در سال ۱۳۶۵ بهعنوان زیرمجموعهای از وزارت اطلاعات و با نام دانشگاه امام باقر فعالیت خود را آغاز نمود. این دانشگاه در سال ۱۳۹۵ به دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی تغییر نام داد.[۲۵] این دانشگاه در شمال شرقی تهران، منطقه ازگل، خیابان مینی سیتی قرار دارد. جایی که در انتهای خیابان مقر فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز وجود دارد.
فهرست برخی از زندانها و بازداشتگاههای وزارت اطلاعات (واجا):[۲۶]
قوه قضائیه از سال ۱۳۸۵ مجوز ایجاد و مالکیت بازداشتگاهی مستقل را در اختیار وزارت اطلاعات قرار دادهاست.[۲۷]
قتلهای زنجیرهای، به کشتار برخی از شخصیتهای سیاسی و اجتماعیِ منتقد نظام جمهوری اسلامی، در داخل و خارج از ایران، گفته میشود که به دست پرسنل وزارت اطلاعات در زمان وزارت علی فلاحیان و قربانعلی دری نجفآبادی انجام شد.[۲۸][۲۹][۳۰]
در جریان این کشتارها شخصیتهایی همچون داریوش فروهر (رهبر حزب ملت ایران)، همسرش پروانه اسکندری،[۳۱][۳۲] محمدجعفر پوینده (پژوهشگر و نویسنده)،[۳۳] محمد مختاری (نویسنده)،[۳۴] کاظم سامی رهبر جنبش انقلابی مردم ایران (جاما)(۲ آذر ۱۳۶۷)[۳۵] و … جان خود را از دست دادند.
پس از تحقیقات در خصوص قتلهای چهارگانه مشخص شد که سعید امامی مشاور وزارت و معاون سابق امنیت وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی (در زمان تصدی فلاحیان)، مصطفی کاظمی معاون امنیت وزارت اطلاعات در زمان انجام قتلها و اکبر خوشکوش رئیس گروه ضربت وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در این قتلها دست داشتند، و به دنبال آن قربانعلی دری نجفآبادی وزیر اطلاعات وقت از سمت خود استعفا داد.[۳۶]
به موازات انجام قتلهای زنجیرهای در داخل ایران در خارج از ایران نیز یکسری ترورها توسط عوامل وزارت اطلاعات ایران انجام شد، در دوره وزارت فلاحیان برخی چهرههای سیاسی و سرشناس مخالف جمهوری اسلامی همچون شاپور بختیار، عبدالرحمان برومند، فریدون فرخزاد، عبدالرحمان قاسملو، صادق شرفکندی، کاظم رجوی، محمد حسین نقدی و رضا مظلومان در کشورهای مختلف و به شیوههای متفاوت کشته شدهاند.[۳۷]
برخی از ترورهای انجام شده توسط وزارت اطلاعات ذیلاً آمدهاست:
ستاد خبری وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران زیرمجموعهٔ وزارت اطلاعات است. این ستاد به منظور کسب خبر از طیف مخالفین نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت میکند. شماره تلفن این ستاد ۱۱۳ است.[۵۶] در سالهای اخیر بسیاری از طیف آزادیخواهان و فعالان سیاسی چپ،[۱۹][۵۷][۵۸][۵۹][۶۰] دانشجویان،[۶۱][۶۲] وبلاگنویسان،[۶۳] خانوادهٔ زندانیان سیاسی[۶۴][۶۵] و برخی از بهاییان[۶۶][۶۷][۶۸] به دفاتر ستاد خبری وزارت اطلاعات احضار شده و مورد بازجویی قرار گرفته و در مواردی بازداشت[۱۹][۶۱][۶۸][۶۹] شدهاند. همچنین گزارشهایی مبنی بر نگهداری برخی از بازداشتشدگان در زندانهای داخل ستادهای خبری شهرستانها وجود دارد.[۱۹][۷۰]
اولین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی؛ محمد ریشهری بود، که به همراه سعید حجاریان بهعنوان پایهگذاران این وزارتخانه شناخته میشوند. وی بعدها منصب خود را در زمان دولت اول اکبر هاشمی رفسنجانی به علی فلاحیان تحویل داد. در این دوره فعالیتهای وزارت اطلاعات، در داخل و خارج کشور گسترش پیدا کرد. در دولت سیدمحمد خاتمی؛ قربانعلی دری نجفآبادی جای فلاحیان را گرفت. در این دوره از حیات وزارت اطلاعات قتلهای زنجیرهای اتفاق افتاد، به گونهای که دری نجفآبادی ناگزیر به استعفا گردید. با رفتن دری نجفآبادی، علی یونسی رئیس وقت سازمان قضایی نیروهای مسلح پست وزارت اطلاعات را بر عهده گرفت. وی در اولین اقدام، فعالیتهای اقتصادی وزارت اطلاعات، که در قالب بیش از ۱۰۰ شرکت و مؤسسه تجاری انجام میگرفت را متوقف نمود.[۷۱]
یونسی در این باره میگوید[۷۲]:
وقتی وزیر اطلاعات شدم، آقای هاشمی ۲ بار با من بحث کردند و گفتند؛ «شیوهای که شما در وزارت اطلاعات در پیش گرفتهاید، این وزارتخانه را به شهرداری و تشکیلات بیخاصیت تبدیل کردهاست، که هیچکس نمیترسد» و من هم به ایشان یادآور شدم که در همه جای دنیا به این روش میگویند؛ سرویس اطلاعاتی و ما هم باید به دنبال این موضوع برویم، که وزارت اطلاعات در خدمت مردم باشد.
با روی کار آمدن دولت محمود احمدینژاد، غلامحسین محسنی اژهای که در قوه قضائیه، قاضی ویژه وزارت اطلاعات بود، به این سمت منصوب گردید. پس از برکناری اژهای، مدتی محمود احمدینژاد سرپرست وزارت اطلاعات شد و در دولت بعد حیدر مصلحی به عنوان وزیر اطلاعات از مجلس رأی اعتماد گرفت. وزارت مصلحی با وجودی که وی یک بار استعفا داده بود و رئیسجمهور وقت، محمود احمدینژاد نیز با استعفای وی موافقت کرده بود، با حمایت سیدعلی خامنهای تا پایان فعالیت دولت دهم ادامه پیدا کرد. در دوران وزارت مصلحی برخی از کارکنان اصلاحطلب وزارت اطلاعات بازنشسته شدند (اما برخی از انها در زمان دولت یازدهم به سرکار برگشتند) این وزارتخانه رویکردی مانند زمان دولت اصلاحات ندارد.[۷۳] سید محمود علوی بهعنوان وزیر اطلاعات در دولت حسن روحانی، در انتهای مراسم تحلیف ریاست جمهوری حسن روحانی، طی نامهای به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد شد و توانست از مجلس رأی اعتماد بگیرد.[۱۱]همچنین مجدد در دولت دوازدهم به مجلس معرفی و رای اعتماد گرفت. با آغاز بهکار دولت سیدابراهیم رئیسی، وی سید اسماعیل خطیب را به مجلس معرفی نمود. هماکنون سید اسماعیل خطیب به عنوان هشتمین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی، تصدی این وزارتخانه را برعهده دارد.
در بهمن ۱۳۹۹، محمود علوی، وزیر وقت وزارت اطلاعات، در جریان گفتگو با صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، به محصولات نمایشی تولید شده توسط وزارت اطلاعات اشاره و برای نخستین بار به صورت رسمی نام آنها را اعلام کرد. او تأیید کرد که فیلمهای «روباه»، «ماجرای نیمروز»، «شبی که ماه کامل شد»، «سیانور»، «امکان مینا»، «روز صفر» و مجموعههای «گاندو»، «گاندو ۲»، «باران»، «پازل»، «سارق روح»، «تعبیر وارونه یک رؤیا» و «خانه امن» محصول وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی هستند. در بیشتر فیلمها و سریالهایی که علوی نام برد، مرتضی قبه، مقام امنیتی وزارت اطلاعات ایران با نام مستعار مرتضی اصفهانی به عنوان نویسنده و مشاور تولید همکاری کردهاست.[۷۴][۷۵]
رادیو فردا در ۳۰ بهمن ۱۳۹۹ برای نخستین بار گزارش داد که فیلم «روز صفر» به کارگردانی سعید ملکان و با فیلمنامه بهرام توکلی محصول وزارت اطلاعات است.[۷۶]
تعدادی از وزرای اطلاعات و نیز بسیاری از معاونین وزیر و مقامات ارشد وزارت اطلاعات، همچون محمد محمدی ری شهری، علی فلاحیان، علی یونسی، مصطفی پورمحمدی، غلامحسین محسنی اژهای و روحالله حسینیان از مدرسه حقانی فارغالتحصیل شدهاند.