کیسان ابوعمره

کیسان ابوعمره
زادهٔ	قرن ۷ میلادی تیسفون
درگذشت	۶۷ هجری قمری
علت مرگ	نبرد در جنگ حرورا
آثار برجسته	شرکت در جنگ صفین ، قیام مختار
همسر	شیرین
فرزندان	حیدر

ابوعمره کیسان (؟ -۶۸۶م)، مشاور نظامی مختار ثقفی و انقلابی کوفی ایرانی‌تبار در دورهٔ جنگ داخلی دوم مسلمانان بود.^[۱] او یکی از نزدیک‌ترین یاران مختار بود که توسط وی به فرماندهی لشکر منصوب شد.^[۲][۳] لقب کیسان، «تمّار» و یا خرما فروش بود.^[۴] همچنین او با کنیه‌ی «ابو عمره» نیز شناخته می‌شد.^[۵] از کیسان به عنوان لقب خود مختار هم در منابع یاد شده است.^[۶]

برخی معتقدند نام وی برگرفته از نام غلام علی بن ابی طالب بود.^[۷] البته برخی نیز کیسان را نام دیگر خود مختار ثقفی می‌دانند که علی بن ابی طالب وی را به این نام نامید.^[۸] و فرقه‌ی کیسانیه را منسوب به وی می‌دانند.^[۹]

فرقه منقرض شده شیعی کیسانیه، به احتمال زیاد به نام کیسان نامگذاری شده است،^{[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]} اگرچه نظرات دیگری نیز در مورد منشأ این اصطلاح وجود دارد.^[۱۴]

زندگی‌نامه

کیسان با کنیه ابوعَمْرَه از جمله یاران مختار ثقفی بود که از شیعه طرفداری می‌کرد و از عثمان بد می‌گفت.^[۱۵][۱۶]

درباره نسب، محل و سال تولد و دوران زندگی وی قبل از قیام مختار اطلاع چندانی در دسترس نیست؛ جز اینکه در برخی منابع آمده که وی از موالی (بردگان آزادشده) بنو عُرَینه، از طوایف قبیلۀ عرب بَجیله، بود.^{[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]} همچنین بیان شده که از یاران بسیار نزدیک مختار بود و نظراتش بر روی نظر مختار تأثیر داشت.^[۲۱][۲۲]

هویت

اخبار و اقوال مختلف راجع به «کیسان»^[۶]

خبر	نظر دانشنامهٔ جهان اسلام
کیسان، غلام علی بن ابی‌طالب بود که در نبرد صفین کشته شد.	این کیسان، فردی غیر از کیسان ابوعمره بوده‌است.
«کیسان» اسم یا لقب مختار ثقفی بوده‌است.	چون کیسان ابوعمره شهرت زیادی نداشته‌است، پیروان فرقهٔ کیسانیه تصور کردند «کیسان» لقب مختار ثقفی است؛ اما این گزاره از لحاظ تاریخی اثبات نشده‌است.
کیسان شخصی غیر از مختار ثقفی بوده‌است.	این قول صحیح به نظر می‌رسد.

زیبا شمسی، مورخ، در دانشنامهٔ جهان اسلام سه قول مختلف راجع به کیسان را ذکر کرده، و از میان آنها بهترین تبیین را استنتاج کرده‌است.^[۲۳]

کیسان پس از فتح امپراتوری ساسانی توسط اعراب جزء موالی شد و به اسلام گروید. او از وابستگان طایفهٔ «عُرَینة» از قبیلهٔ بجیلة [ar] بود.^[۲۴]

کارنامه

طولی نکشید که کیسان به اندیشه‌های شیعی گرایش پیدا کرد. نهایتاً او در قیام مختار ثقفی (۶۹۵ الی ۶۹۷ م./۶۵الی۶۷ ه‍.ق) فرماندهی لشکریان موالی مختار را برعهده گرفت و بعد فرمانده محافظان شخصی او نیز شد.^[۲۵][۲۶] علت انتخاب کیسان برای این منصب یکی از این دو دلیل می‌تواند باشد: اول به دلیل اطمینانی که مختار به وی داشت، دوم نفوذ بالای کیسان در میان موالی کوفه. کیسان از وفاداران انگشت‌شمار مختار بود و تحت حمایت ابراهیم بن مالک‌اشتر نیز قرار داشت.^[۲۷]

در فرهنگ، ادب و رسانه

ابوعَمره در مجموعه تلویزیونی مختارنامه به اشتباه «ابوعُمره» نامیده می‌شود. حتی نام «کیسان» نیز به دلیل راحتی تلفظ برای ایرانیان و ملموس بودن به «کیان» (یا کیان ایرانی) از «کیسان» تغییر پیدا کرده‌است. کیسان یکی از نزدیکان مختار و از مقامات بلندپایه حکومتی او بود که ریاست انتظامات کوفه و فرماندهی شرطه‌های کوفه به او سپرده شد. «کیسان» بسیار به مختار وفادار بود و تا پایان کار نیز با وی همراهی می‌کرده‌است؛^[۲۸] نقش او را در مجموعه مختارنامه رضا رویگری بازی کرده‌است.

جستارهای وابسته

• قیام مختار ثقفی
• موالی
• کیسانیه

پانویس

1. کیسان کیست؟ پایگاه مجازی حوزه
2. شیخ طوسی، محمد بن حسن‏، الامالی، ص ۲۴۰، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق
3. دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص ۲۹۲، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
4. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۳۷۸، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
5. الامالی، ص۲۴۰.
6. شمسی، «کیسان ابوعمره»، دانشنامه جهان اسلام.
7. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، محقق، مصحح، شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصطفوی، حسن،‏ ص ۱۲۸، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
8. مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، داغر، اسعد، ج ۳، ص ۷۸، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
9. شیخ مفید، الفصول المختارة، محقق، مصحح، میر شریفی، علی، ص ۲۹۶، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
10. Dixon, A. A. (1978). "Kaysān". In van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch. & Bosworth, C. E. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha. Leiden: E. J. Brill. p. 836. OCLC 758278456.
11. Suleiman, Living Islamic History, 7.
12. Anthony, Sean W. (2012). The Caliph and the Heretic: Ibn Saba' and the Origins of Shi'ism. Leiden: Brill. pp. 283–284. ISBN 978-90-04-20930-5.
13. Suleiman, Yasir (2010). Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand. Edinburgh University Press. p. 7. ISBN 978-0-7486-4219-9.
14. Madelung, Wilferd (1978). "Kaysāniyya". In van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch. & Bosworth, C. E. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha. Leiden: E. J. Brill. pp. 836–838. OCLC 758278456.
15. جمحی، محمد بن سلام‏، طبقات فحول الشعراء، شارح، شاکر، محمود محمد، ج ۲، ص ۶۳۲، جده، دار المدنی‏، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
16. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۳۵
17. بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶، ج۶، ص۳۹۵
18. دینوری، احمد بن داود، الأخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، ص۲۸۹
19. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۳۳
20. نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، چاپ محمدجواد مشکور، تهران ۱۳۶۱ش، ص۲۳
21. کَشّی، محمد بن عمر، اختیار معرفةالرجال المعروف برجال الکشی (برگزیدۀ محمدبن حسن طوسی)، چاپ حسن مصطفوی، مشهد(۱۳۴۸)، ص۱۲۸
22. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۶، ص۳۵
23. شمسی، «کیسان ابوعمره»، دانشنامه جهان اسلام.
24. Anthony, The Caliph and the Heretic, 283–284.
25. Anthony, The Caliph and the Heretic, 283–284.
26. Hawting, The First Dynasty of Islam, 51.
27. Dixon, “Kaysān”, Encyclopaedia of Islam.
28. https://www.mashreghnews.ir/news/42411/آيا-شخصيت-کيان-در-مختارنامه-سنديت-دارد

منابع

• شمسی، زیبا (۱۳۸۹). «کیسان ابوعمره». دانشنامه جهان اسلام. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

• Anthony, Sean W. (2012). The Caliph and the Heretic: Ibn Saba' and the Origins of Shi'ism. Leiden: Brill. pp. 283–284. ISBN 978-90-04-20930-5.
• Hawting, G. R (2002). The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661-750. Routledge. p. 51. ISBN 978-1-134-55059-3.
• Dixon, A. A. (1978). "Kaysān". In van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch. & Bosworth, C. E. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha. Leiden: E. J. Brill. p. 836. OCLC 758278456.
• Dixon, ʹAbd al-Ameer ʹAbd (1971). The Umayyad Caliphate, 65-86/684-705: (a Political Study). London: Luzac. p. 71. ISBN 978-0-7189-0149-3.
• Suleiman, Yasir (2010). Living Islamic History: Studies in Honour of Professor Carole Hillenbrand. Edinburgh University Press. p. 7. ISBN 978-0-7486-4219-9.
• Madelung, Wilferd (1978). "Kaysāniyya". In van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch. & Bosworth, C. E. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha. Leiden: E. J. Brill. pp. 836–838. OCLC 758278456.

پیوند به بیرون

• آیا شخصیت «کیان» در مختارنامه سندیت دارد؟، مشرق نیوز.