گلپر

گلپر
بوته گلپر
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
دسته: گیاهان گلدار
رده: دولپه‌ای‌ها
راسته: کرفس‌سانان
تیره: چتریان[۱]
سرده: گلپر[۲]
گونه: H. persicum
نام دوبخشی
Heracleum persicum

گُلپَر (Heracleum persicum) گیاهی گلدار، علفی، یا دوساله و یا پایا از خانوادهٔ چتریان است. این گیاه در مناطق مختلفی از نیمکره شمالی رویش دارد[۳] و همچنین بومی ایران است و در ناحیه‌های نمناک کوهستانی ایران و مناطق پیرامونی از جمله مناطق کوهستانی شهرستان شفت و تالش استان گیلان می‌روید. همهٔ گونه‌های سردهٔ گلپر معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه کاربرد دارد. در بختیاری کرسم یا کرسو نام دارد و به کباب می‌پاشند و آن را در ترشی می‌ریزند. در مازندران این گیاه (کولیک) نامیده می‌شود و همراه با باقلای پخته به‌عنوان ادویه استفاده می‌شود. گونه‌های دیگری از گلپر (مثل گونه کاندیکانز) در صنعت داروسازی و همچنین طب سنتی کاربرد دارد.

ویژگی‌ها

[ویرایش]
برگ و دانه‌های گلپر.

گلپر گیاهی گلدار، علفی و دوساله از تیرهٔ چتریان با نام علمی Heracleum persicum است. این گیاه دارای دانه‌های بسیار نازک دارای طعم تند و معطر است که می‌توان از تمام بخش‌های آن در صنعت غذا و دارو استفاده کرد. برگ‌های آن با چاک‌های عمیق به شکل پنجه غاز است که این چاک‌ها برگ را به چند نیمه‌برگ تقسیم می‌کند و هر نیمه برگ نوک‌تیز و دندانه‌دار است.[۴] ساقه آن را لوله‌ای توخالی تشکیل می‌دهد که پس از برش عرضی شیره سفید رنگی در دیواره آن ظاهر می‌شود در صورت تماس شیره با دست موجب سرخی و زخم شدن پوست و تاول زدن آن می‌شود. میوه آن شکل تخم مرغی کشیده کمی ضخیم و معطر به رنگ سبز تیره به طول ۲٫۵ تا ۵ سانتی‌متر است. گل‌های آن سفید مجتمع به صورت چتر در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده در قسمت بالای گیاه ظاهر می‌شود. همهٔ گونه‌های این گیاه معطر هستند و برخی گونه‌ها در آشپزی ایرانی به‌عنوان ادویه و برخی دیگر در صنعت داروسازی کاربرد دارند.[۵][۶][۷][۸][۹]

کاربردها

[ویرایش]

گیاه گلپر از دستهٔ گیاهان دارویی بوده که علاوه بر ارزش خوراکی که دارد در طب سنتی و صنعت داروسازی نیز از آن استفاده‌های فراوانی می‌شود. این گیاه دارای مواد معطر مخصوص و مرکب از صمغ‌های مختلف است. جوانه‌ها، ساقه‌ها و غنچه‌های نورستهٔ آن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. دانه‌های خشک این گیاه، معطر است که همراه با غذاها و به‌عنوان ادویه مصرف عمومی دارد.

در اشپزی ایرانی

[ویرایش]

دانه‌های این گیاه به عنوان ادویه در آشپزی ایرانی استفاده می‌شوند. میوه‌های بسیار نازک و کوچک (شبیه دانه) معطر و کمی تلخ هستند. آنها معمولاً به شکل پودر شده فروخته می‌شوند و اغلب به اشتباه تحت عنوان "دانه‌های سنبل الطیب" به فروش می‌رسند. این پودر روی باقلا، عدس و سایر حبوبات، و سیب زمینی پاشیده می‌شود.

گلپر همچنین در سوپ‌ها و خورش‌ها استفاده می‌شود. اغلب گلپر روی دانه‌های انار پاشیده می‌شود.[۱۰] گلپر همچنین با سرکه مخلوط می‌شود و باقلا قبل از خوردن در آن فرو برده می‌شود.[۱۱]

در لیته نیز از گلپر استفاده میشود.[۱۲]

در ایران

[ویرایش]

این گیاه بومی ایران بوده و در نواحی نمناک کوهستانی آذربایجان جنگل‌های ارسباران (قره داغ) و حاشیه‌های آن، مناطق کوهستانی جنوبی و شرق شهرستان گرمی، نواحی شمالی البرز، ییلاق جواهرده، گچسر، شمیرانات، توچال، غرب ایران در کوه‌های روستای چپقلو واقع در استان زنجان شهرستان خدابنده و کوه‌های بختیاری.[۱۳] همچنین در ارتفاعات شیرکوه یزد می‌روید.

گلپر کوبیده.

ترکیبات شیمیایی

[ویرایش]

مواد شیمیایی موجود در گلپر عبارت‌اند از: استات هکسیلیک، استات استیلیک و بوتیرات متیلیک و بوتیرات اتیلیک و اسیدهای مختلف دیگر که بوی تند آن از آن‌هاست. همچنین در گیاه گلپر نوعی اسانس روغنی و فرار نیز وجود دارد که از گرد آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می‌شود.

موارد احتیاطی و منع مصرف

[ویرایش]
  • مصرف گلپر می‌تواند در بعضی افراد حساسیت یا آلرژی به‌وجود بیاورد.
  • زیاده‌روی در مصرف گلپر برای زنان باردار مضر بوده، زیرا خطر سقط جنین را به همراه دارد.
  • استفاده زیاد از گرد گلپر باعث ایجاد تپش قلب می‌شود.[۱۴]

نگارخانه

[ویرایش]
پوشش گیاهی گلپر در آرپاچوخوری خان کندی گرمی
برداشت گلپر جهت علوفه دامی در روستای خان‌کندی گرمی

منابع

[ویرایش]
  • میرحیدر، حسین (۱۳۷۳). معارف گیاهی. ج. ۲. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ص. ۴۰۳.
  1. گزارش صفحه ویکی‌پدیای خان‌کندی
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گلپر موجود است.
  1. ↑ Apiaceae
  2. ↑ Heracleum
  3. ↑ Bailey, L.H.; Bailey, E.Z.; the staff of the Liberty Hyde Bailey Hortorium (1976). Hortus third: A concise dictionary of plants cultivated in the United States and Canada. New York: Macmillan. ISBN 978-0-02-505470-7.
  4. ↑ میر حیدر، معارف گیاهی (دوره ۸ جلدی)، ۲:‎ ۴۰۳.
  5. ↑ «دانشنامهٔ رشد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۴.
  6. ↑ «Persian Hogweed, Heracleum persicum - Flowers - NatureGate». luontoportti.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۰۹.
  7. ↑ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3635820/
  8. ↑ Sayyah, Mohammad; Moaied, Sohrab; Kamalinejad, Mohammad (2005-04-08). "Anticonvulsant activity of Heracleum persicum seed". Journal of Ethnopharmacology. 98 (1–2): 209–211. doi:10.1016/j.jep.2004.12.026. ISSN 0378-8741. PMID 15763386.
  9. ↑ http://www.idosi.org/mejsr/mejsr5(3)/9.pdf
  10. ↑ Fujimori, Sachi (December 12, 2013). "Get cooking with pomegranates, the super fruit that's in season". NorthJersey.com. Retrieved December 31, 2013.
  11. ↑ "Persian Lentil & Beetroot Salad with Golpar". Spice Mountain. Retrieved 2023-12-03.
  12. ↑ https://www.jamaran.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AC%DB%8C-%D9%BE%D9%84%D8%A7%D8%B3-70/1566043-%D8%B7%D8%B1%D8%B2-%D8%AA%D9%87%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87-%D9%85%D8%AE%D9%84%D9%88%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C
  13. ↑ همان.
  14. ↑ پزشکان بدون مرز[پیوند مرده]