گیاه‌پارچ قمقمه‌ای

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای
پارچ رزت گیاه‌پارچ قمقمه‌ای از پارک ملی باکو بورنئو
وضعیت حفاظت
رده‌بندی علمی edit
فرمانرو: گیاهان
کلاد: نهان‌دانگان
کلاد: دولپه‌ای‌های نو
راسته: میخک‌سانان
تیره: Nepenthaceae
سرده: Nepenthes
گونه: N. ampullaria
نام دوبخشی
Nepenthes ampullaria
Jack (1835)
مترادف

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای (نام علمی: Nepenthes ampullaria)، یک گونه از سرده گیاه‌پارچ‌ها و بسیار متمایز و گسترده‌است، در بورنئو، گینه نو، سنگاپور، سوماترا، تایلند، جزایر ملوک و شبه‌جزیره مالزی رشد می‌کند.[۲][۳][۴][۵][۶]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای، برخلاف سایر اعضای سرده خود، به دور از گوشت‌خواران تکامل یافته‌است و تا حدی پوده‌خوار می‌باشد و بسترهای در حال سقوط را در پارچ‌های خود جمع‌آوری و هضم می‌کنند.[۷][۸][۹]

در کتاب گیاهان پارچی بورنئو (Pitcher-Plants of Borneo) در سال ۱۹۹۶، گیاه‌پارچ قمقمه‌ای نام عمومی گیاه پارچ فلاسک شکل (flask-shaped pitcher-plant) داده شده‌است.[۱۰] این نام، همراه با همه نام‌های دیگر، از نسخه دوم توسعه یافته و منتشر شده در سال ۲۰۰۸ حذف شد.[۱۱]

شرح

[ویرایش]

به دلیل ریخت‌شناسی منحصربه‌فرد پارچ و عادت رشد غیرمعمول، اشتباه گرفتن گیاه‌پارچ قمقمه‌ای با هر گونه دیگری در این سرده دشوار است. فرانسیس ارنست لوید (Francis Ernest Lloyd) روایت ترول در سال ۱۹۳۲ از این گونه را چنین ترجمه کرد:[۱۲]

"در میان پوشش گیاهی عظیم یک جنگل باتلاقی در جزیره سیبروت در سواحل غربی سوماترا به گیاه‌پارچ قمقمه‌ای برخوردم. این منظره شگفت‌انگیز و فراموش نشدنی بود. گونه‌ها اغلب در دسته‌های تنگ می‌درخشیدند و مهم‌تر از همه، خاک گل‌آلود پوشیده از خزه‌ها با پارچ‌های این گیاه دیده می‌شد، به‌طوری که آدم تصور یک فرش را می‌گرفت.."

ساقه گیاه‌پارچ قمقمه‌ای به رنگ قهوه‌ای روشن است و ممکن است تا ارتفاع ۱۵ متر صعود کند. برگ‌ها به رنگ سبز روشن، تا ۲۵ سانتی‌متر طول و ۶ سانتی‌متر عرض دارند. پارچ‌ها در انتهای پیچک‌های کوتاه به طول بیش از ۱۵ سانتی‌متر تولید می‌شوند.[۱۳]

پارچ‌های اورسئول (urceolate) معمولاً بسیار کوچک هستند و به ندرت ارتفاع آنها از ۱۰ سانتی‌متر و عرض ۷ سانتی‌متر بیشتر می‌شود. دهانه تا حد زیادی انحنا دارد، به‌طوری که بخش داخلی حدود ۸۵ درصد از کل طول سطح مقطع آن را تشکیل می‌دهد.[۱۴] پارچ‌های بالایی بسیار به ندرت تولید می‌شوند و به‌طور قابل توجهی کوچکتر از پارچ‌های تشکیل شده بر روی رزت‌ها یا شاخه‌ها هستند. رنگ‌های پارچ‌ها از سبز روشن تا قرمز کاملاً تیره، با بسیاری از فرم‌های میانی ثبت شده‌است. پارچ‌های گیاه‌پارچ قمقمه‌ای از سوماترا و شبه جزیره مالزی تقریباً به‌طور انحصاری سبز یا سبز با لکه‌های قرمز هستند. اشکال قرمز بیشتر به بورنئو محدود می‌شود. شکلی با پارچ بزرگ از گینه نو ثبت شده‌است.[۱۳][۱۵]

گل‌آذین گیاه‌پارچ قمقمه‌ای یک خوشه متراکم است. این تنها گونه گیاه‌پارچ ثبت شده از سوماترا یا شبه جزیره مالزی است که گل‌آذین پانیکوله (Panicle) تولید می‌کند.[۱۵]

تمام قسمت‌های گیاه در جوانی با موهای کوتاه و قهوه‌ای پوشیده شده‌است. موی‌جامه گیاهان بالغ، به جز روی گل‌آذین، پراکنده‌تر است.[۱۳]

پراکندگی و زیستگاه

[ویرایش]

یکی از گسترده‌ترین گونه‌های گیاه‌پارچ، گیاه‌پارچ قمقمه‌ای بومی بورنئو، جزایر ملوک، گینه نو، شبه جزیره مالزی، سنگاپور، سوماترا و تایلند است.[۲] همچنین از بسیاری از جزایر کوچک‌تر، از جمله بانگکا، بنگکالیس(Bengkalis Regency)، کو لانتا (Ko Lanta district)، کوتاروتائو (Ko Tarutao)، لنکاوی، مندل (Mendol Island)، جزایر منتاوای (سیبروت)، جزایر مرانتی (Meranti Islands Regency) (پادانگ (Padang)، رنگسانگ (Rangsang)، تبینگ تینگگی (Tebing Tinggi))، نیاس، پنانگ، جزایر ریائو (لینگا (Lingga Regency) جزایر، جزایر ناتونا (Natuna Regency),[۱۶] مجمع الجزایر ریاوو (Riau Archipelago))، و روپات (Rupat) ثبت شده‌است.[۱۷]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای به‌طور کلی در جنگل‌های مرطوب و سایه‌دار از سطح دریا تا ارتفاع ۲۱۰۰ متر رشد می‌کند.[۱۸] در بورنئو، معمولاً در زمین‌های نسبتاً هموار در جنگل کرانگاس (Kerangas forest)، جنگل باتلاق زغال‌سنگ نارس (Peat swamp forest) و جنگل باتلاق تخریب شده، در ارتفاعات ۰ تا ۱۰۰۰ متر رشد می‌کند.[۱۳]

در سوماترا و شبه جزیره مالزی، از سطح دریا تا ارتفاع ۱۱۰۰ متری در زمین‌های مسطح در جنگل هیت (Heath forest)، پادانگ (به معنای مزرعه در زبان مالایی)، بلوکار، جنگل باتلاق زغال‌سنگ نارس، جنگل باتلاق تخریب شده و در شالیزار رشد می‌کند.[۱۵]

در گینه نو، عمدتاً در جنگل‌های آروکاریا وجود دارد. این گونه همچنین از جنگل رشد دوم، پوشش گیاهی میکروفیلوس (Microphylls and megaphylls) باز و علفزارهای باتلاقی ثبت شده‌است.[۱۸]

گوشت‌خواری

[ویرایش]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای تا حد زیادی از گوشت‌خواران دور شده‌است و بخش قابل توجهی از مواد مغذی خود را از هضم مواد برگی که به کف جنگل می‌ریزد به دست می‌آورد؛ بنابراین تا حدی پوده‌خوار است. این گونه چندین ویژگی منحصر به فرد را در نتیجه سازگاری خود با به دام انداختن بستر برگ ایجاد کرده‌است:[۱۵]

  • این یکی از گونه‌های معدود در این جنس است که فاقد سلول‌های «هلالی» در پارچ‌های خود است.[۱۹][۲۰] اینها سلول‌های محافظ روزنه‌ای هستند که تصور می‌شود شکار را در پارچ رد می‌کنند.[۱۲]
  • دریچه پارچ غیر معمول است، بسیار کوچک و انعکاسی است، به‌طوری که بستر برگ‌ها مستقیماً به داخل پارچ می‌ریزد.[۱۵]
  • غدد شهد که نقش مهمی در شکار طعمه دارند، بسیار نادر هستند و در برخی موارد به‌طور کامل از دریچه پارچ وجود ندارند.[۱۵]
  • غدد حاشیه‌ای دهانه در مقایسه با سایر گونه‌ها بسیار کاهش یافته‌است.[۱۵]
  • در پارچ‌های زمینی، ناحیه غدد تقریباً تا دهانه گسترش می‌یابد، به‌طوری که ناحیه مومی رسانایی کمی وجود دارد یا اصلاً وجود ندارد.[۱۳][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳] عملکرد ناحیه مومی با ایجاد لغزش طعمه و افتادن در مایع گوارشی انجام می‌شود.[۱۵]
  • معماری گیاه، متشکل از دونده‌ها و شاخه‌های زیرسطحی، برای این جنس غیرمعمول است. این گونه اغلب یک «فرش» از پارچ‌ها را تشکیل می‌دهد که خاک را می‌پوشاند. این در خدمت به حداکثر رساندن منطقه‌ای است که ممکن است آوارهای در حال سقوط روی آن رهگیری شوند.[۱۵]
  • پارچ‌های گیاه‌پارچ قمقمه‌ای عمر نسبتاً طولانی دارند، زیرا این گونه در طول زمان به تجمع آهسته مواد مغذی متکی است.[۱۵]
  • تصور می‌شود که توزیاگان گیاه‌پارچ مانند لارو پشه، تجزیه بستر برگ را تسهیل می‌کنند و با دفع یون‌های آمونیوم به انتقال نیتروژن از آن به گیاه کمک می‌کنند. تجزیه باکتریایی جسم برگ نیز برای تولید یون آمونیوم شناخته شده‌است.[۱۵]

نشان داده شده‌است که فراوانی ایزوتوپ نیتروژن پایدار در محلول پاشی (نیتروژن ۱۵) در گیاه‌پارچ‌های قمقمه‌ای که در زیر تاج پوشش جنگلی رشد می‌کنند (ریزش بستر) به‌طور قابل توجهی کمتر از گیاهان بدون دسترسی به بستر است. برعکس، غلظت کل نیتروژن در این گیاهان در مقایسه با گیاهانی که در مکان‌های باز و بدون ریزش بستر رشد می‌کنند، بیشتر است. یک مطالعه در سال ۲۰۰۳ تخمین زد که گیاه‌پارچ‌های قمقمه‌ای که در زیر تاج پوشش جنگلی رشد می‌کنند ۳۵٫۷٪ (±۰٫۱٪) از نیتروژن برگی خود را از بستر برگ به دست می‌آورند.[۷] یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ نشان داد که گیاه‌پارچ قمقمه‌ای ۴۱٫۷٪ (± ۵٫۶٪) از نیتروژن آرام و ۵۴٫۸٪ (±۷٫۰ ٪) از نیتروژن پارچ خود را از بستر برگ به دست می‌آورد و نشان داد که پوده‌خواری سرعت فتوسنتز خالص را در ورقه‌ها افزایش می‌دهد.[۸]

توزیاگان گیاه‌پارچ

[ویرایش]

حداقل ۵۹ گونه توزیاگان از پارچ‌های گیاه‌پارچ قمقمه‌ای ثبت شده‌است.[۲۴] در این میان یکی از کوچک‌ترین گونه‌های شناخته شده قورباغه بر قدیم، قورباغه ماتانگ (Microhyla nepenthicola)، و عنکبوت خرچنگی، (Misumenops nepenthicola) هستند.[۲۵][۲۶] جوامع باکتریایی موجود در پارچ‌های این گونه نیز مورد مطالعه قرار گرفته‌است.[۲۷]

جوره‌های گونه

[ویرایش]

جدیدترین گونه توصیف شده، گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره راسموزا، در ساراواک وجود دارد و دارای گل‌آذین خوشه‌ای است. بی.اچ. دانسر سایر گونه‌ها را بی‌اهمیت می‌دانست.[۲۸] لیست کاملی از نام‌های منتشر شده جوره شامل:[۲۹]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره پیکتا (۱۸۶۹)

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره ویتاتا (۱۸۶۹)

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره گییلوینکیانا (۱۸۸۶)

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره گوتاتا (1872)[۳۰]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره لانگیکارپا (۱۸۸۶)

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره میکروسپالا (۱۹۱۱)

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره پاپوانا

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره راسموزا (۱۹۹۰)

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره ویریدیس (1859)[۳۱]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای جوره ویتاتا ماژور (1872)[۳۲]

دورگه‌های طبیعی

[ویرایش]

گیاه‌پارچ یقه‌سفید × گیاه‌پارچ قمقمه‌ای[۱۳]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ دودندان[۱۳]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ توبا[۱۵]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ کاردکی[۳۳]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ رینوارت[۱۵]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ پشمالو[۱۳]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ همسلیانا[۳۴]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ شگرف = گیاه‌پارچ × کوچینگ[۱۳]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ گینه‌نو[۲]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ رافلز = گیاه‌پارچ × هوکریان[۱۳][۳۵]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ سنبله‌راستین[۲]

(گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ رافلز) × گیاه‌پارچ شگرف = (گیاه‌پارچ × هوکریان × گیاه‌پارچ شگرف)[۳۶]

گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ قلمی = گیاه‌پارچ × میوه‌مو[۱۳]

(گیاه‌پارچ قمقمه‌ای × گیاه‌پارچ قلمی) × گیاه‌پارچ دودندان = (گیاه‌پارچ × میوه‌مو × گیاه‌پارچ دودندان)

منابع

[ویرایش]

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Nepenthes ampullaria». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۲.

  1. ↑ Clarke, C.M. (2018). "Nepenthes ampullaria". IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. 2018: e.T39640A143958546. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-1.RLTS.T39640A143958546.en. Retrieved 19 November 2021.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ McPherson, S.R. 2009. Pitcher Plants of the Old World. 2 volumes. Redfern Natural History Productions, Poole.
  3. ↑ (به ایتالیایی) Catalano, M. 2010. Nepenthes della Thailandia: Diario di viaggio. Prague.
  4. ↑ McPherson, S.R. & A. Robinson 2012. Field Guide to the Pitcher Plants of Peninsular Malaysia and Indochina. Redfern Natural History Productions, Poole.
  5. ↑ McPherson, S.R. & A. Robinson 2012. Field Guide to the Pitcher Plants of Australia and New Guinea. Redfern Natural History Productions, Poole.
  6. ↑ McPherson, S.R. & A. Robinson 2012. Field Guide to the Pitcher Plants of Sumatra and Java. Redfern Natural History Productions, Poole.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Moran, J.A. , C.M. Clarke & B.J. Hawkins 2003. From carnivore to detritivore? Isotopic evidence for leaf litter utilization by the tropical pitcher plant Nepenthes ampullaria. International Journal of Plant Sciences 164(4): 635–639. doi:10.1086/375422
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Pavlovič, A. , Ľ. Slováková & J. Šantrůček 2011. Nutritional benefit from leaf litter utilization in the pitcher plant Nepenthes ampullaria. Plant, Cell & Environment 34(11): 1865–1873. doi:10.1111/j.1365-3040.2011.02382.x
  9. ↑ Pavlovič, A. 2012. Adaptive radiation with regard to nutrient sequestration strategies in the carnivorous plants of the genus Nepenthes. Plant Signaling & Behavior 7(2): 295–297. doi:10.4161/psb.18842
  10. ↑ Phillipps, A. & A. Lamb 1996. Pitcher-Plants of Borneo. Natural History Publications (Borneo), Kota Kinabalu.
  11. ↑ Phillipps, A. , A. Lamb & C.C. Lee 2008. Pitcher Plants of Borneo. Second Edition. Natural History Publications (Borneo), Kota Kinabalu.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Lloyd, F.E. 1942. The Carnivorous Plants. Chronica Botanica 9. Ronald Press Company, New York, U.S.A. xvi + 352 pp.
  13. ↑ ۱۳٫۰۰ ۱۳٫۰۱ ۱۳٫۰۲ ۱۳٫۰۳ ۱۳٫۰۴ ۱۳٫۰۵ ۱۳٫۰۶ ۱۳٫۰۷ ۱۳٫۰۸ ۱۳٫۰۹ ۱۳٫۱۰ Clarke, C.M. 1997. Nepenthes of Borneo. Natural History Publications (Borneo), Kota Kinabalu.
  14. ↑ Bauer, U. , C.J. Clemente, T. Renner & W. Federle 2012. Form follows function: morphological diversification and alternative trapping strategies in carnivorous Nepenthes pitcher plants. Journal of Evolutionary Biology 25(1): 90–102. doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02406.x
  15. ↑ ۱۵٫۰۰ ۱۵٫۰۱ ۱۵٫۰۲ ۱۵٫۰۳ ۱۵٫۰۴ ۱۵٫۰۵ ۱۵٫۰۶ ۱۵٫۰۷ ۱۵٫۰۸ ۱۵٫۰۹ ۱۵٫۱۰ ۱۵٫۱۱ ۱۵٫۱۲ Clarke, C.M. 2001. Nepenthes of Sumatra and Peninsular Malaysia. Natural History Publications (Borneo), Kota Kinabalu.
  16. ↑ (به اندونزیایی) Mansur, M. 2012. Keanekaragaman jenis tumbuhan pemakan serangga dan laju fotosintesisnya di Pulau Natuna. [Diversity on insectivorous plants and its photosynthetic rate in Natuna Island.] Berita Biologi 11(1): 33–42. Abstract بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
  17. ↑ Clarke, C.M. 2001. Appendix C: Distribution Maps. In: Nepenthes of Sumatra and Peninsular Malaysia. Natural History Publications (Borneo), Kota Kinabalu. pp.  299–307.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ Jebb, M.H.P. & M.R. Cheek 1997. A skeletal revision of Nepenthes (Nepenthaceae). Blumea 42(1): 1–106.
  19. ↑ Pant, D.D. & S. Bhatnagar 1977. Morphological studies in Nepenthes (Nepenthaceae). Phytomorphology 27: 13–34.
  20. ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ Moran, J.A. , B.J. Hawkins, B.E. Gowen & S.L. Robbins 2010. Ion fluxes across the pitcher walls of three Bornean Nepenthes pitcher plant species: flux rates and gland distribution patterns reflect nitrogen sequestration strategies. Journal of Experimental Botany 61(5): 1365–1374. doi:10.1093/jxb/erq004
  21. ↑ Macfarlane, J.M. 1893. Observations on pitchered insectivorous plants. (Part II.). Annals of Botany 7(4): 403–458.
  22. ↑ Jebb, M.H.P. 1991. An account of Nepenthes in New Guinea. Science in New Guinea 17(1): 7–54.
  23. ↑ Di Giusto, B. , M. Guéroult, N. Rowe & L. Gaume 2009. Chapter 7: The Waxy Surface in Nepenthes Pitcher Plants: Variability, Adaptive Significance and Developmental Evolution. In: S.N. Gorb (ed.) Functional Surfaces in Biology: Adhesion Related Phenomena. Volume 2. Springer. pp. 183–204.
  24. ↑ Adlassnig, W. , M. Peroutka & T. Lendl 2011. Traps of carnivorous pitcher plants as a habitat: composition of the fluid, biodiversity and mutualistic activities. Annals of Botany 107(2): 181–194. doi:10.1093/aob/mcq238
  25. ↑ Das, I. & A. Haas. 2010. New species of Microhyla from Sarawak: Old World's smallest frogs crawl out of miniature pitcher plants on Borneo (Amphibia: Anura: Microhylidae). Zootaxa 2571: 37–52.
  26. ↑ Gururaja, K.V. 2010. Old World’s smallest frog discovered residing in killer plants. Current Science 99(8): 1000.
  27. ↑ Chou, L.Y. , C.M. Clarke & G.A. Dykes 2014. Bacterial communities associated with the pitcher fluids of three Nepenthes (Nepenthaceae) pitcher plant species growing in the wild. Archives of Microbiology 196(10): 709–717. doi:10.1007/s00203-014-1011-1
  28. ↑ Danser, B.H. 1928. The Nepenthaceae of the Netherlands Indies. Bulletin du Jardin Botanique de Buitenzorg, Série III, 9(3–4): 249–438.
  29. ↑ Schlauer, J. N.d. Nepenthes ampullaria بایگانی‌شده در ۲۱ اوت ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine. Carnivorous Plant Database.
  30. ↑ Moore, D. 1872. On the culture of Nepenthes at Glasnevin. The Gardeners' Chronicle and Agricultural Gazette 1872(11): 359–360.
  31. ↑ (به فرانسوی) Teysmann, M.J.E. 1859. Énumération des plantes envoyées de Java au jardin botanique de l'Université de Leide. Annales d'horticulture et de botanique, ou Flore des jardins du royaume des Pays-Bas, et histoire des plantes cultivées les plus intéressantes des possessions néerlandaises aux Indes orientales, de l'Amérique et du Japon 2: 133–142.
  32. ↑ Masters, M.T. 1872. The cultivated species of Nepenthes. The Gardeners' Chronicle and Agricultural Gazette 1872(16): 540–542.
  33. ↑ (به اندونزیایی) Akhriadi, P. 2007. Kajian taksonomi hibrid alami Nepenthes (Nepenthaceae) di Kerinci بایگانی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine. Working paper, Andalas University, Padang. Abstract بایگانی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
  34. ↑ Scharmann, M. & T.U. Grafe 2013. Reinstatement of Nepenthes hemsleyana (Nepenthaceae), an endemic pitcher plant from Borneo, with a discussion of associated Nepenthes taxa. Blumea 58(1): 8–12. doi:10.3767/000651913X668465
  35. ↑ Yulita, K.S. & M. Mansur 2012. The occurrence of hybrid in Nepenthes hookeriana Lindl. from Central Kalimantan can be detected by RAPD and ISSR markers. HAYATI Journal of Biosciences 19(1): 18–24. doi:10.4308/hjb.19.1.18
  36. ↑ Lowrie, A. 1983. Sabah Nepenthes Expeditions 1982 & 1983. Carnivorous Plant Newsletter 12(4): 88–95.