Duungal | Afirik ![]() |
---|---|
Lesdi | Naajeeriya ![]() |
Nder laamoore | Diiwal Borno ![]() |
Hiiri-weeti pelle | UTC+01:00 ![]() |
Jonde kwa'odineto | 10°36′40″N 12°11′42″E, 10°36′46″N 12°11′40″E, 10°49′3″N 12°5′18″E ![]() |
Biu Doum gelle ɗen Doum Hukuma Pamara ɗen (LGA) ta Fombina Diiwal Borno Naajeeriya. Gelle ɗen dai Hanjeke Wudu Yaduki Lamu e Hukuma Pamaren ɗenbo ɗun Meɗi ɗun Lattii Joɗaki gello Mauɗe Lamorde Biu. ɗen ejonii ɗun lattake hautirɗe lamorɗe Biu. Biu e dau Plateau ɗun Biu e pottiɗiɗun yutugo mita 626 inare ɗen ɗe wala peuri.[1]
Gadda artuɗun eɗun noddira inɗe Biu ɗunɗun e wolde Babur e Bura eɓe kolla dau mauɗun. Lamorde Biu ɗun tiggama e ɗungugu 1670 e zaman Mari Watila tumba lamiɗo Mari Watirwa (1793-1838) lati gelle mako mauɗe goni e hade Biu hade kogu mo riwii Fulbe honoɓe gada lamorde Gombe yari hirna e 1878 mari biyu molatake lamoɗo Babur’en artuɗo gaddo lamo fare Biu joni dai joɗarde lamu ɗun eɗun der gelle ɗen.
E laamu Britaniya ɗun tiggi lamu Biu e ɗumngu 1918 dun lammini mai ari jutuɗo ejonde lamiɗo Biu artuɗo e ɗungu 1920 ɗun bo wanni inare witinarde e hautirde Biu gaɗa 1957 wakkatire ɗe ɗun ɓeidi geɓɓe Shani e Askira.[2] E lamorde ɗen Maidalla-Mustafa Ɓiy Muhammad mou latti mai Biu hanko ma mo salo kuthli e 1959.[3]
Jodiɓe inare ɗen ɓe ɓuri pabir (ɓe ɗun noddirta Babur ko Bura) Tera, Bura, Margi, Mina e Fulɓe ɗemle. Biu mandara ɓe ɗun hautugo wolde Chadi.[4]
Ɗuɗirka egal ɗer geɓol woila Guinea Savannah (NGA) agroecological zone hauti e gongun ñeɓon pamarun tawoila faro fuuna gebal kimba e walii egebal Savannah ɗun Sudan. Hautugo jaudi go hauti e demal ɗenbo e duurgol Na'ii, Be'ii, Baalli puchchi e bamɗi e ɓayeeri hawti haa muurii masardi nagge e hottolo demal gali hawti ɓurɗun gesse pamare ɗun lawol kutirgal e lawii ɗenno. Ewoodi inare ɗeɗun heɓirda lumo ɗeɗun irtirta kowoni ɗer leydi e Biu eɗun irta tama, gabbe, magnesite, uranium, feldspar, topaz, mica, granite, aquamarine, nephelite e lamɗam. Tun e dungu 2010 lawal Gombe yari Biu Mubi gal woɗaa.[5] A fuɗɗigo 2022 ɗun henɗiti gebbal gamma jaɓugo shede poɗɗe areji motaki yonki eta labi walloɓe ɗun leyɗe e legde ɗuɗɗun gam woinki lawii yadu ko yegeti.
Hukuma pamarun Biu e ɗun woni leyyi ɗi ɗaɗɗi ɗi sarreji banɗa e Biu hanje kautuɗe e.