Caisleán an Rois

Caisleán an Rois
Sonraí
Cineál	Caisleán
Lonnaithe i limistéar cosanta	Páirc Náisiúnta Chill Airne
Tréith
Airde os cionn na farraige	18 m
Suíomh geografach
Limistéar riaracháin	Contae Chiarraí, Éire
52° 02′ 28″ N, 9° 31′ 52″ O / 52.041°N,9.531°W / 52.041; -9.531
Séadchomhartha náisiúnta na hÉireann
Aitheantóir	534
ID GeoNames	3290610

Is túrtheach ón 15ú haois é agus daingean ar imeall Loch Léin, i bPáirc Náisiúnta Chill Airne, Contae Chiarraí, Éire é Caisleán an Rois.^[1] Is é baile sinsear Chinn Chlann Uí Dhonnchadha,^[2] a bhain le Brownes Chill Áirne níos déanaí.^[3]

Tá an caisleán á oibriú ag Oifig na nOibreacha Poiblí,^[2] agus tá sé oscailte don phobal go séasúrach le turais threoraithe.^[4]

Stair

Tógadh Caisleán an Rois go déanach sa 15ú haois ag Clann Uí Dhonnchadha Mór (Ross) a bhí i gceannas go háitiúil, cé gur athraigh an úinéireacht le linn an Dara Éirí Amach Deasmhumhan sna 1580í go dtí Clann Mhic Cárthaigh. Thug sé an caisleán agus na tailte ar léas ansin ag Sir Valentine Browne, sinsear Iarlaí Neidín.

Dónall Ó Briain, I mí an Mheithimh 1652, ghéill sé do Edmund Ludlow i gCaisleán an Rois, Cill Airne.

Bhí an caisleán ar cheann de na cinn deiridh a ghéill do Mhaolchinn Oilibhéir Chromail le linn Chogadh na hAon Bhliana Déag,^[5] agus níor tógadh é ach amháin nuair a tugadh airtléire ar bhád tríd an Leamhain. Choinnigh an Tiarna Múscraí (MacCarthy) an caisleán in aghaidh Edmund Ludlow, a mháirseáil go Ros le 4,000 saighdiúir cos agus 200 capall; áfach, is ar uisce a d'ionsaigh sé an daingean. Bhí tuar ag na hÉireannaigh nach bhféadfaí Ross a ghlacadh go deo go dtí go bhféadfadh long chogaidh snámh ar an loch, ionchas dochreidte ("Ross may all assault disdain; Till on Lough Lein strange ship shall sail."). I mí an Mheithimh 1652, ghéill na ceannairí, Mac Cárthaigh agus Dónall Ó Briain, do Ludlow i gCaisleán an Rois. Rinneadh gialla díobh.

Caisleán an Rois sna deich mbliana deiridh den 19ú haois

Ag deireadh na gcogaí, bhí na Brownes in ann a thaispeáint go raibh a n-oidhre ró-óg chun páirt a ghlacadh san éirí amach agus choinnigh siad na tailte. Faoin mbliain 1688, bhí teach mór tógtha acu in aice leis an gcaisleán, ach mar gheall ar a chloí le Rí Séamas II Shasana tar éis an Réabhlóid Glórmhar cuireadh ar deoraíocht iad. Rinneadh beairic mhíleata den chaisleán, rud a d’fhan amhlaidh go dtí go luath sa 19ú haois. Níor fhill na Brownes chun cónaí ar an Ros ach thóg siad Teach Neidín gar do Chill Áirne.

Gobharnóirí

I measc Gobharnóirí an gharastúin i gCaisleán an Rois bhí:

• –1652: Piaras Feiritéar^[6]
• Sir John Peyton, Bt (d'éag 1675)^[7]
• c. 1679 – c. 1701: Coirnéal Sir John Edgeworth^[8]
• c. 1705 – c. 1714: Coirnéal Richard Hedges^[9]
• 1715: John Sterling
• 1721: William FitzMaurice, 2ú Iarla Chiarraí (d'éag 1747)^[10]
• 1753-1762: An Leifteanant-Ghinearál John Folliot^[11]
• 1762: Sir Francis Lumm, 1ú Barún^[12] (d'éag 1797) (Ard-Sirriam Chontae an Rí, 1755)
• –1801: Leifteanant-Ghinearál Charles Eustace^[13] (1736-1801) ( MP for Fethard, Loch Garman)
• 1801-1835: Leifteanant-Ghinearál Sir Henry Johnson

Foirgneamh

Léiriú de struchtúr istigh Chaisleán an Rois

Struchtúr bunúsach

Is sampla tipiciúil é an caisleán de dhaingne taoisigh Éireannacha a tógadh le linn na Meánaoise. Bhí bartasán cearnacha sa túrtheach ar na coirnéil trasna ar a chéile agus balla tiubh. Bhí bábhún cearnógach timpeall ar an túr ar dtús agus é á chosaint ag túir chruinn-chúinne ar gach taobh.^[4]

Caisleán an Rois as an loch

Gailearaí

• 
  Sceitse de Chaisleán an Rois, 1830
• 
  Grianghraf de Chaisleán an Rois, c. 1900
• 
  Caisleán an Rois c. 1910
• 
  Daingean Caisleán an Rois
• 
  An príomh-gheata
• 
  Luí na gréine ag Caisleán an Rois

Nótaí

1. “Ross Castle page (Killarney National Park Website)”. National Parks & Wildlife Service. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 18 November 2014. Dáta rochtana: 16 May 2014.
2. Tá ort na shonrú' 'teideal = agus' 'url = nuair a úsáideann {{ lua idirlín}}."".
3. Castleden, Rodin. The Castles of Britain and Ireland. Quercus, 2013
4. “Heritage Ireland - South-West - Ross Castle”. OPW (National Monuments and National Historic Properties). Cartlannaíodh an bunleathanach ar 25 May 2014. Dáta rochtana: 16 May 2014. Earráid leis an lua: Invalid <ref> tag; name "heritage" defined multiple times with different content
5. “"Ross Castle" - Gulliver Infores”. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 18 November 2015. Dáta rochtana: 16 May 2014.
6. Manganiello. "The Concise Encyclopedia of the Revolutions and Wars of England, Scotland and Ireland". 
7. “A genealogical and heraldic history of the landed gentry of Ireland”. Internet Archive. Dáta rochtana: 14 February 2017.
8. “Individual Page”.
9. “Copies of letters of Capt. R. Hedges, Governor of Ross Castle, Killarney to the government at Dublin, on the state of Kerry, rapparees, etc., 1704-14. Copies of letters of Richard White of Bantry relative to events when Hoche's ships came to Bantry Bay, Dec., 1796”.
10. Collins. "The Peerage of England". 
11. W. R. Williams, "An English Army List of 1740" in Notes and Queries, 12 ser., vol. III, pp. 190-191. 10 March 1917.
12. Robert Beatson, A Political Index to the Histories of Great Britain & Ireland, vol. III (1806) p. 349.
13. Kippis. "The New Annual Register, Or General Repository of History, Politics".