Éanna Mac Murchadha

Éanna Mac Murchadha

Beathaisnéis
Breith	Cúige Laighean
Bás	1126 ^(Féilire Ghréagóra) Loch Garman
Ríthe na Laighean
Faisnéis phearsanta
Reiligiún	Caitliceachas
Gníomhaíocht
Gairm	monarc
Tréimhse ama	Glúin an 12ú aois
Teaghlach
Athair	Donnchadh mac Murchadha
Siblín	Diarmaid Mac Murchadha

 :Féach freisin Diarmaid mac Éanna mhic Mhurchadha

Rí na Laighean agus ríocht Átha Cliath de rítheaghlach Uí Chinnsealaigh ba ea Éanna Mac Murchadha (Meán-Ghaeilge Énna Mac Murchada),^{[1][2][3][4][5]} aitheanta fosta mar Éanna mac Donnchadha (Énna mac Donnchada),^[6] agus Éanna mac Donnchadha mhic Mhurchadha (Énna mac Donnchada meic Murchada).^[7]

Tháinig Éanna i réim tar éis bhás a choil cheathrair, Diarmaid mac Éanna. Le linn an coda is mó dá réimeas, d'aithin Éanna Ard ardcheannas Toirdhealbhaigh Uí Chonchúir, rí na gConnacht, cé gur éirí sé amach gan rath ina choinne sa bhliain 1124 sula ndearna sé cúiteamh. Tar éis bhás Éanna sa bhliain 1126, tháinig Toirdhealbhach i dtír ar an folús cumhachta a tharla mar thoradh.

Ainm Éanna mar a fheictear é ar folio 36r de Oxford Bodleian Library Rawlinson B 503 (Annála Inis Faithlinn): Ennu mc Diurmuta.^[8][9]

Laigin

Donnchad mac Murchada, rí Laigean, ba ea athair Éanna.^[10] Bhí beirt mhac eile ag Donnchadh: maraíodh duine ansin acu sa bhliain 1115;^[11] agus an duine eile Diarmaid.^[12][13] Sna 1040í, tháinig sin-seanathair Éanna, Diarmait mac Máel na mBó agus a mhuintir i gceannas sa Laigean. D'éirigh Diarmaid ina rí Átha Cliath, agus rinne fosta iarracht ar ard-ríogacht na hÉireann féin.^[14] Le céad bhliain i ndiaidh sin, rinneadh ríthe Laigean de dhaoine na clainne.^[15][16]

Sa bhliain 1117, bhí col ceathrar Éanna, Diarmaid mac Éanna, ina rí Uí Chinnsealaigh, na Laigean agus Átha Cliath. Fuair Diarmaid bás laistigh den bhliain,^[17][18] agus tháinig Éanna i gcomharbacht air mar rí Uí Chinnsealaigh agus na Laigean. Murab ionann agus taoisigh Uí Chinnsealaigh le déanaí, níor rí le freasúra é Éanna.^[19]

Áth Cliath

Sa bhliain 1118, ghabh Toirdhealbhach Ó Conchúir, rí na gConnacht, ríogacht Átha Cliath,^{[20][21][22][23]} tar éis dó an ruaig a chur ar Dhomhnall Gearrlámhach Ó Briain,^{[24][25][26][27]} a tháinig i gceannas ann tar éis bhás Dhiarmada an bhliain roimhe sin.^[28]

Is amhlaidh go ndearnadh níos deireanaí rí Laigen ⁊ Gall d'Éanna, mar a tuairiscítear i nAnnála Uladh agus Éanna ag géilleadh do Thoirdhealbhach sa bhliain 1122.^{[29][30][31][32]} Lig Toirdhealbhach d'Éanna Áth Cliath a rialú mar íochtarán.^{[33][34][35][36][37]} Cé go raibh caidreamh maith ag an mbeirt, d'éirigh Éanna amach in éadan Toirdhealbhaigh sa bhliain 1124,^[38] i dteannta leis an gceannaire Cormac mac Cárthaigh,^[39][40] Rinneadh síocháin eatarthu i ndearadh na dála,^[41][42] agus rinne Toirdhealbhach turas go hÁth Cliath chun an ríogachta a bhronnadh air, mar atá tuairiscithe i nAnnála Tiarnaigh.^[43][44] Le linn a réimis ann, bhronn Éanna eastát Realgeallyn ar Ardeaglais Theampall Chríost.^{[45][46][47][48]}

Sliocht as Oxford Bodleian Library Rawlinson B 489 (Annála Uladh) maidir le bás Éanna sa bhliain 1126.^[49] San iontráil seo, tá ainm seanathartha ag Éanna.

Feictear tuairiscí faoi bhás Éanna sa bhliain 1126 i nAnnála amhail is Annála Inis Faithlinn,^[50][51][52] Annála Tiarnaigh,^[53][54] Annála na gCeithre Máistrí^[55] agus Annála Uladh.^[56][57] Insítear fosta sa Leabhar Laighneach go bhfuair sé bás i Loch Garman.^[58][59][60] Moltar seo go raibh caidreamh maith idir Mhic Mhurchadha agus an iamhchríoch Ghael-Ghall seo,^[61] agus is amhlaidh gur phríomhfhoinsí shaibhreas na Laighean iad an bhaile seo agus Áth Cliath.^[62]

Bhain Toirdhealbhach leas as an easpa chumhachta tar éis bhás Éanna, agus an bhliain dár gcionn chuir sé a mhac féin, Conchúr, i gcoróin Átha Cliath.^{[63][64][65][66][67][68][69][70]} Rinne Toirdhealbhach ansin ionsaí ar thailte Uí Chinnsealaigh, chuir duine Mhic Mhurchadha as agus Conchúr isteach.^[71][72] B'fhéidir gurbh é Máel Sechlainn mac Diarmata, col cúigear Éanna, an duine Mhic Mhurchadha úd.^[73][74][75] D'fhéadfadh gurbh é deartháir Éanna, céile comhraic Mhaoil Sheachlainn, a bhí i gceist.^{[76][77][78][79]}

Ginealach

1. Énna Mac Murchada (bás 1126)
2. Donnchad mac Murchada, rí Laigean (bás 1115)
3. Murchad mac Diarmata, rí Laigean, Átha Cliath agus na nOileán (bás 1070)^[11]
4. Diarmait mac Máel na mBó (bás 1072)^[11]
5. Donnchad mac Diarmata (bás 1006).^[80][81][82]
6. Aífe ingen Gilla Pátraic^[83][84]

Foinsí

• "Annála Inis Faithlinn" (23 October 2008). Dáta rochtana: 5ú Feabhra 2015.
• "Annála na gCeithre Máistrí" (3 December 2013). Dáta rochtana: 8ú Meitheamh 2015.
• "Annála Tiarnaigh" (13 April 2005). Dáta rochtana: 8ú Meitheamh 2015.
• "Bodleian Library MS. Rawl. B. 489". Dáta rochtana: 10ú Meitheamh 2015.
• "Bodleian Library MS. Rawl. B. 503". Dáta rochtana: 10ú Meitheamh 2015.
• "Book of Leinster, Formerly Lebar na Núachongbála" (14ú Feabhra 2012). Dáta rochtana: 8ú Meitheamh 2015.
• "The Annála Ulster" (29 August 2008). Dáta rochtana: 6ú Meitheamh 2015.
• "Mac Murchada, Diarmait (c.1110–1171)". doi:10.1093/ref:odnb/17697. Dáta rochtana: 5ú Iúil 2011.
• "Diarmait mac Máel na mBó (d. 1072)". doi:10.1093/ref:odnb/50102. Dáta rochtana: 16ú Feabhra 2016.
• "Ua Conchobair, Toirdelbach Mór [Turlough the Great O'Connor (1088–1156)]". doi:10.1093/ref:odnb/20524. Dáta rochtana: 7ú Márta 2013.
• "The Vikings & Ireland". Dáta rochtana: 24ú Meán Fomhair 2015.
• "The Ban-Shenchus" (1931). Revue Celtique 48: 163–234. 
• Duffy, S (1992). "Irishmen and Islesmen in the Kingdoms of Baile Átha Cliath and Man, 1052–1171". Ériu 43: 93–133. ISSN 0332-0758. JSTOR 30007421. 
• Duffy, S (1993). "Pre-Norman Baile Átha Cliath: Capital of Ireland?". History Ireland 1: 13–18. ISSN 0791-8224. JSTOR 27724114. 
• "The Twentieth Report of the Deputy Keeper of the Public Records and Keeper of the State Papers in Ireland" (1888). Baile Átha Cliath: Her Majesty's Stationery Office. 
• "The Twentieth Report of the Deputy Keeper of the Public Records and Keeper of the State Papers in Ireland" (1888). Baile Átha Cliath: Her Majesty's Stationery Office. 
• Crooks, P (2005). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 299–302. Nua Eabhrac: Routledge. 
• Downham, C (2013). "No Horns on Their Helmets? Essays on the Insular Viking-Age": 157–178. Aberdeen: Centre for Anglo-Saxon Studies and The Centre for Celtic Studies, University of Aberdeen. ISSN 2051-6509. 
• Duffy, S (1998). "Anglo-Norman Studies" 20: 69–85. Woodbridge: The Boydell Press. ISSN 0954-9927. 
• Flanagan, MT (1998). "Anglo-Norman Studies" 20: 107–126. Woodbridge: The Boydell Press. ISSN 0954-9927. 
• Flanagan, MT (2008). "Prehistoric and Early Ireland": 899–933. Oxford: Oxford University Press. 
• Hudson, B (2005). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 127–128. Nua Eabhrac: Routledge. 
• Hudson, BT (2005). "Viking Pirates and Christian Princes: Dynasty, Religion, and Empire in the North Atlantic". Oxford: Oxford University Press. 
• Jefferies, HA (2005). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 289–290. Nua Eabhrac: Routledge. 
• Lydon, J (2001). "Medieval Baile Átha Cliath" 2: 128–141. Baile Átha Cliath: Four Courts Press. 
• O'Byrne, E (2005a). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 302–303. Nua Eabhrac: Routledge. 
• O'Byrne, E (2005b). "Medieval Ireland: An Encyclopedia": 471–474. Nua Eabhrac: Routledge. 
• Wiley, DM (2005). "Medieval Ireland: An Encyclopedia". Nua Eabhrac: Routledge. 
• Ó Corráin, D (1971). "Irish Regnal Succession: A Reappraisal". Studia Hibernica 11: 7–39. ISSN 0081-6477. JSTOR 20495982. 
• Ó Corráin, D (1977). "The Education of Diarmait Mac Murchada". Ériu 28: 77–81. ISSN 0332-0758. JSTOR 30007407. 
• Ryan, J (1949). "Pre-Norman Dublin". The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland 79: 64–83. ISSN 0035-9106. JSTOR 25510687. 

Tagairtí

1. Flanagan (2008)
2. O'Byrne (2005b)
3. Simms (2004)
4. Lydon (2001)
5. Duffy (1993).
6. Ó Corráin (1971)
7. Duffy (1992).
8. Annála Inis Faithlinn, AI 1126.7
9. Bodleian Library LS. Rawlinson B 503
10. Ó Corráin (1971), lch. 26.
11. Ó Corráin (1971), lch. 20.
12. Flanagan (2004)
13. Ó Corráin (1971), lch. 20.
14. Crooks (2005).
15. Crooks (2005)
16. Wiley (2005).
17. Duffy (1992), lch. 116
18. Ó Corráin (1971), lch. 26.
19. Ó Corráin (1971), lch. 26.
20. Downham (2013), lch. 164
21. Duffy (1993), lch. 17
22. Ryan (1949), lch. 77
23. Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
24. Flanagan (2008), lch. 917
25. O'Byrne (2005b)
26. Duffy (1992), ll. 116–117; 116 n. 112
27. Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
28. Duffy (1992), ll. 116–117; 116 n. 112.
29. Annála Uladh, AU 1122.3
30. Simms (2004)
31. Duffy (1998), lch. 77
32. Duffy (1992), ll. 118–119.
33. Downham (2013), ll. 164–165
34. Flanagan (2008), lch. 917
35. Duffy (1993), lch. 17
36. Duffy (1992), ll. 118–119
37. Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
38. Ó Corráin (1971), lch. 26.
39. Flanagan (2008), lch. 918
40. Jefferies (2005).
41. Flanagan (2008), lch. 918
42. Ó Corráin (1971), lch. 26.
43. Annála Tiarnaigh, AT 1125.5
44. Duffy (1998), lch. 77.
45. Hudson, BT (2005), lch. 178
46. Lydon (2001), lch. 130
47. Duffy (1992), lch. 118 n. 124
48. The Twentieth Report (1888), ll. 102–104 § 364.
49. Bodleian Library MS. Rawl. B. 489
50. AI 1126.7
51. Downham (2013), lch. 165
52. Duffy (1993), lch. 17.
53. AT 1126.1
54. O'Byrne (2005b).
55. ACM 1126.9
56. AU 1126.1
57. Duffy (1992), lch. 119.
58. LL 5500
59. Duffy (1992), ll. 119 n. 128, 120
60. Ó Corráin (1971), lch. 26.
61. Duffy (1992), ll. 119 n. 128.
62. Duffy (1992), lch. 120.
63. Downham (2013), lch. 165
64. Flanagan (2008), lch. 918
65. O'Byrne (2005b)
66. Simms (2004)
67. Duffy (1998), lch. 77
68. Flanagan (1998), lch. 113
69. Duffy (1993), lch. 17
70. Ó Corráin (n.d.), lch. 35.
71. O'Byrne (2005b)
72. Flanagan (1998), lch. 113.
73. Flanagan (2004)
74. Ó Corráin (1971), ll. 20, 26–27
75. Ó Corráin (1977), ll. 71–72.
76. Crooks (2005)
77. Flanagan (2004)
78. Ó Corráin (1971), ll. 26–27
79. Ó Corráin (1977), ll. 71–72.
80. Hudson, B (2005)
81. Hudson, BT (2004)
82. Ó Corráin (1971), lch. 20.
83. Hudson, B (2005)
84. Hudson, BT (2004)