Canle (xeografía)

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Canle.

A canle de Vivari en Albania une o lago Butrinto co estreito de Corfú.

En xeografía física, unha canle é un tipo de accidente xeográfico que consiste no contorno dun camiño de corpo de fluído relativamente pouco profundo e estreito, máis comunmente o confín dun río, delta ou estreito fluvial.

Formación

O inicio da canle refírese ao lugar nunha ladeira onde a auga comeza a fluír entre marxes identificábeis. Ese lugar denomínase cabeza ou cabeceira da canle^[1] e marca un límite entre os procesos de ladeira e os procesos fluviais. A cabeceira é a parte máis pendente dunha rede de canles e defínese polo fluxo de auga entre bancos identificables definidos. Unha cabeceira de canle fórmase a medida que o fluxo terrestre e/ou subterráneo se acumula até un punto no que o esforzo cortante pode superar a resistencia á erosión da superficie do chan. As cabezas de canle adoitan asociarse con coluvións, vales e desprendementos de terra.^[2]

O fluxo terrestre (escorras) é un factor principal no inicio da canle onde a saturación do fluxo afonda para aumentar o esforzo cortante e comezar a incisión da canle. A composición do solo, a vexetación, a precipitación e a topografía ditan a cantidade e a velocidade do fluxo terrestre. A composición do solo determina a rapidez con que se produce a saturación e a forza cohesiva retarda o arrastre de material dos fluxos terrestres. A vexetación ralentiza as taxas de infiltración durante os eventos de precipitación e as raíces das plantas ancoran o chan nas ladeiras.

O fluxo subterráneo desestabiliza o chan e reaparece nas ladeiras dos outeiros onde a miúdo se forman cabeceiras de canle. Isto adoita dar lugar a cabeceiras bruscas de canle e desprendementos de terra. Fórmanse ocos debido a fluxos subterráneos concentrados onde as concentracións de coluvión están nun fluxo constante. As cabeceiras de canles asociadas con ocos en terreos escarpados migran con frecuencia cara a arriba e abaixo en ladeiras dependendo da subministración de sedimentos e da precipitación.

Canles naturais

As canles naturais fórmanse por procesos fluviais e atópanse en toda a Terra. Fórmanse na súa maioría pola auga que flúe do ciclo hidrolóxico, aínda que tamén poden formarse por outros fluídos, como a lava. As canles tamén describen o curso máis profundo a través dun arrecife, baixío, baía ou calquera masa de auga pouco profunda. Un exemplo de río que atravesa un banco de area é o Columbia Bar, a desembocadura do río Columbia.

O desenvolvemento da canle dun río está controlado polo movemento da auga e dos sedimentos. Hai unha diferenza entre correntes de baixa pendente (lixeiramente inclinadas) e correntes de alta pendente (forte pendente). Pódense distinguir unha gran variedade de tipos de canles (por exemplo, ríos trenzados, ríos errantes, ríos sinuosos dun só fío etc.). Durante inundacións, o caudal de auga pode exceder a capacidade da canle e as augas de inundación verterán fóra da canle e polo fondo do val, a chaira de inundación ou a zona de drenaxe.

Un exemplo de río atrapado na súa canle é o Gran Canón.

Canles de fluxo de auga

A forma da canle descríbese en termos de xeometría (planta, seccións transversais, perfil) encerrada polos materiais do seu leito e bancos. Esa forma é influída por dúas forzas principais: a descarga de auga e a subministración de sedimentos. Para as canles erosionables, a dependencia mutua dos seus parámetros pódese describir polo Principio de Lane (tamén coñecido como relación de Lane): o produto da carga de sedimentos e o tamaño do leito de Bukhara é proporcional ao produto da descarga e a pendente da canle.^[3]

Canles náuticas

Os postes de madeira marcan a canle navegable para as embarcacións que entran no lago George dende o río St. Johns en Florida.

Utilízase como un termo náutico para significar o carril dragado e marcado de viaxe segura que unha entidade gobernamental competente garante que teña unha profundidade mínima no seu ancho mínimo especificado para todas as embarcacións que transitan por unha masa de auga. O termo non inclúe as partes navegables por barcos dunha ría ou río que conducen ás instalacións portuarias. Cando as canles de dragado atravesan fondos de lodo ou area de baías, moitas veces é necesario o dragado repetido debido ao movemento posterior inestable dos solos bentónicos.

A responsabilidade de supervisar as condicións de navegabilidade das canles de navegación a varias instalacións portuarias varía, e o traballo de mantemento real é frecuentemente realizado por un terceiro. As tormentas, os estados do mar, as inundacións e a sedimentación estacional afectan negativamente á navegabilidade.

Canles extraterrestres

As canles naturais extraterrestres atópanse noutro lugar do Sistema Solar que non sexa a Terra e as máis longas e anchas son as canles de saída en Marte e as canles de Venus, moitas das cales teñen decenas de quilómetros de ancho (a rede de canles que flúe desde Argyre Planitia en Marte, por exemplo é 8000 km de lonxitude e o Baltis Vallis Venus ten 7000 km fronte aos 6.650 km do Nilo, a maior canle activa da Terra). Descoñécese a formación exacta destas grandes canles antigas aínda que se teoriza que as de Marte puideron formarse debido a inundacións catastróficas e en Venus pola corrente de lava. Na ciencia planetaria, o termo rille ou rima úsase ás veces para denominar formacións similares atopadas na Lúa e Mercurio que teñen unha orixe inconclusa. Tamén se descubriron canles en Titán. A lúa de Saturno ten as únicas canles que se coñecen cheas de líquido no Sistema Solar ademais da Terra, a máis grande das cales (Vid Flumina) é de 400 km de lonxitude.^[4][5] Crese que se forman a partir de hidrocarburos fluídos nun ciclo metanolóxico hipotético.^[6]  

Notas

1. "Dicionario". Real Academia Galega. Consultado o 2022-03-11. 
2. Bierman, R. B, David R. Montgomery (2014). Key Concepts in Geomorphology. W. H. Freeman and Company Publishers. United States.
3. Lane, E.W. "The importance of fluvial morphology in hydraulic engineering", Proc. American Society of Civil Engineers, 1955, vol. 81, paper 745, pp. 533–551.
4. published, Space com Staff (2012-12-12). "Nile-Like River Spotted on Saturn Moon Titan". Space.com (en inglés). Consultado o 2022-03-11. 
5. "Abstract". ui.adsabs.harvard.edu (en inglés) 2015: P12B–02. Decembro de 2015. Bibcode:2015AGUFM.P12B..02P. 
6. pg 71. Large Rivers: Geomorphology and Management. Avijit Gupta. John Wiley & Sons, 2007

Véxase tamén

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Canle

Outros artigos

• Canle (enxeñaría)