Disturbio (ecoloxía)

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Perturbación.
Despois dun recente lume no veld en Suráfrica, o camiño de terra contivo o lume dun lado, creando un contraste entre o negro da foresta queimada e o verde da esquerda. Algunhas especies fan recaer a súa estratexia reprodutora na adaptación aos incendios.

En ecoloxía, unha perturbación[1] ou disturbio é unha alteración transitoria nun ecosistema, é dicir, todo o que inicia, interrompe ou redirixe o proceso da súa sucesión ou rexeneración.[2] Constitúen perturbacións o lume, a acción dos herbívoros, a caída de árbores, as inundacións, a alteración do solo, os desprendementos de terra, a actividade volcánica ou os ataques de insectos, entre outros.

Os incendios son un tipo de perturbación ambiental aguda, especialmente estresantes para os ecosistemas, en particular para as especies non pirófitas. Na imaxe, incendio forestal no Parque Nacional Stanislaus California, Estados Unidos no 17 de agosto de 2013.

Terminoloxía

[editar | editar a fonte]

Os termos "disturbio" e "perturbación" proveñen do latín disturbare e e perturbare, ambos con orixe en turbare, proveniente da raíz indoeuropea *twer-, xirar, rodar.[3]

Estes termos son semellantes en diversas linguas, como "distúrbio" en portugués, "disturbance" en inglés e "disturbancia" en castelán.

Condicións de disturbio

[editar | editar a fonte]

As condicións específicas adoitan ser necesarias para as perturbacións e adoitan ocorrer como parte dun ciclo. Cando estas condicións están influenciadas pola climatoloxía (secas, inundacións, incendios etc.) o disturbio pode adquirir un carácter periódico.[2]

Dimensións

[editar | editar a fonte]

A perturbación pódese considerar en tres dimensións: espazo, tempo e magnitude.

  1. Espazo: refírese á localización e extensión da perturbación. A dinámica dunha mancha de vexetación onde se produciu unha perturbación vese afectada pola súa extensión. Por exemplo, o efecto do lume sobre unha mancha de vexetación intensificarase segundo o tamaño dos parches queimados; canto menor é o tamaño das manchas, maior é a extensión dos bordos con manchas sen queimar e, en consecuencia, máis doada é a colonización dos espazos por parte das plantas superviventes.
  2. Tempo: inclúe o tempo, a previsibilidade e a frecuencia da perturbación. Por exemplo, o momento das perturbacións pode afectar ás especies de forma diferente. A frecuencia coa que se produce o lume reduce a súa extensión e magnitude, xa que se acumula menos material combustible. Se a frecuencia é a curto prazo, considérase perturbación, flutuación do gradiente da vexetación ao longo do tempo; a medio prazo haberá sucesións e rexeneracións; e a longo prazo (milenios) pode haber cambios drásticos na fitofisionomía e mesmo na especiación.
  3. Magnitude: é a gravidade do suceso, indicada polos seus efectos sobre os organismos. A magnitude da acción dos herbívoros pódese avaliar polo grao de perda de biomasa, e depende da densidade dos herbívoros en relación coa dispoñibilidade de forraxe. A escala das observacións é importante, xa que a perturbación raramente é homoxénea e o grao de selectividade dos tipos de comunidades, parches, plantas ou partes individuais das plantas depende do comportamento do herbívoro, por exemplo.[2]

Especies favorecidas por situacións de perturbación

[editar | editar a fonte]

As especies que se benefician das condicións creadas polos disturbios, estando ben adaptadas para colonizar estes ambientes, chámanse especies pioneiras. As especies vexetais que colonizan as lagoas son, en xeral, intolerantes á sombra e capaces de realizar altas taxas de fotosíntese, crecendo rapidamente. O rápido crecemento adoita ser compensado por curtas vidas (estrategas r). Aínda que estas especies conseguen dominar inmediatamente o medio despois da perturbación, son incapaces de competir coas especies estrategas k (tolerantes á sombra, maior investimento en biomasa) e son substituídas posteriormente por estas especies durante a sucesión ecolóxica.

Lume como disturbio

[editar | editar a fonte]

O lume é un dos axentes máis importantes de perturbación dos ecosistemas.

Importancia

[editar | editar a fonte]

Os principais efectos do uso do lume están relacionados con cambios biolóxicos e químicos, que afectan o funcionamento dos ecosistemas, influíndo:[4]

  • Sucesión vexetal, composición e estrutura forestal;
  • Acumulación de lixo;
  • Ciclo de nutrientes;
  • Poboación de insectos;
  • Banco de sementes do solo;
  • Rebrote de especies arbustivas;
  • Redución ou alteración da poboación microbiana;
  • Cambio no pH;
  • Aumento da fonte de carbono orgánico no chan;
  • Oxidación da materia orgánica. [5] [6]

Lume e biomas

[editar | editar a fonte]

Nos ecosistemas de sabana como o Cerrado, o lume xoga un papel crítico, impactando na temperatura (do solo e do ar), humidade, nutrientes, estratexias da flora, produtividade primaria e crecemento das plantas. Ao queimar a vexetación, o lume libera rapidamente os nutrientes ao solo, beneficiando ás especies herbáceas. Estes nutrientes non son arrastrados pola chuvia senón reabsorbidos polas raíces das plantas. O lume tamén permite maior entrada de luz ao eliminar a vexetación arbustiva, o que estimula o crecemento de plantas herbáceas.[5][7] Por outra banda, a acción indiscriminada do lume reduce a cantidade de materia orgánica, fonte de enerxía dos microorganismos, o que, polo tanto, desemboca na redución da poboación de mesofauna e, en consecuencia, na perda da capacidade produtiva do solo.[5]

Hai especies, como os eucaliptos, que se adaptaron ao lume e mesmo o necesitan para o seu ciclo vital, chamadas especies pirófilas ou pirófitas. Estas especies son capaces de rexurdir despois dun lume e algunhas delas mesmo precisar do lume para a xerminación das súas sementes. En lugares como Galiza e Portugal, onde os incendios forestais son frecuentes, o cultivo intensivo de eucalipto, unha especie pirófila, complicou a xestión dos incendios. O eucalipto rexurde rapidamente despois dun lume, o que pode dificultar o crecemento doutras especies e aumentar a susceptibilidade a futuros incendios.[8]

As selvas tropicais húmidas normalmente están protexidas dos incendios grazas á súa alta humidade e densa vexetación. No entanto, se se dan perturbacións como a deforestación intensiva recente ou incendios, estes tipos de bosques tamén poden ser moi danados e transformarse en ecosistemas máis abertos e simplificados, dominados por especies que toleran mellor estas condicións. Estas alteracións tamén afectan á fauna, reducindo a presenza de moitos vertebrados e afectando ás aves de diversas maneiras, dependendo das súas dietas. Os incendios tamén afectan ás sementes presentes no solo, o que pode influír no futuro do ecosistema.[9] [10]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ "disturbio; perturbación". aplicacions.usc.es; bUSCatermos. Consultado o 2023-07-30. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 PILLAR, V.D., 1994. Dinâmica temporal da vegetação. Relatórios e Manuscritos. Universidade Federal do Rio Grande do Sul. Departamento de Botânica.
  3. ↑ "PERTURBAR". Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (en castelán). Consultado o 2023-07-30. 
  4. ↑ NOBRE, C. A.; LAPOLA D.; SAMPAIO, G.; SALAZAR, L. F.; CARDOSO M.; OYAMA M., 2007. Relatório No. 6 Mudanças Climáticas e possíveis alterações nos Biomas da América do Sul. Mudanças Climáticas Globais e Efeitos sobre a Biodiversidade. Sub-projeto: Caracterização do clima atual e definição das alterações climáticas para o território brasileiro ao longo do Século XXI. MINISTÉRIO DO MEIO AMBIENTE, São Paulo, Brasil.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 SPERA, S. T.; REATTO, A.; CORREIA, J. R.; SILVA, J. C. S., 2000. Características físicas de um latossolo vermelho-escuro no cerrado de Planaltina, DF, submetido à ação do fogo. Pesq. agropec. bras. Brasília, 35(9):1817-1824.
  6. ↑ MARTINS, S.V.; RIBEIRO G. A.; JUNIOR, W. M. S.; NAPPO, M. E., 2002. Regeneração pós-fogo em um fragmento de floresta estacional semidecidual no município de viçosa, MG. Ciência Florestal. Santa Maria, Brasil. Universidade Federal de Santa Maria. 12(1):11-19
  7. ↑ COUTINHO, L.M. 2002. O bioma do cerrado. Pp. 77-91. In: A.L. Klein (org.). Eugen Warming e o cerrado brasileiro: um século depois. Editora UNESP.
  8. ↑ "Economia da Floresta e Ordenamento do Território. Conselho Económico e Social" (PDF). minhaterra.pt; leader2020. Consultado o 30 de xullo de 2023. 
  9. ↑ BARLOW, J. AND PERES, C.A, 2003. "Fogo rasteiro: Nova ameaça a Amazônia." Ciência Hoje 34(199):24-29.
  10. ↑ ALMEIDA, M. C.; JUEN, L.; CARDOSO, M. W.; AZEVEDO, R. C.; BARBOSA, D. C. F.; MELO F. Predação de sementes e intensidade do distúrbio do fogo em floresta de transição, Fazenda Tanguro, Querência, MT. Universidade Federal de Goiás, Programa de Pós-Graduação em Ecologia e Evolução. Curso de campo administrado na Fazenda Tanguro, MT, 2008. P 31-36

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]