Lingua huichol

Huichol 'Wixárika Niukiyari[1]
Falado en:	México
Rexións:	Nayarit, Xalisco, Durango e Zacatecas.
Total de falantes:	44 800 (censo de 2010)
Familia:	Uto-azteca  Meridional   Corachol-azteca    Corachol     Huichol
Escrita:	Latino
Status oficial
Lingua oficial de:	En México ten recoñecemento como lingua nacional [2]
Regulado por:	Instituto Nacional de Linguas Indíxenas (INALI)
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
ISO 639-3:	hch
Mapa
Status
O huichol está clasificado como "vulnerable" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[3]

O huichostle ou huichol é unha lingua da familia uto-azteca falada en México polo pobo huichol, que se chama a si mesmo Wixarika e que habita nos estados mexicanos de Nayarit como grupo maioritario, Xalisco, Durango e Zacatecas. A lingua está recoñecida pola "Lei de Dereitos Lingüísticos" como unha "lingua nacional" de México, xunto con outras 62 linguas indíxenas e o castelán.^[4] O nome huichol provén da adaptación ó náhuatl do autónimo wixarika, debido a que en lingua huichol o "a" pode chegar a escoitarse como "o"; r e l son alófonos e a pronuncia de x que era sibilante foi interpretada como africada tz entre os séculos XVII e XVIII (época en que puido ocorrer o préstamo da palabra), máis a perda da sílaba -ka, deu como resultado huitzol en náhuatl e a súa castelanización huichol.^[5]

Clasificación

O huichol é unha lingua uto-azteca, do grupo sonorense ou mexicano, do mesmo xeito que o pima, o mayo ou o náhuatl. A lingua máis achegada ó huichol é o cora ou nayeri, xunto co cal forma a póla lingüística corachol. A rexión huichol aséntase no espiñazo da Serra Madre Occidental, no estado de Xalisco. Os huicholes habitan nos concellos de Huejuquilla el Alto, Mezquitic e Bolaños, ó norte do estado de Xalisco, así como en La Yesca e El Nayar, no estado de Nayarit, e hai grupos minoritarios nos estados de Zacatecas e Durango.

Notas

1. Iturrioz 2004:153
2. "Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas". Arquivado dende o orixinal o 08 de febreiro de 2007. Consultado o 08 de febreiro de 2007. 
3. Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022. 
4. "Lei Xeral de Dereitos Lingüísticos dos Pobos Indíxenas (2003, SEP)". Arquivado dende o orixinal o 12 de outubro de 2009. Consultado o 12 de outubro de 2009. 
5. Iturrioz Leza, J. L. «Etimología de las palabras wisalika y huichol». Guadalajara, Niuki / Revista cuatrimestral de divulgación académica y cultural, No. 2 mayo-agosto 2007. pp. 19-31. ISSN 1870-9613.

Véxase tamén

A Galipedia ten un portal sobre: Pobos indíxenas de América

Outros artigos

• Linguas de México