Linguas araucanas

Linguas araucanas
Falado en:	Chile e a Arxentina
Rexións:	Andes
Total de falantes:
Familia:	Unha das familias lingüísticas primarias  Linguas araucanas
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
Mapa
Linguas araucanas vivas Lingua mapuche Lingua huilliche
Status

As lingua araucanas^[1] son unha pequena familia de linguas que agrupa linguas indíxenas faladas no centro de Chile e nas áreas circundantes na Arxentina. Os representantes vivos desta familia son o mapuche (ISO 639-3: arn) e o huilliche (ISO 639-3: huh), faladas respectivamente polos pobos mapuche e huilliche. Estas linguas son ás veces consideradas dialectos diverxentes dunha soa lingua illada.

Falantes

No 2007, estimouse que había 200 000 falantes de mapuche en Chile e 40 000 máis na Arxentina. O huilliche é unha lingua moribunda que só é falada por unhas poucas persoas de idade avanzada.^[2]

Contacto lingüístico

Jolkesky (2016) sinala que hai semellanzas léxicas coa lingua kunza, a lingua mochica, as linguas uru-chipaya, as linguas arauacas, as linguas pano, as linguas hibito-cholón e as linguas quechuas polo contacto entre elas.^[3]

Clasificación

Mason (1950)

Clasificación interna das linguas araucanas segundo Mason (1950):^[4]

Araucano

• Norte
  • Picunche
  • Mapuche
  • Pewenche
    • Rankel(che)
  • Moluche
• Sur
  • Wiliche (huilliche)
    • Wiliche
      • Serrano
      • Pichi-Wiliche
    • Manzanero
  • Veliche (Chilote)
  • Chikiyami (Cuncho)
  • Leuvuche
• Leste
  • Taluhet (Taluche)
  • Divihet (Diviche)

Jolkesky (2016)

Clasificación interna das linguas araucanas segundo Jolkesky (2016):^[3]

(† = extinta)

Mapuche

• Mapuche, Nuclear
  • Mapuche
  • Pewenche
  • Rankelche
• Mapuche, Sur: Williche
• Mapuche, Norte
  • Pikunche †
  • Chango †

Vocabulario

Loukotka (1968) enumera os seguintes elementos de vocabulario básico para as variedades de lingua mapuche (araucano).^[5]

Termo	Mapuche	Picunche	Pehuenche	Huiliche	Chilote	Ranquelche
un	kiñe	kiñe	kiñe	kiñe	kenge	kiñe
dous	epu	epue	epu	epu	epo	epú
tres	küla	kela	kela	kila	köla	kʔla
cabeza	longko		lonko	rlonko		lonkó
man	kũ	kúü	kuü	ghechu		keñeu
auga	ko	ko	ko	ko	ku	go
sol	antu	antü	ante	ante	ánte	ant'ü
lúa	kuyen	küyén	küyen	kiyen	kién	kiyet
millo	voe	wa	wa	waká		wa
paxaro	gunún	üñem	küñüm	giñum		trarú
can	thehua	thewa	thewa	trehua		cheuá
xaguar	nahuel	nahuel	nawel	nahuel		naue

Notas

1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para araucano.
2. "Huilliche". 
3. Jolkesky, Marcelo Pinho De Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Ph.D. dissertation, Universidade de Brasilia.
4. Mason, John Alden (1950). "The languages of South America". En Steward, Julian. Handbook of South American Indians 6. Washington, D.C., Government Printing Office: Smithsonian Institution, Bureau of American Ethnology Bulletin 143. pp. 157–317. 
5. Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian languages. Os Ánxeles: UCLA Latin American Center. 

Véxase tamén

Bibliografía

• Augusta, F. J. (1966). Diccionario araucano-español y español-araucano: tomo primero: araucano - español. Padre Las Casas: Impr. y Editorial "San Francisco".
• Cañas Pinochet, A. (1911). Estudios de la lengua veliche. In: C. E. Porter (ed.), Trabajos de la III Sección “Ciencias Naturales, Antropo-lógicas y Etnológicas” (Tomo I), 143-330. Santiago de Chile: Imprenta Barcelona.
• Erize, E. (1960). Diccionario comentado Mapuche-Español, Araucano, Pehuenche, Pampa, Picunche, Rancülche, Huilliches. Bahía Blanca: Cuadernos del Sur.
• Flury, L. (1944). Guiliches: tradiciones, leyendas, apuntes gramaticales y vocabulario de la zona pampa-araucana. (Publicaciones del Instituto de Arqueología, Lingüistica y Folklore Dr. Pablo Cabrera, 8). Córdoba: Universidad de Córdoba
• Hernández Sallés, A.; Luna, C. C. (1997). Diccionario ilustrado Mapudungun- Español-Inglés. Santiago de Chile: Pehuén.

Ligazóns externas

• Ethnologue, Languages of the World: Araucanian (en inglés)