Narcosubmarino

Un narcosubmarino capturado pola Armada peruana en decembro de 2019.

Un narcosubmarino é un tipo de embarcación autopropulsada oceánica, tipicamente semisomerxible (ás veces totalmente somerxible) construída con fins contrabandistas.[1][2][3]

Os submarinos máis novos son case totalmente somerxibles e son difíciles de detectar visualmente, por medio de radar, sonar ou infravermellos.[4] As cargas soen ser de varias toneladas. En 2015, a maior carga coñecida de 7'7 toneladas foi incautada nun semisomerxible.[5]

Co tempo foron capaces de cruzar o Atlántico, ampliaron os seus círculos operativos, e o seu número está crecendo.[6] Segundo Orlando Grisales, xefe de operacións navais de Colombia, cada ano parten dous ou tres narcosubmarinos con destino Galiza ou España.[7]

Laureano Oubiña, afirmou que os narcosubmarinos foron empregados para transportar droga nas costas europeas desde a década de 1990,[8] cando uns militares ex-soviéticos discrepantes con Vladimir Putin lle ofreceron as embarcacións aos narcotraficantes.[9] Segundo el, entre os arquipélagos de Azores e Canarias hai un cemiterio de narcosubmarinos.[10]

Historia

[editar | editar a fonte]

Na década de 1980, os barcos rápidos ou planeadoras eran o buque de contrabando preferido en moitas partes do mundo, aínda que estes barcos podían ser detectados polo radar.[11] A medida que melloraba a cobertura do radar, os contrabandistas desenvolveron semisomerxibles para evitar o radar.[12] En 1988, un de 6'4m non tripulado foi atopado preto de Boca Raton, Florida, deseñado para ser remolcado por un barco e mergullado por control remoto. O submarino estaba baleiro, pero os funcionarios e as autoridades cren que era para contrabando xa que a escotilla só se podía abrir desde o exterior.[13]

Anos 2000

[editar | editar a fonte]

En 2006, foi incautado un submarino 166 km (90 nmi; 103 mi) ao suroeste de Costa Rica.[14] A Garda Costeira dos Estados Unidos chamouno Bigfoot porque escoitaron rumores da súa existencia, pero nunca viran ningún.[15] En 2006, os Estados Unidos detectaron tres buques en total,[16] e a súa mellor estimación foi de vinte e cinco até quizais corenta semi-submarinos que partiron de América do Sur en 2007.[17]

Un submarino foi incautado pola Garda Costeira dos Estados Unidos en augas internacionais fronte a Guatemala o 17 de setembro de 2008.

En 2008, as autoridades detectaron dez por mes, pero só un de cada dez foi interceptado.[18] Nos primeiros seis meses de 2008, a Garda Costeira e a Mariña dos Estados Unidos detectaron corenta e dous submarinos nas costas de Centroamérica,[19] pero resultaron poucas incautacións. Segundo varios comunicados de prensa, calcúlase que uns oitenta e cinco eventos poderían traer unhas 544 toneladas de cocaína aos clientes estadounidenses a finais de 2008.[20] En 2008, a Armada de México interceptou un submarino de 10m en augas internacionais a uns 200km ao suroeste de Oaxaca. As Forzas Especiais da Armada de México subiron en rappel desde un helicóptero á súa cuberta e detiveron catro contrabandistas. Segundo un comunicado de prensa, a embarcación transportaba 5,3 toneladas de cocaína; foi remolcado até Huatulco, Oaxaca, por unha patrulleira da Armada Mexicana.[21] [22] [23] Ademais, en 2008, a Garda Costeira dos Estados Unidos capturou unha embarcación semisomerxíbel en augas internacionais preto de 563 km (304 nmi; 350 mi) ao oeste de Guatemala; levaba até sete toneladas de cocaína.[24] O buque de aceiro e fibra de vidro de 18m foi detectado por unha aeronave da Mariña dos EUA como parte da Operación Panamá Express, e foi interceptado polo Destacamento 402 da Garda Costeira a bordo do USS McInerney. Cinco días despois, un semisomerxíbel de 18m foi incautado en augas internacionais pola Garda Costeira dos EUA Midgett uns 322 km ao sur de Guatemala.[25] Outros poucos submarinos foron incautados porque as súas tripulacións os afundiron ao seren interceptados.[26] [27]

En 2009, Estados Unidos detectou sesenta eventos relacionados con submarinos e calculou que movían tanto como unha tonelada de cocaína diariamente. Nese mesmo ano foron incautados tres submarinos na costa do Pacífico, cargados con 1,5 toneladas de cocaína. A armada colombiana interceptara ou descubrira trinta e tres submarinos en 2009.[28]

Anos 2010

[editar | editar a fonte]

Despois da detención de Harold Mauricio Poveda o 5 de novembro de 2010,[29] un vínculo clave mexicano-colombiano, en interrogatorios afirmou que as FARC estaban detrás da construción de submarinos e colaboraban co Cartel de Sinaloa para financiar as súas actividades.[30]

En 2012 os funcionarios da Garda Costeira dos Estados Unidos expresaron a súa preocupación que estes buques puidesen ser utilizados para o terrorismo.[31]

A tripulación da USCGC intercepta un buque sospeitoso de tráfico de drogas, o 18 de xuño de 2019

En 2015 a maior incautación rexistrada foi tras unha carga de 7,7 tonnes (17 000 lb) foi incautado nun semisomerxible pola USCGC Stratton.[32] [33]

En 2016 a Garda Costeira dos Estados Unidos incautou un semisomerxible en augas internacionais a unhas 300 millas ao oeste de Panamá, que transportaba preto de 6 toneladas de cocaína cun valor na rúa duns 200 millóns de dólares para clientes estadounidenses.[34]

En 2017 a Garda Costeira dos Estados Unidos detivo un semisomerxible fronte á costa de Texas que transportaba 1'7 toneladas de cocaína,[35] e o 13 de novembro a Garda Costeira dos Estados Unidos localizou e incautou outro nas costas de Panamá.[36]

Narcosubmarino detido en Aldán, Cangas (Galiza).

En 2019 as autoridades españolas detiveron un semisomerxible de 20 m fronte a Galiza, que contiña 3000 kg de cocaína, no primeiro incidente coñecido dun submarino que cruzaba o océano Atlántico.[37] [38] O libro Operation Black Tide: The Suicidal Journey de Javier Romero é unha narración detallada da empresa. Amazon Prime Video converteu o libro de Romero nun documental televisivo da viaxe e nunha serie dramática (Operación Marea Negra), en febreiro e marzo de 2022. Os tripulantes foron apresados e xulgados, porén, os autores da serie preferiron non contactar con eles para recrear os personaxes.[39]

A Armada peruana capturou un submarino o 8 de decembro de 2019 transportando máis de 2000 kg de cocaína fronte á costa do departamento de Piura.[40]

Anos 2020

[editar | editar a fonte]

Segundo un comunicado de prensa, o 5 de novembro de 2020 incautouse un submarino en Colombia.[41] En outubro de 2021 realizouse unha nova interceptación polo buque adestramento naval ecuatoriano Guayas no océano Pacífico.[42]

En marzo de 2023 o narcosubmarino 'Poseidón' apareceu baleiro, xa sen droga, na Ría de Arousa.[43]

O narcotraficante Laureano Oubiña afirmou a existencia dun cemiterio mariño de narcosubmarinos preto das Illas Canarias.[44]

Tipos de embarcacións

[editar | editar a fonte]

Cun custo de máis de dous millóns de dólares cada un, os submarinos poden mover suficiente cocaína nunha soa viaxe para xerar máis de 100 millóns de dólares en ingresos ilícitos para os narcotraficantes.[11]

Semisomerxíble

[editar | editar a fonte]
Buque semisomerxible capturado pola USCGC Stratton en xullo de 2015.

A costa do Pacífico de Colombia está chea de espesas selvas e vías navegables, que poden ser utilizadas como estaleiros clandestinos.[45] Un comandante da armada colombiana afirmou que é máis rechamante notar a capacidade loxística que esixen estes delincuentes para levar todo o material ao corazón da selva, incluíndo equipos pesados como aparellos de propulsión e xeradores. Ás veces, únense en anacos e despois reúnense noutros lugares baixo o dosel da selva, en campamentos equipados con dormitorios para os traballadores. Os narcosubmarinos poden custar uns 2 millóns de dólares e tardar máis dun ano en construírse.[46] A pesar dos custos, algunhas das embarcacións están destinadas a un uso único, sendo abandonadas no mar tras unha entrega exitosa, dado que as súas cargas levan un valor na rúa de até 400 millóns de dólares. Con todo, noutras embarcacións incautadas, os funcionarios atoparon barras de zinc usadas como ánodos galvánicos, reducindo a corrosión nas pezas metálicas expostas á auga do mar.[47] Dado que a corrosión non sería unha preocupación nunha soa viaxe senón que é un factor que inflúe na durabilidade a longo prazo, esta é unha clara indicación de que se pretendía un uso múltiple. Isto, á súa vez, abre a cuestión de calquera carga ilícita de retorno, como armas, que poidan levar a Colombia.

As técnicas de deseño e fabricación empregadas na súa construción melloraron co paso do tempo: as naves fixéronse máis rápidas e de maior capacidade que os modelos anteriores.[11] Un longo narcosubmarino duns 18m pode alcanzar velocidades de 18 km/h (9'7 nós) e transportan até 10 toneladas de cocaína.[11] Están feitos normalmente de fibra de vidro, alimentados por un motor diésel de 225-260 kW tripulado por catro tripulantes. Teñen espazo de carga suficiente para transportar entre dúas e dez toneladas de cocaína, transportar grandes tanques de combustible que lles dan unha autonomía de 3200 km, e están equipados con sistemas de navegación por satélite e capacidades de comunicación por radio HF- SSB de longo alcance. Non hai WC e o aloxamento é reducido.[11]

Debido a que gran parte da súa estrutura é de fibra de vidro e viaxa baixo a superficie, a embarcación é case imposible de detectar mediante sonar ou radar, e é moi difícil de detectar visualmente. Os modelos máis novos canalizan o seu escape ao longo do fondo do casco para arrefrialo antes de ventilalo, facendo que o barco sexa aínda menos susceptible á detección por infravermellos.[2] Son máis fáciles de detectar desde o aire, aínda que están camuflados con pintura azul e case non producen estela . Teñen tanques de lastre para alterar a flotabilidade da embarcación para que pasen baixo a auga.

Características típicas

[editar | editar a fonte]

Estas son as características típicas afirmadas polo Joint Interagency Task Force South dos EUA:[46]

Auténticos submarinos

[editar | editar a fonte]
Un auténtico submarino incautado en Ecuador en xullo de 2010

Os narcosubmarinos foron considerados polos funcionarios como unha rareza até o ano 2000, cando a policía colombiana descubriu o que se informou como un 36m a medio construír.[48] verdadeiro submarino nun almacén fóra de Bogotá.[49] [50] A embarcación de aceiro de dobre casco podería viaxar 3.700 quilómetros, mergullo 100 m, e podería levar unhas 15 toneladas de cocaína.[48]

O 3 de xullo de 2010 as autoridades ecuatorianas incautáronse dun submarino diésel-eléctrico totalmente submerxible e totalmente funcional nas selvas fronteirizas con Ecuador e Colombia. Tiña un casco cilíndrico de fibra de vidro e Kevlar 31m de longo, a 3m torre de mando con periscopio e aire acondicionado. O buque tiña capacidade para unhas 10 toneladas de carga, unha tripulación de cinco ou seis persoas, a capacidade de mergullarse por completo até 20m, e a capacidade de operación submarina de longo alcance. As autoridades ecuatorianas incautaron o buque antes da súa viaxe inaugural.[51] [52]

O 14 de febreiro de 2011 outro submarino foi incautado pola armada colombiana. Os 31 Atopouse unha embarcación de fibra de vidro e Kevlar de varios metros de eslora oculta nunha zona da selva en Timbiquí, no suroeste de Colombia. Era capaz de viaxar 9 metres (30 ft) baixo a auga e podía transportar catro persoas e até 8 toneladas de carga.[53]

Torpedo

[editar | editar a fonte]

En agosto de 2005, atoparon un semisomerxible non tripulado no Pacífico,[54] descubriron un "contedor de carga estilo torpedo" (en lugar das características dun barco autopropulsado).

Eran rebocados por pesqueiros e submerxíanse a 30 metros cun tanque de lastro.[55] Se detectaban patrullas, soltaban o torpedo, que liberaba unha bóia camuflada de tronco. A bóia tiña un transmisor de localización para recuperar o torpedo despois de eludir ás autoridades. Un segundo pesqueiro tamén podía recollelo. A bóia de troncos era un último recurso debido aos riscos;

  • as autoridades poderían investigar a repentina aparición de "restos mariños".
  • as autoridades poderían notar sinais dos sistemas de transmisión da boia e, a continuación, tentar localizar tal(es) sinal(is). Por iso, os tripulantes do barco remolcador operan baixo a aparencia dun pesqueiro para evitar sospeitas e evitar os riscos de despregar a boia tronco.

A boia contén un mecanismo para elevar e baixar temporalmente a antena para transmitir as súas coordenadas en forma cifrada a intervalos irregulares. Os códigos cifrados utilízanse en caso de interceptación de sinal. Tal cifrado podería, como mínimo, atrasar as autoridades no seu intento de chegar á carga, permitindo que os narcotraficantes cheguen a ela primeiro. Este sistema evolucionou a partir das boias existentes utilizadas nas redes de pesca. Os deseñadores de boias afirman un éxito de entrega case do 100% e afirman que o desenvolvemento do "torpedo" está evolucionando cara ao control remoto mediante sinais cifrados transmitidos por satélite.[55]

Operacións

[editar | editar a fonte]
Submarino de contrabando transatlántico custodiado polo Corpo Nacional de Policía de España na Escola Nacional de Policía de Ávila.

Posibles operadores

[editar | editar a fonte]

Rutas

[editar | editar a fonte]

Semellante á maioría das costas, a costa occidental de Colombia é ideal para o contrabando. Aproximadamente un terzo das dúas toneladas de cocaína que saen de Colombia cada día sae pola costa do Pacífico en semisomerxíbeis.[58] A Seguridade Nacional estima que os submarinos levan un terzo dos produtos marítimos de contrabando aos clientes dos Estados Unidos, mentres afirman que "non teñen idea" do resto.[59]

Noutro lugar, a Garda Costeira dos Estados Unidos di que os contrabandistas están a desenvolver unha loxística completa:

  • os pesqueiros no camiño advirten aos tripulantes contra as patrullas, e
  • proporcionarlles refrescos, mentres
  • Os buques de reabastecemento offshore ofrecen un tempo ilimitado para que os contrabandistas poidan evitar as zonas costeiras.[60]

Para os contrabandistas, as viaxes pagan a pena o investimento: unha carga de nove toneladas gaña case 200 millóns de dólares por xunto de clientes estadounidenses. Os pescadores profesionais adoitan estar nos controis e gañan uns 3.000 dólares despois de completar a excursión.[61] [55]

Os contrabandistas de submarinos descargan a súa carga en lanchas rápidas para o tramo final até a costa. Segundo notas de prensa, non se sabe que ningún dos submarinos descargue en portos ou praias norteamericanas.

En 2006, un submarino de 10 metres (33 ft) foi descuberto en Moaña, na comarca do Morrazo, Galiza, pero descoñécese o seu uso.[62]

En marzo de 2006, segundo un comunicado de prensa, a mafia calabresa ( 'Ndrangheta) ordenou que un cargamento de nove toneladas de cocaína fose transportado por un narcosubmarino desde Colombia a Italia, pero segundo un comunicado de prensa, o buque foi descuberto durante a construción.[Cómpre referencia]

En 2007, trece das embarcacións foron incautadas en terra seca colombiana ou detidas no mar por patrulleiras colombianas ou estadounidenses, máis que nos catorce anos anteriores xuntos, pero as detencións son raras. Despois de descubrir estaleiros clandestinos, os obreiros escapan á selva. Nalgúns casos, os semisubmarinos son remolcados detrás dos buques pesqueiros e, se se detectan, son descubertos.

Contramedidas

[editar | editar a fonte]
Un narcosubmarino momentos antes de ser interceptado pola Mariña dos Estados Unidos (agosto de 2007).

Vixilancia

[editar | editar a fonte]

En 2007, a Garda Costeira dos Estados Unidos axustou os seus sensores acústicos submarinos para escoitar os submarinos.[63] Segundo un comunicado de prensa de 2019, a Garda Costeira dos Estados Unidos informa que capturan o 11% dos submarinos.[64]

Legalidade

[editar | editar a fonte]

Se varios militares tentan apoderarse dos semi-somerxibles en augas internacionais, as tripulacións adoitan botalos. Até 2008, de acordo co dereito marítimo internacional, a tripulación era rescatada e, se non había indicios de delito, liberada. Para solucionar esta brecha, a Lei de prohibición de buques contra o tráfico de drogas dos Estados Unidos (Drug Trafficking Vessel Interdiction Act) en setembro de 2008 converteuno nun "delito grave para aqueles que, consciente ou intencionadamente, operan ou se embarcan nun semisomerible autopropulsado (SPSS) sen nacionalidade e que navega ou navegou algunha vez por augas internacionais, coa intención de eludir a detección".[20] A pena é unha pena de prisión de até vinte anos nos Estados Unidos.[65][66]

A lei estadounidense non se aplica ás embarcacións con bandeira (é dicir, rexistradas nalgún goberno oficialmente recoñecido). O proxecto outorga xurisdición extraterritorial sobre as augas internacionais e ilegaliza a falta de documentos pertinentes. En lugar de que unha operación antinarcóticos se converta nunha misión de rescate despois do afundimento de submarinos, a tripulación pode ser detida e interrogada mediante "métodos esixentes".[67]

En 2009, o Congreso de Colombia aprobou unha lei que castiga aos construtores de embarcacións semisomerxibles con até 12 anos de prisión, ou 14 anos se son usados para transportar droga.[67]

As cuestións de seguridade relacionadas cos "contedores de carga estilo torpedo", as embarcacións semisomerxibles e os submarinos foron revisadas nun artigo de agosto de 2012 na publicación estadounidense Homeland Security Affairs.[68]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Schmidt, Michael S.; Shanker, Thom (2012-09-09). "To Smuggle More Drugs, Traffickers Go Under the Sea". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2023-03-19. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Kushner, David (2009-04-23). "Drug-Sub Culture". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2023-03-19. 
  3. ↑ "Ecuadoreans, DEA seize drug-smuggling submarine". Boston.com. Consultado o 2023-03-19. 
  4. ↑ Kushner, David (2009-04-23). "Drug-Sub Culture". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2023-03-20. 
  5. ↑ Press, Associated (2015-07-23). "US navy seizes submarine with seven tonnes of cocaine on board". The Guardian (en inglés). ISSN 0261-3077. Consultado o 2023-04-04. 
  6. ↑ "Why Our Seas Are Suddenly Swimming With Drug-Running Narcosubs". Yahoo News (en inglés). Consultado o 2023-04-04. 
  7. ↑ "Orlando Grisales, jefe de operaciones navales de la Armada de Colombia: «Dos o tres narcosubmarinos salen al año con destino a España o Galicia»". La Voz de Galicia (en castelán). 2023-04-02. Consultado o 2023-04-07. 
  8. ↑ "Oubiña: "Traficantes de cocaína llevan más de 20 años usando narcosubmarinos en las costas europeas"". www.elcorreogallego.es (en castelán). Consultado o 2023-04-04. 
  9. ↑ "Detectan cementerio de narcosubmarinos en aguas españolas". Primer Informe (en castelán). 2021-02-15. Arquivado dende o orixinal o 09 de abril de 2023. Consultado o 2023-04-04. 
  10. ↑ "Oubiña confirma la existencia de un “cementerio “ de narcosubmarinos en aguas de Canarias". www.larazon.es (en castelán). 2021-01-19. Consultado o 2023-04-04. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 "'Smugglers Go Under the Sea To Move Drugs'; Schmidt, Michael S.; Thom Shanker". The New York Times, Nova York, 10 de setembro de 2012 (en inglés). 
  12. ↑ Forero, William Booth and Juan (2009-06-06). "Semi-Submarines, Stealthily Plying Pacific, Arrive as a Way to Smuggle Cocaine" (en inglés). ISSN 0190-8286. Consultado o 2023-04-08. 
  13. ↑ "Creative drug smugglers turn to submarines - UPI Archives". UPI (en inglés). Consultado o 2023-04-04. 
  14. ↑ "Submarine with cocaine seized off Costa Rica". NBC News (en inglés). Consultado o 2023-04-04. 
  15. ↑ Kushner, David (2009-04-23). "Drug-Sub Culture". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2023-04-08. 
  16. ↑ "Waving, not drowning". The Economist. ISSN 0013-0613. Consultado o 2023-04-08. 
  17. ↑ "Article". Arquivado dende o orixinal o 04 de decembro de 2008. 
  18. ↑ "Waving, not drowning". The Economist. ISSN 0013-0613. Consultado o 2023-04-04. 
  19. ↑ "Fox News - Breaking News Updates". Fox News (en inglés). Consultado o 2023-04-04. 
  20. ↑ 20,0 20,1 "Coastguard_drugsub". 
  21. ↑ "Secretaría de Marina". www.gob.mx; Gobierno de México, SEMAR. Consultado o 2023-04-04. 
  22. ↑ "Mexican navy seizes cocaine sub" (en inglés). 2008-07-18. Consultado o 2023-04-04. 
  23. ↑ "Drug cartels using submarines to smuggle cocaine". CTVNews (en inglés). 2008-07-19. Consultado o 2023-04-04. 
  24. ↑ "Coast Guard seizes $8.4 million worth of cocaine - CNN.com". edition.cnn.com. Consultado o 2023-04-04. 
  25. ↑ "Cocaine smugglers turn to submarines, feds say - CNN.com". www.cnn.com. Consultado o 2023-04-04. 
  26. ↑ "Waving, not drowning". The Economist. ISSN 0013-0613. Consultado o 2023-04-08. 
  27. ↑ "Another cocaine-laden submarine sinks off Colombia". Reuters (en inglés). 2008-01-03. Consultado o 2023-04-08. 
  28. ↑ Forero, William Booth and Juan (2009-06-06). "Semi-Submarines, Stealthily Plying Pacific, Arrive as a Way to Smuggle Cocaine" (en inglés). ISSN 0190-8286. Consultado o 2023-04-08. 
  29. ↑ The mafia rabbit Arquivado 19 de xaneiro de 2011 en Wayback Machine. (November 25, 2008)
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Detienen al Conejo, proveedor de El Barbas Arquivado 01 de novembro de 2013 en Wayback Machine. El Universal. November 5, 2010 (en castelán)
  31. ↑ Estes, Adam Clark (2012-09-10). "The Feds Can't Catch the Cartels' Cocaine-Filled Submarines". The Atlantic (en inglés). Consultado o 2023-04-08. 
  32. ↑ Press, Associated (2015-07-23). "US navy seizes submarine with seven tonnes of cocaine on board". The Guardian (en inglés). ISSN 0261-3077. Consultado o 2023-04-08. 
  33. ↑ Almasy, Steve (2015-08-07). "Coast Guard seizes $181 million in cocaine on sub". CNN (en inglés). Consultado o 2023-04-08. 
  34. ↑ "US Coast Guard intercepts drug sub". BBC News (en inglés). Consultado o 2023-04-09. 
  35. ↑ U.S. Coast Guard intercepts semi-submersible vessel packed with 3,800 pounds of cocaine. USA Today. 11 December 2017.
  36. ↑ Narco subs: Texas mobilises to stem invasion of narcotic carrying submarines. Jamie Seidel, News Com Australia. 22 de decembro de 2017.
  37. ↑ "Police-in-Spain-find-three-tonnes-of-cocaine-in-narco-submarine". The Guardian (en inglés). 
  38. ↑ "inside-the-first-narco-submarine-caught-after-crossing-the-Atlantic". The Wall Street Journal (en inglés). 
  39. ↑ "Europe-first-narco-submarine-Agustin-Alvarez". the Guardian (en inglés). 
  40. ↑ "Interceptaron en Perú un narcosubmarino cargado con dos toneladas de droga". infobae (en castelán). Consultado o 2023-04-08. 
  41. ↑ "Rare Electric Narco Submarine Seized in Colombia". USNI News (en inglés). 2020-11-16. Consultado o 2023-04-08. 
  42. ↑ Lendon, Brad (2021-10-26). "Sailing ship captures a narco sub". CNN (en inglés). Consultado o 2023-04-08. 
  43. ↑ "Poseidón, el narcosubmarino de la ría de Arousa, ya está reflotado y está vacío". La Voz de Galicia (en castelán). 2023-03-14. Consultado o 2023-04-09. 
  44. ↑ Oubiña confirma la existencia de un “cementerio “ de narcosubmarinos en aguas de Canarias La Razón (19-01-2021)
  45. ↑ Bogota, Chris Kraul covered South America for the Los Angeles Times from his base in; in 1987, Colombia He joined the paper; border, was business editor of the San Diego edition until it closed in 1992 He then began covering the; Afghanistan, Mexican economies until his assignment to The Times’ Mexico City bureau in 2001 He reopened the paper’s Bogota bureau in 2006 He has also covered the wars in; Florida, Iraq He is a graduate of the University of South; News, also has been a reporter at the San Jose Mercury; Union-Tribune, San Diego; Journal, the San Diego Business (2007-11-06). "Drug traffickers use submersibles to ferry narcotics". Los Angeles Times (en inglés). Consultado o 2023-04-08. 
  46. ↑ 46,0 46,1 Modelo desbotado. Use un dos modelos de citas no lugar deste marcador.
  47. ↑ "Inside: Cocaine Submarines". National Geographic - Videos, TV Shows & Photos - Canada (en inglés). Consultado o 2023-04-08. 
  48. ↑ 48,0 48,1 Lozano, Pilar (2000-09-10). "El 'narcosubmarino' colombiano". El País (en castelán). ISSN 1134-6582. Consultado o 2023-04-09. 
  49. ↑ "Drugs". The New York Times (en inglés). 
  50. ↑ "Americas" (en inglés). 
  51. ↑ "pressrel". Arquivado dende o orixinal o 09 de xullo de 2010. 
  52. ↑ "True_sub_captured_from_drug_smugglers". The Register. 
  53. ↑ "World; Latin America". 
  54. ↑ "Narco-Submarines: Applying Advanced Technologies to Drug Smuggling". SmallWarsJournal.com. Consultado o 2023-04-08. 
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 "Post". unterseeboot.tumblr.com (en castelán, inglés, e alemán). Arquivado dende o orixinal o 17 de xullo de 2011. Consultado o 09 de abril de 2023. 
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 Dalby, Chris (2019-11-29). "Legend of Colombia's Narco-Subs Reaching Europe Becomes Reality". InSight Crime (en inglés). Consultado o 2023-04-08. 
  57. ↑ 57,0 57,1 "terrorism; jtsm" (en inglés). 
  58. ↑ "Submarines: The War In The Pacific". www.strategypage.com. Consultado o 2023-04-08. 
  59. ↑ "Story" (en inglés). 
  60. ↑ "Coast Guard hunts drug-running semi-subs - CNN.com". www.cnn.com. Consultado o 2023-04-08. 
  61. ↑ Kushner, David (2009-04-23). "Drug-Sub Culture". The New York Times (en inglés). ISSN 0362-4331. Consultado o 2023-04-08. 
  62. ↑ "Spanish police find 'drugs' sub" (en inglés). 2006-08-14. Consultado o 2023-04-09. 
  63. ↑ "run-silent-run" (en inglés). 
  64. ↑ Ries, Leah Asmelash,Brian (2019-07-12). "Watch the US Coast Guard board a narco-sub carrying 17,000 pounds of cocaine". CNN (en inglés). Consultado o 2023-04-09. 
  65. ↑ "Drug Trafficking Interdiction Assistance Act of 2008 (2008 - S. 3351)". GovTrack.us (en inglés). Consultado o 2023-04-09. 
  66. ↑ "Smugglers sink 'drug subs,' but not feds' case - CNN.com". www.cnn.com. Consultado o 2023-04-09. 
  67. ↑ 67,0 67,1 "Colombia-out-to-sink-cocaine" (en inglés). 
  68. ↑ Dug, Robert (2012-08-09). "A Maritime Threat Assessment of Sea Based Criminal Organizations and Terrorist Operations". Homeland Security Affairs (en inglés). Consultado o 2023-04-09. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • " Ayer Médico, Hoy Narco – El Mexicano que Quizo ser Pablo Escobar " (En castelán) Autor: Miguel Angel Montoya. Editorial: Oveja Negra.ISBN 978-958-06-1092-2 . Biografía, inclúe un capítulo sobre o desenvolvemento de narcosubmarinos e narcotorpedos.

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Vídeos
Galería de fotos