Aínda que non é un cargo con nomeamento formal, o de valido era o posto de maior confianza do monarca en cuestións temporais. É importante o matiz, porque as cuestións espirituais eran competencia do confesor real, figura de importancia política significativa. As funcións que exercía un valido eran as de máximo nivel na toma de decisións políticas, máis que un conselleiro, pois na práctica gobernaba en nome do rei, nun momento no que as monarquías autoritarias concentrarón un enorme poder na súa figura. Se o rei non pode ou non quere gobernar en por si, é imprescindible o valido.
Non hai que confundir a institución do valido con outras:
o rexente é un cargo formal, que goberna só porque o rei é menor de idade. Adoitaba ser un parente próximo deste (nai, por exemplo), aínda que nalgún caso non ocorreu así (o cardeal Cisneros, no interregno entre a morte de Fernando o Católico e a chegada a España de Carlos I). Nada impide que un rexente teña valido (Nithard o foi de Mariana de Austria na minoría de Carlos II).
o vicerrei substitúe o rei en ausencia deste no goberno dun territorio afastado. Era a forma en que se gobernaba (España)(onde nunca foron os reis), Italia ou os reinos da Coroa de Aragón (onde esa institución nace durante a Idade Media, coa figura do lugartenente do reino). Adoita ser un membro da máis alta nobreza ou do alto clero, ou un parente do mesmo rei.
o confesor real, que ten unha enorme influencia pola súa proximidade á persoa do rei e as condicións en que trata con este de todo tipo de asuntos, en particular de nomeamentos eclesiásticos, pero tamén outras cuestións políticas.
o secretario, que só se encarga dunha parte concreta da administración, xa que por moito empeño que poña un rei amante da burocracia como Filipe II, é imposible para unha soa persoa ocuparse de todos os negocios da monarquía. Os Reis Católicos, Carlos V e o citado Filipe II gobernaron axudados por secretarios, habitualmente letrados provenientes das universidades, o mundo dos negocios ou da baixa nobreza como Francisco de los Cobos, ou Antonio Pérez.
A institución do valido nace coa monarquía autoritaria. Na Castela que vive as guerras civís da Baixa Idade Media, é lóxico que o rei busque apoiarse non nun membro dunha casa nobre moi poderosa, que produciría un trato discriminatorio ás demais, e quizais non deteña a súa ambición no cargo de valido. En cambio un personaxe máis escuro, que lle deba todo ao rei e que non sexa nada en por si, senón pola súa proximidade ao rei, é de maior confianza. No contexto do aumento do poder da monarquía, rei e valido aumentan cada un o seu poder se o fai o outro, e deste xeito comparten intereses.
Os Reis Católicos, a rexencia de Cisneros, e os reinados dos primeiros Habsburgo (Carlos I e Filipe II) non presentan a ningún personaxe que acaparase de tal xeito a confianza dos reis; aínda que pode falarse de personaxes poderosos na corte ou que gozan da confianza real, nunca o fixeron de forma "privativa". Entre eles poderían contarse Xoán Manuel, señor de Belmonte, durante o breve tempo que durou o reinado de Filipe I de Castelao fermoso (1506); o cardeal (e logo Papa) Adriano de Utrecht ou o secretario de Estado Martín de Gaztelu con Carlos I; e o portugués Rui Gomes da Silva (príncipe de Éboli) durante o reinado de Filipe II.
Os validos de Filipe III e Filipe IV pertencían a dúas familias rivais: os Sandoval e os Zúñiga, e as conspiracións para depolos actuaban tamén dentro das mesmas familias. Baltasar de Zúñiga, valido só de 1621 a 1622, é o único que morreu sen solución de continuidade no cargo (e de morte natural). Xoán Xosé de Austria, sempre gravitando sobre o reinado do seu medio irmán, foi en varias ocasións afastado e achegado ao poder, que ocupou ata a súa morte en 1679.
O fin de todos os validos é a perda de confianza do rei nun momento ou outro. Con peor sorte, Álvaro de Luna e Rodrigo Calderón morreron executados. O Duque de Lerma terminou converténdose en cardeal para escapar a unha condena xudicial polos seus numerosos escándalos.
Do Conde Duque os seus biógrafos destacan a sinceridade do seu interese pola reputación da monarquía. Pero, se non a fama póstuma, o mellor epitafio sen dúbida logrouno Álvaro de Luna, inmortalizado por Jorge Manrique nas súas coplas:
Pues aquel grand Condestable, maestre que conoscimos tan privado, non cumple que dél se hable, mas sólo cómo lo vimos degollado.
Sus infinitos tesoros, sus villas e sus lugares, su mandar, ¿qué le fueron sino lloros? ¿qué fueron sino pesares al dexar?
Escudero, José Antonio (1979). Los orígenes del Consejo de Ministros en España(en castelán)I. Madrid: Editorial Complutense. ISBN9788474915945.
García García, Bernardo José (1997). Los validos. Colección: Historia del mundo para jóvenes (en castelán). Madrid: Akal. ISBN978-84-460-0600-8.
Maqueda Abreu, Consuelo (2007). La monarquía de España y sus visitantes: siglos XVI al XIX(en castelán). Madrid: Editorial Dykinson. ISBN9788498491074.
Martínez Peñas, Leandro (2007). El confesor del rey en el Antiguo Régimen(en castelán). Madrid: Editorial Complutense. ISBN9788474918519.
Martínez Ruiz, Enrique (1992). La España moderna(en castelán). Madrid: Ediciones AKAL. ISBN9788470902772.
Pérez, Joseph (1997). Isabel y Fernando: los Reyes Católicos(en castelán). Madrid: Editorial NEREA. ISBN9788489569126.
Rábade Obradó, María del Pilar; Ramírez Vaquero, Eloísa; Utrilla Utrilla, Juan F. (2005). La dinámica política. Colección: Fundamentos nº 83 (en castelán). Madrid: Ediciones Istmo. ISBN9788470904332.
Ruiz Rodríguez, Ignacio (2007). Don Juan José de Austria en la monarquía hispánica: entre la política, el poder y la intriga(en castelán). Madrid: Editorial Dykinson. ISBN9788498490299.