Yelü Dashi

Modelo:BiografíaYelü Dashi
Nome orixinal(zh) 耶律大石 Editar o valor en Wikidata
Biografía
Nacemento1087 Editar o valor en Wikidata
Morte1143 Editar o valor en Wikidata (55/56 anos)
Asia Central Editar o valor en Wikidata
Monarca
Editar o valor en Wikidata
Actividade
Ocupaciónmilitar Editar o valor en Wikidata
Familia
CónxuxeEmpress Zhāodé
Tabuyan Editar o valor en Wikidata
FillosYelü Yilie
 () Tabuyan
Yēlǜ Pǔsùwán
 () Tabuyan Editar o valor en Wikidata
ParentesQ15898181, avó Editar o valor en Wikidata

Yelü Dashi (Chinés: 耶律大石; pinyin: Yēlǜ Dàshí; de maneira alternativa 耶律達實 Yēlǜ Dáshí), ou Yeh-Lü Ta-Shih (r. 1124–1143) foi o fundador do Qara Khitai ou a dinastía Liao occidental.[1] Tamén foi coñecido en fontes musulmás como Nūshī Taifū, Qushqin Taifū ou Qushqīn, fillo de Baighū.[2]

Primeiros anos

[editar | editar a fonte]

Yelü Dashi era membro da familia real Khitan, descendente de oitava xeración de Abaoji, o fundador da dinastía Liao que gobernou áreas de Mongolia Interior, Mongolia Exterior e Manchuria desde o século X.[3] Quizais nacera en 1087. O Liao Shi (Historia de Liao) descríbeo como "douto en textos Khitan e chineses, sobresaínte en montar e no uso do arco, e que pasara o máis alto exame imperial no quinto ano da era Tianqing" (1115 d. C.).[4] Ocupou varios cargos na administración Liao, e ascendeu até converterse en comandante militar.[2]

Invasión jurchen e fin da dinastía Liao

[editar | editar a fonte]

Os jurchen, un pobo tungus nativo de Manchuria, estabeleceu a dinastía Jin en 1115 e comezou a dominar Manchuria. Os jurchen formaron unha alianza coa dinastía chinesa Song para atacar os Liao, e por 1122 os jurchen capturaron gran parte grande de Liao, incluíndo a súa capital suprema. O emperador Liao Tianzuo fuxiu á rexión occidental, e o seu tío o príncipe Yelü Chun entón formou o Liao Setentrional, de curta vida, na súa capital do sur Nanjing (hoxe Beijing). As forzas Song baixo as ordes de Tong Guan atacaron o Liao Setentrional desde o sur, mais baixo as ordes de Dashi e Xiao Gan, o exército khitan logrou repeler os ataques dos Song. Con todo, os jurchen continuaron a avanzar desde o norte, e finalmente capturaron a capital do sur en 1123. Xusto antes de que os jurchen tomasen o control, Dashi escorregouse con 7000 das súas tropas para unirse ao emperador Tianzuo.[2]

Dashi máis tarde foi capturado polos jurchen, mais fuxiu cinco meses despois para reunirse co emperador. Porén, o emperador sinalou que a idea de Dashi sobre atacar os jurchen sería unha loucura mentres os jurchen se acharen nunha posición forte. Incapaz de convencer o emperador, en 1124 Dashi liderou unha banda de seguidores khitan e foise a Kedun, unha praza forte Liao no noroeste. O emperador Tianzuo foi capturado polos jurchen en 1125 e a dinastía Liao acabou.

Xurdimento de Kara-Khitan

[editar | editar a fonte]

Segundo fontes chinesas, comezou con 10000 cabalos, unha forza pequena, supondo polo menos dous cabalos para cada home.[5] En Kedun, Dashi tomou control do rabaño de cabalos imperiais, ordenou as súas forzas, recrutou guerreiros doutras tribos e xurou restaurar a dinastía Liao. Tivo por entón 10000 xinetes, con todo, os jurchen volvéranse demasiado fortes e. en 1130, Dashi decidiu ir para o oeste e estabeleceu unha base alí. Uníronse a el homes doutras tribos, e o gobernante Uyghur do Reino de Qocho prometeu unha alianza.

En 1131 ou 1132, os seguidores de Yelü Dashi nomeárono Gürkhan (khan universal).[6] El avanzou fortalecendo o seu poder, expandindo gradualmente a súa autoridade sobre os karluk de Qayaliq e Almaliq. Avanzou tamén sobre territorio kirghiz e construíu unha cidade na beira do río Emil, preto de Chuguchak.[7][8]

Derrota dos kara-khánidas

[editar | editar a fonte]

Unha á do exército de Dashi fixo unha tentativa temperá de capturar a cidade karakhánida oriental de Kashgar en 1128, mais foi repelida polo gobernante karakhánida de alí, Ahmad b. Hasan. Porén, o gobernante karakhánida de Balasaghun, Ibrāhīm II b. Ahmad, complicado por un exército nómade formado por homes das tribos karluk e qanqli, pediu axuda a Dashi e convidou o seu exército á capital. Mais Dashi aproveitou para apoderarse da cidade e, segundo o historiador persa Ata-Malik Juvayni, "ascendeu a un trono que non lle custou nada.".[7] Dashi integrou 16000 antigos mercenarios khitan en Balasaghun, entón estabeleceu a súa autoridade sobre Kashgar, Khotan, o Kirghiz, e o centro Uyghur de Beshbalik. Con todo, en 1134 fallou unha tentativa de reestabelecer a dinastía Liao na China.

Dashi continuou a avanzar para o oeste, a Ferghana, territorio do estado karakhánida occidental. En 1137, en Khujand, derrotou o gobernate karakhánida Mahmud II que retrocedeu até Samarcanda.

Batalla de Qatwan

[editar | editar a fonte]

Entón os karakhánidas eran vasalos dos selxúcidas, e Mahmud apelou a axuda do sultán selxúcida Ahmad Sanjar. En 1141, Dashi, intercedendo nun conflito entre os karakhánidas e os nómades karluk, entrou en conflito directo cos selxúcidas. Sanjar marchou coas súas tropas para encontrarse cos kara-khitan. Na Batalla de Qatwan, porén, Dashi conseguiu unha vitoria decisiva contra os turcos selxúcidas. O exército selxúcida padeceu unha gran cantidade de baixas, e Sanjar apenas fuxiu con vida, mais a súa muller e algúns dos seus mellores guerreiros foron capturados. O poder dos selxúcidas declinou bruscamente após a batalla, e o estado selxúcida derrubouse nunha rebelión interna. Os kara-Khitan convertéronse na forza dominante en Asia Central, e os corasmios e os karakhánidas en estados vasalos do seu imperio.

A súa vitoria en Samarcanda (Batalla de Qatwan) contra o gran gobenante musulmán selxúcida Ahmad Sanjar, e as súas relacións amigábeis cos cristiáns nestorianos, forma de cristianismo que prosperou en Qara Khitai, levaron a que fose asociado coa lenda do Preste Xoán, un rei cristián oriental "destinado" a vencer o islam.[9][10][11][12][13][14] O bispo Odón de Frisinga foi o primeiro que rexistrou a historia en 1145.

Morte e legado

[editar | editar a fonte]

Yelü Dashi morreu en 1143, mestre de gran parte de Asia Central. Na época da súa morte, Qara Khitai abarcaba as rexións de Transoxiana, Ferghana, Semirechye, a Cunca Tarim e Uyghuria. A dinastía Yelü estabelecida duraría até a súa usurpación por Kuchlug,  seguida da conquista dos seus dominio por Xenxis Khan en 1218.

Referencia

[editar | editar a fonte]

Citas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ Bretschneider, E., Mediaeval Researches from Eastern Asiatic sources, Vol. 1, (Routledge, 2002), p. 224.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Biran, Michal. (2005).
  3. ↑ The New Encyclopaedia Britannica, Vol.10, (1974), 809.
  4. ↑ 遼史 Liao Shi, volume 30, biography of Yelü Dashi.
  5. ↑ Sinor, D. (1998), "Chapter 11 - The Kitan and the Kara Kitay", in Asimov, M.S.; Bosworth, C.E., History of Civilisations of Central Asia, 4 part I, UNESCO Publishing, ISBN 92-3-103467-7 
  6. ↑ Biran, Michal, The Empire of the Qara Khitai in Eurasian history, (Cambridge University Press, 2005), 38.
  7. ↑ 7,0 7,1 Ata-Malik Juvayni.
  8. ↑ Grousset, page 168
  9. ↑ Grousset, Rene, The Empire of the Steppes: A History of Central Asia , (Rutgers University Press, 2002), 165.
  10. ↑ Lev Nikolaevich Gumilev (1987).
  11. ↑ Asian and African Studies.
  12. ↑ Paul D. Buell (19 March 2003).
  13. ↑ http://eprints.soas.ac.uk/13396/3/Chinggis_Khan_World_Conqueror.pdf page 22
  14. ↑ https://web.archive.org/web/20151210011401/http://www.eacenter.huji.ac.il/uploaded/fck/21.%20like%20a%20mighty%20wall(1).pdf Arquivado 10 de decembro de 2015 en Wayback Machine. page 44

Fontes

[editar | editar a fonte]
  • Biran, Michal, O Imperio do Qara Khitai en Eurasian historia, Cambridge Prensa Universitaria, 2005.
  • Bretschneider, E., Procuras Medievais desde Oriental Asiatic fontes, Vol.1, Routledge, 2002.
  • Grousset, Rene, O Imperio do Steppes: Unha Historia de Asia Central , Rutgers Prensa Universitaria, 2002.
  • 遼史 Historia de Liao, volume 30, biografía de Yelü Dashi.