तापमापन

तापमापन दोन वस्तू एकामेकांक दसोवन दवरल्यो जाल्यार तामचेमदीं उश्णता व्हांवपाची दिका जे राशीवेल्यान निश्चीत जाता,ताका तापमान अशें म्हण्टात.तापमान मेजतात त्या साधनाक तापमापक आनी मेजपी शास्त्राक तापमापन अशें म्हण्टात. पदार्थाचें तापमान वाडयलें जाल्यार ताच्या कांय भौतीक गुणधर्मींनी बदल जातात.देखीक द्रवांचें घनफळ वाडप.वायूंचो दाब वा घनफळ वाडप,धातूच्या सरयांच्यो वुदयुत दाब वाडप आदी.तापमानाप्रमाण कांय भौतीक गुणधर्मांचो तापमानपकांत चड प्रमाणाचेर उपेग केल्लो आसता,ते गुणधर्म अशे-1) द्रवाचें घनफळ 2)वायुचो दाब आनी घनफळ 3)धातुचो विदयुत रोध (RESISTANCE) 4)तपयुग्म (Themocouple) आसल्यार तातूंत उप्रासपी विद्युत चालक प्रेरणा 5)द्रवांचो बाश्पदाब निमाणच्या दोन गुणधर्मांचो उपेग खास करुन नीच तापमान मेजपाखातीर पांवडयाच्या तापमानांच्या मेजपाखातीर वेगवेगळ्या तत्त्वांचेर आदिरिल्ले करतात. तापमानाचे तीन मापक्रम(scales) आसात 1) फॅरेनहाइट 2) सेल्सि वर्सा जाल्ल्या आंतरराश्ट्रीय वजनां आनी मापां समितीचे परिशदेंतल्या थाराव मापक्रमांक सेंटिग्रेड म्ह्ण्टाले,ताका सेल्सिअस अशें म्हणूक लागले.

हातूंतलो शास्त्रीय मापनाखातीर जगभर वापरतात आनी भारतात वेव्हारीक वापराखातीर मान्यताय मेळ्ळ्या फॅरेनहाइट तापक्रम इंगलीश भाशीक देशांत वापरतात अभियांत्रिकींत तो अजूनय कांय सुवातींनी वापरतात..रोमर तापक्रम मात ना.ह्या तीनूय तापक्रमांत ना.ह्या तीनूय तापक्रमांत बर्फबिंदू आनी बाश्पबिंदू तांच्यांतल्या तापमान अंतराक मूलांतर अशें म्हण्टात.वयर सांगिल्ल्या ती मूलांतराचे अनुक्रमान 180 100 आनी 80 सारके मात्र केल्ले आसून दरेक म्हण्टात. तापमापकांत वापरिल्ल्या द्रव्याक तापमपकीय द्रव्य (पारो,आल्को म्हण्टात.खंयच्याय पदार्थांचेमएकाद्या तापमापकावरवीं मेळपी तापमान वापरिल्ल्या तापमापकीय द्रवाच्या ऊश्मीय गुणधर्मांचेर पातयेवन आसता.पदार्थाचें तापमान वेगवेगळे तरेच्या तापमापकांकडच्यान वेगवेगळे दाखयतालें पदार्थाचें खरें तापमान मेळूंक शकना.हाका लागून दृश्य निरपेक्ष तापमान शास्त्रज्ञांमदीं विचार सुरु जालो.

अशे तरेचो निरपेक्ष तापक्रम पयलीं केल्वीन सिध्दांतीक रितीन प्रस्थापीत केलो.ऊश्मागतिकीय सिध्दांताचेर आदारिल्ल्या निकोलस कार्नो(1798-1838) हाच्या आर्दश इंजिनाचेर तापक्रम आदारिल्लो आसा.शास्त्रीय नदरेन हो तापक्रम आर्दश आसा,पूण कार्नो हाचें इंजीन प्रत्यक्षांत उपलबध्द ना.देखून ताचेवरवीं सारकी मोजणी जायाना वायुतापमापकारवीं मेळपी तापमानांय तंतोतंत आसनात.वेव्हारांत वापरपाक वेगवेगळ्या तापमापकांची निर्मिती केल्या.वेगवेगळ्या गजालीं खातीर ते ते तापमापक वापरतात.उज्या धगाचें तापमान मेजपाक खाशेलो तापमापक वापरतात. हवामान,पावस,हांचे अदमास थारावपाक वातावरणातल्या वेगवेगळ्या उंचायेवयल्या थरांचीम तापमानां मेजप गरजेचें आसता.ते खातीर बोमाडे (baloon) वा रॉकेट हाच्या पालवान तापमापक वयर सोडून ताचेवरवीं नोंद जाल्लीं तापमानां रेडिओ संदेश वाहकावरवीं धर्तरेर धाडटात.खासा कक्षेंत धर्तरेभोंवतणी घुंवपा कृत्रीम उपगिऱ्यांचो वेग थंयच्या वातावरणाच्या घर्शणांक लागून कितलो उणो जाता,तेंधर्तरेवेल्यान निरिक्षण करुन काडूं येता.

ताचेवेल्यान थंयचे हवेची घनता आनी घनतेवयल्यान थंयचें तापमानूय काडटात.आवाजाचो वायूंतलो वेग वायुच्या निरपेक्ष तापमानाच्या वर्गमुळाच्या सम प्रमाणामत आसता.उंचेल्या वातावरणांतल्य आवाजा-वेगाचें मेजप करुन ताचेवेल्यान वातावरणाच्या वेगवेगळ्या थरांतलें सरासरी तापमान काडूम येता.ते खातीर हातबॉबाची एक माळ रॉकेटावरवी ऊंच प्रक्षेपीत करतात.खाशेले उंचायेर एक एक बॉब आपोआप उडचो.अशी तजवीज आसता ह्या बॉब स्फोटांचे आवाज धर्तरेर पावपाखातीर लागपी कालखंड मेजून ताचेवयल्यान आवाजा वेग,काडटात.मागीर ह्या आवाजा-वेगावयल्यान त्या त्या थरांतलें सरासरी तापमान काडटात. पावस,दर्यावर्दी जीवनसृश्ट हांचो अभ्यास करताना दर्याच्या वेगवेगळ्या खोलायेवयल्या थरांचीं तापमानां-मेजप गरजेचें आसता.हे खातीर थर्मिस्टर आवाजा-वेग,आदी पद्दतींचो उपेग जाताच;ते खेरीज उरफाटें उरपी तापमापक हें एक खाशेलेम साधन तयार केलां.फाव ते खोलायेर पावतकच हो तापमापक परतो जाता.मागीर नळयेंत चडिल्लो पारो वेगळो जावन एके सुवातेर सांठयतात,ताचें वस्तुमान मेजून ताचेवयल्यान तापमान काडूं येता. मळबांतलीं नक्षत्रां,गिरे आनी धुमकेतू हांचीं तापमानां मेजपाखातीर वर्णपटीय पद्दत वापरतात.मुकेश थळी.

संदर्भ