दत्तात्रय रामचंद्र बेंद्रे
दत्तात्रय रामचंद्र बेंद्रे (जल्म - ३१ जानेवारी १८९६, धारवाड; मरण - २६ ऑक्टोबर १९८१, मुंबय) भारतीय ज्ञानपीठ पुरस्कार फावो जाल्लो नामनेचो कन्नड कवी. ताचें मूळ घराणें रत्नागिरी जिल्ह्यांतल्या केळशी गांवांतलें. पूण कामानिमतान तासगांव, शिरहट्टी आनी निमाणें धारवाडाक तो स्थायिक जालो. कर्नाटकांत ताका ‘अंबिकातनयदत्त’ ह्या टोपण नांवान वळखतात.
धारवाडाक ताणें मॅट्रिकेमेरेनचें शिक्षण घेतलें. पुण्यांतल्या फर्ग्युसन महाविद्यांतल्यान तो बी. ए. जालो आनी फुडें मुंबय विद्यापिठांतल्यान ताणें एम. ए. पदवी घेतली. १९१८-३२ मेरेन ताणें व्हिक्टोरिया हायस्कूल, राष्ट्रीय शाळा धारवाड तशेंच गदक आनी हुबळीक शिक्षक म्हणून काम केलें. ताणें बरयल्या ‘नरबली’ हे कवितेखातीर १९३२ वर्सा ताका बंदखण आनी अज्ञातवास भोगचो पडलो. १९४३ उपरांत पुण्यांतल्या कॉमर्स कॉलेजींत कन्नड भाशासाहित्याचो प्राध्यापक म्हणून आनी न्यू इंग्लीश स्कुलांत इंग्लिशीचो अध्यापक म्हणून ताणें काम केलां. १९४४-५६ मेरेन तो सोलापूरच्या डी. ए. व्ही. कॉलेजींत कन्नड विशय शिकयतालो. १९५६-१९६६ मेरेन ताणें आकाशवाणीच्या धारवाड केंद्रार साहित्य सल्लागार म्हणून काम पळयलें.
आपली आवयभास मराठी आसुनूय ताणें १९१६चे आदींच मराठी, कन्नड, इंग्लीश आनी संस्कृतांत कविता रचल्यो. १९२२ त ताचें ‘कृष्णकुमारी’ नांवाचें ल्हानशें कथाकाव्य उजवाडाक आयलें. ताचे वट्ट २६ कवितांझेले उजवाडाक आयल्यात. तातूंतले कांय म्हत्वाचे अशें: गरी (१९३२), सखीगीत (१९३७), नादलीले (१९३८), मेघदूत (१९४३), गंगावतरण (१९५१), अरळुमरळु (१९५७), नाकृतंती (१९६४), श्रीमाता (१९६८), इदु नभोवाणी (१९७०), मत्ते श्रावण बंतु (१९७३), चतुरोक्तिमत्तु इतर कवनगळु (१९७८), बाहत्तर (१९६९), विनय (१९७२), ओलवे नम्म बदुकु (१९७७).
साहित्य समिक्षांचेरूय ताणें णव ग्रंथ बरयल्यात ते अशे: साहित्य मतु विमर्शे (१९३७), विचार मंजरी (१९४०), महाराष्ट्र साहित्य (१९५९), कन्नड साहित्यदल्लि नाल्कु नायकरत्नगळु (१९६८), हत्तु उपन्यासगळु (१९७२), साहित्यद विराट स्वरूप (१९७४). हुच्चाटगळु (१९३६, पांच एकांकीचो झेलो) आनी होस संसारमत्तु इतर नाटकगळु (१९५०, चार नाटकांचो झेलो) अशे ताचे दोन नाट्यसंग्रह उजवाडाक आयल्यात. ‘निराभरण सुंदरी’ (१९४०) ह्या झेल्यांत ताच्यो कांय कथा, ललीत निबंद आनी विनोदी गितां आसात.
‘विठ्ठल संप्रदाय’ (१९६५) आनी ‘संतमहंतांचा पूर्ण शंभू विठ्ठल’ (१९८०) हे ताचे वैचारिक स्वरुपाचे मराठी ग्रंथ, ‘गुरू गोविंदसिंग’. ‘कबिर वचनावली’, ‘अरविंदांचे भारतीय नवजन्म’ तशेंच रवींद्रनाथ टागोर हाच्यो १०१ कविता ताणें कन्नड भाशेंत अणकारून उजवाडाक हाडल्यो. सौंदर्यलहरी, रमणह्र्दय, आनंदलहरी,अनुभवामृत आदी संतसाहित्याचो ताणें कन्नड भाशेंत पद्य अणकार केला. ताच्या कांय कन्नड कवितांचे जर्मन हिंदी, संस्कृत आनी हेर भारतीय भाशांनी अणकार जाल्यार.
१९५८ त बेंद्रे हाच्या कन्नड ‘अरळुमरळु’ ह्या कविता झेल्याक साहित्य अकादेमी पुरस्कार फावो जालो. ‘संवाद’ (१९६५) ह्या ताच्या मराठी गद्यपद्यसंग्रहांक १९६५ वर्साचें न. चिं. केळकर इनाम मेळ्ळां. १९६६ त म्हैसूर विद्यापिठान आनी १९६८ त कर्नाटक विद्यापिठान ताका भोवमानाची डॉक्टरेट दिली. १९६८ त भारत सरकारान ताका पद्मश्री दिली. १९६९ वर्सा साहित्य अकादेमीचो फॅलो म्हणून ताका वेंचून काडलो. १९६६ सावन कर्नाटक राज्यान ताका आजन्म निवृतीवेतन सुरू केलें. १९७२ त कर्नाटक राज्यान ताच्या निक्तिविशीं एक साक्षीचित्र काडलें.
ताच्या ‘नाकु तंती’ (१९६४) ह्या कवितांझेल्याक १९६२-६६ ह्या काळांतली भारतीय ललीत साहित्यांतली बर्यांतली बरी कलाकृती म्हणून १९७३ वर्सा भारतीय ज्ञानपीठ पुरस्कार फावो जालो. ‘नाकु तंती’ (चार तंतू आनी तारो) हातूंत ४४ कविता आस्पावतात. हातूंतल्या स कवितांचो आडवाद सोडल्यार उरिल्ल्या सगळ्या कवितांनी खाशेलोम असो वैचारीक भावनीक एकचार दिश्टी पडटा. हो एकचार चार हे प्रतिमेचो आसून तो ह्या सगळ्याच कवितांचें संरचनात्मक तत्व म्हणून वापरला. ‘नाकु तंती’ ह्या माथाळ्याचे कवितेंत कवीच्या व्यक्तिमत्वाचीं चार आंगां वर्णिल्यांत. हांव, तूं, ते आनी कल्पक आत्मो अशीं चार आंगां आशिल्ला कवीचें व्यक्तिमत्व आध्यात्मिक आनी सोबीतकायेच्या अणभवाच्या सगळ्याच मळांचेर ह्या चार तत्वांचो सोद घेता.
अरविंद साहित्य आनी तत्वगिन्यान ह्या विशयांवयलें बेंद्रें हाचें बरप ‘साहित्य दविराट’ ह्या संग्रहांत आस्पावता.
धारवाडच्या गेळेयर गंपू ह्या अभ्यासमंडळाचे निर्मितींत ताचो मोलादीक वांटो आसा. कांय काळ ताणें जीवन, जयकर्नाटक, वाग्भूषण आनी स्वधर्म ह्या कन्नड पत्रिकांचें संपादन केलें. १९४३ वर्सा शिमोगांत भरिल्ल्या सत्ताविसाव्या कन्नड साहित्य संमेलनाचें अध्यक्षपद ताका फावो जाल्लें.
आर्विल्ल्या कन्नड काव्याच्या मळार बेंद्रे हाणें केल्लो वावर खूब मोलाचो. लोकपंरपरेचो वावर करून ताणें कन्नड भाशेक सोबीतकाय हाडली. गूढवादाचो सोद घेवपी भावकवितेच्या रुपान ताणें कन्नड काव्य गिरेस्त केलें. सैम, मोग, देशभक्ती, समाजीक जाणविकाय आनी आध्यात्मिक चिंतन हे ताचे आवडीचे विशय. गांधीयुगांतलो एक म्हान संच्छंदतावादी कन्नड कवी म्हणून ताका कर्नाटकांत मानाची सुवात आसा.
संदर्भ
[बदल]