ધૂમાવતી
| ધૂમાવતી | |
|---|---|
સંઘર્ષ, એકલતા, અપૂર્ણ ઈચ્છાઓ અને અપશુકનિયાળ વસ્તુઓની ભગવતી | |
| દસ મહાવિદ્યાના સભ્ય | |
 ભગવતી ધૂમવતી, એક મહાવિદ્યા | |
| જોડાણો | મહાવિદ્યા, દેવી, પાર્વતી |
| રહેઠાણ | સ્મશાન |
| મંત્ર | ધૂં ધૂં ધૂમાવતી સ્વાહા |
| વાહન | કાગડો |
| જીવનસાથી | ધૂમાવન, શિવજીનું એક રૂપ |
ધૂમાવતી (શાબ્દિક અર્થ "ધુમાડાવાળી") એ દસ હિંદુ મહાવિદ્યાઓમાંના એક દેવી છે. ધૂમાવતી શાક્ત જેવી હિંદુ પરંપરાઓમાં સર્વોચ્ચ દેવી મહાદેવીના ભયાનક પાસાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. તેમને ઘણીવાર એક વૃદ્ધ, કદરૂપી વિધવા તરીકે દર્શાવવામાં આવે છે. તેઓ હિંદુ ધર્મમાં અશુભ અને બિનઆકર્ષક માનવામાં આવતી વસ્તુઓ સાથે સંકળાયેલી છે, જેમ કે કાગડો અને ચાતુર્માસ સમયગાળો. દેવીને ઘણીવાર ઘોડા વિનાના રથ પર સૂપડું લઈને અથવા કાગડા પર સામાન્ય રીતે સ્મશાનભૂમિમાં સવારી કરતા દર્શાવવામાં આવે છે.
મૂળ
[ફેરફાર કરો]
મહાવિદ્યા જૂથની બહાર ધૂમાવતીનું ભાગ્યે જ સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ છે. મહાવિદ્યામાં તેમનો સમાવેશ થાય તે પહેલાં તેમનો કોઈ ઐતિહાસિક ઉલ્લેખ નથી.[૧] ગરીબી, હતાશા અને નિરાશાની દેવી તરીકે, ડેનિયલૂ ધૂમાવતીને રોગ અને દુઃખની દેવી નિરૃતિ અને કમનસીબી અને ગરીબીની દેવી અલક્ષ્મી સાથે જોડે છે.[૨] કિન્સલે આ યાદીમાં બીજી દેવીનો ઉમેરો કરે છેઃ જ્યેષ્ઠા.[૩]
માહાત્મય
[ફેરફાર કરો]ધૂમાવતી બ્રહ્માંડના વિસર્જન એટલે કે પ્રલય સમયે પોતાની જાતને પ્રગટ કરે છે. તેઓ "શૂન્ય" છે જે સર્જન પહેલાં અને વિસર્જન પછી અસ્તિત્વમાં હોય છે. ધૂમાવતી સામાન્ય રીતે માત્ર અશુભ ગુણો સાથે સંકળાયેલાં હોય છે, પરંતુ તેમનું સહસ્ત્રનામ સ્તોત્ર તેમનાં સકારાત્મક પાસાઓ તેમજ તેમનાં નકારાત્મક પાસાઓ સાથે સંબંધિત છે. તેમને ઘણીવાર કોમળ અને વરદાન આપનાર કહેવામાં આવે છે. ધૂમાવતીને એક મહાન શિક્ષક તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે, જે બ્રહ્માંડનું અંતિમ જ્ઞાન પ્રગટ કરે છે. આ જ્ઞાન શુભ અને અશુભ જેવા ભ્રામક વિભાગોથી બહાર છે. તેમનું કદરૂપું સ્વરૂપ ભક્તને ઉપરછલ્લી રીતે ન જોતાં આગળ જોવાનું, અંદરની તરફ જોવાનું અને જીવનના આંતરિક સત્યોને શોધવાનું શીખવે છે.
પૂજા
[ફેરફાર કરો]ધૂમાવતીને સિદ્ધિઓ આપનાર, તમામ મુશ્કેલીઓમાંથી બચાવનાર, અને અંતિમ જ્ઞાન અને મોક્ષ સહિત તમામ ઇચ્છાઓ અને પુરસ્કારોનો ભંડાર કરનાર તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે. જે લોકો પોતાના દુશ્મનોને હરાવવા ઈચ્છે છે તેમના માટે પણ ધૂમાવતી દેવીની પૂજા સૂચવવામાં આવે છે. ધૂમાવતીની પૂજા સમાજના અવિવાહિત સભ્યો, જેમ કે કુંવારા, વિધવાઓ અને વિશ્વ ત્યાગ કરનારાઓ તેમજ તાંત્રિક લોકો માટે આદર્શ માનવામાં આવે છે. જો કે, તેમના વારાણસી મંદિરમાં, તેઓ પોતાની અશુભતાને પાર કરે છે અને ત્યાંના સ્થાનિક રક્ષણાત્મક દેવીનો દરજ્જો પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યાં તેણીની પૂજા પરિણીત યુગલો દ્વારા પણ કરવામાં આવે છે. તેમ છતાં તેણી પાસે બહુ ઓછા સમર્પિત મંદિરો છે, તેમ છતાં તાંત્રિક વિધિ દ્વારા તેણીની પૂજા સ્મશાનભૂમિ અને જંગલો જેવા અલાયદું સ્થળોએ ખાનગીમાં ચાલુ રહે છે.
મંદિરો
[ફેરફાર કરો]ધૂમાવતી માતાના મંદિરો જવલ્લે જ જોવા મળે છે. વારાણસીમાં એક મંદિર છે તેના તેઓ મુખ્ય દેવી છે. આ સિવાય બિહારના રાજરપ્પામાં તેમનું મંદિર અને આસામમાં કામાખ્યા મંદિરની જોડે તેમનું મંદિર આવેલું છે.[૪] વારાણસીનું મંદિર શાક્ત પીઠ છે જ્યાં ધૂમાવતીની મૂર્તિ રથ પર બેસેલી તથા હાથમાં સૂપડું, સાવરણો, ઘડો લઈને અને અભયમુદ્રામાં બતાવી છે.[૫] અહીં ધૂમાવતીને ફળ-ફૂલની સાથે દારૂ, ભાંગ, સિગરેટ, માંસ, અને રક્ત પણ ચઢાવવામાં આવે છે.
નોંધો
[ફેરફાર કરો]- ↑ Kinsley (1997), p.176
- ↑ Daniélou, Alain (1991-12-01). The myths and gods of India. Inner Traditions / Bear & Company. પૃષ્ઠ 282–3. ISBN 978-0-89281-354-4.
- ↑ Kinsley (1997), pp.178-181
- ↑ Kinsley (1997), p. 279
- ↑ Kinsley (1997), p. 185
સંદર્ભો
[ફેરફાર કરો]- Kinsley, David R. (1988). "Tara, Chinnamasta and the Mahavidyas". Hindu Goddesses: Visions of the Divine Feminine in the Hindu Religious Tradition (1 આવૃત્તિ). University of California Press. પૃષ્ઠ 161–177. ISBN 978-0-520-06339-6.
- Kinsley, David R. (1997). Tantric visions of the divine feminine: the ten mahāvidyās. University of California Press. ISBN 978-0-520-20499-7.
- Frawley, David (March 1994). "Dhumavati: The Grandmother spirit". Tantric Yoga and the Wisdom Goddesses: Spiritual Secrets of Ayurveda. Lotus Press. પૃષ્ઠ 121–128. ISBN 978-0-910261-39-5.
- Zeiler, Xenia (2012). "Transformations in the Textual Traditions of Dhumavati". માં Keul, István (સંપાદક). Transformations and Transfer of Tantra in Asia and Beyond. Walter de Gruyter.
- Bernard, Elizabeth Anne (2000). Chinnamasta: The Aweful Buddhist and Hindu Tantric Goddess. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1748-7.