કાયદા પ્રમાણે પૂર્વાધિકાર એ ઋણની ચુકવણી સુરક્ષિત કરવા અથવા અન્ય કોઇ જવાબદારીના પાલન માટે સંપત્તિની કોઇ વસ્તુ સામે આપવામા આવતા જામીનગીરી હિત છે. મિલકતના માલિક જે પૂર્વાધિકાર આપે છે તેને લિયનર કહેવાય છે અને બોજાનો લાભ જે વ્યક્તિને મળે છે તેને લિયની કહેવાય છે. વ્યૂપ્તિશાસ્ત્ર આધારિત મૂળ એંગ્લો-ફ્રેન્ચ લિયન, લોયન “બોન્ડ”, “નિયંત્રણ”, લેટિન લિગામેન, લિગેરમાંથી “બાંધવું”.
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં પૂર્વાધિકાર શબ્દનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે બોજોની વિશાળ રેન્જ માટે થાય છે અને અન્ય પ્રકારના ગીરો અથવા ચાર્જનો સમાવેશ થાય . યુએસએમાં પૂર્વાધિકાર એટલે કબજામાં ન હોય તેવા પ્રકારના જામીનગીરી હિત એવું ગણવામાં આવે છે (જુઓ સામાન્ય રીતેઃ જામીનગીરી હિત-કેટેગરીઓ) અન્ય સામાન્ય કાયદો ધરાવતા દેશોમાં પૂર્વાધિકાર શબ્દને વિવિધ જામીનગીરી હિત સાથે સાંકળવામાં આવે છે જે કોઇ દેવું કે જવાબદારી ચૂકવવામાં ન આવે ત્યાં સુધી મિલકત કબ્જામાં રાખવાનો નિષ્ક્રીય અધિકાર (પરંતુ વેચવાનો નહીં) છે. યુએસએમાં આ પારિભાષિક શબ્દના ઉપયોગથી વિપરીત બીજા દેશોમાં તેનો ઉલ્લેખ શુદ્ઘપણે કબજા આધારિત જામીનગીરી હિત તરીકે થાય છે. ખરેખર, જ્યારે મિલકતની માલિકી ગુમાવવામાં આવે છે ત્યારે પૂર્વાધિકાર મુક્ત કરવામાં આવે છે.[૧] જોકે સામાન્ય કાયદો ધરાવતા દેશોમાં તેને "ઇક્વિટેબલ પૂર્વાધિકાર" તરીકે જામીનગીરી હિતના અનિયમિત સ્વરૂપમાં પણ જોવામાં આવે છે જે અમુક ભાગ્યે જ બનતા ઉદાહરણમાં જોવા મળે છે. પારિભાષિક શબ્દ અને તેના અમલીકરણમાં વિરોધાભાસ હોવા છતાં અમેરિકામાં પૂર્વાધિકાર અને અન્ય સમાન કાયદો ધરાવતા દેશોમાં તેની વચ્ચે ઘણી સામ્યતા છે.
બોજો સહમતિજન્ય કે બિન-સહમતિજન્ય (વિવિધ રાજ્યોમાં સ્વૈચ્છિક કે બિનસ્વૈચ્છિક તરીકે પણ ઓળખાય છે) સહમતિજન્ય બોજો ધિરાણકાર અને કરજદાર વચ્ચેના કરારથી લાગુ પાડવામાં આવે છેઃ
બિનસહમતિજન્ય બોજો સામાન્ય રીતે લેખિત કાયદા અથવા સામાન્ય કાયદોના અમલથી પેદા થાય છે. તે કાયદાથી ધિરાણકર્તાને વાસ્તવિક સંપત્તિની આઇટમ પર અથવા જંગમ મિલકત પર પૂર્વાધિકાર લાદવાનો અધિકાર મળે છે જે ધિરાણકાર અને ઋણધારકના સંબંધના અસ્તિત્વને આધિન હોય છે. તે પૂર્વાધિકારમાં સામેલ છે.
પૂર્વાધિકારને “પરફેક્ટેડ” અથવા “અનપરફેક્ટેડ” (જુઓ પરફેક્શન) તરીકે પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવે. પરફેક્ટેલ પૂર્વાધિકારમાં એવા પૂર્વાધિકાર સામેલ છે જેના માટે ધિરાણકારે બોજા હેઠળની સંપત્તિ માટે થર્ડ પાર્ટી ધિરાણના સંદર્ભમાં પ્રાથમિકતાનો અધિકાર લાગુ પાડ્યો હોય. પરફેક્શન સામાન્ય રીતે થર્ડ પાર્ટી ધિરાણકારોને પૂર્વાધિકાર વિશે નોટિસ આપવાના કાયદા હેઠળના પગલાં લઇને મેળવવામાં આવે છે. મિલકતની આઇટમ ધિરાણકારના હાથમાં હોય છે તે હકીકત સામાન્ય રીતે પરફેક્શન સર્જે છે. મિલકત જ્યારે ઋણદાતાના હાથમાં હોય ત્યારે વધારાના કેટલાક પગલાં લેવા જરૂરી બને છે જેમ કે યોગ્ય કચેરીમાં જામીનગીરી હિતની નોટિસની નોંધણી કરાવવી વગેરે.
પૂર્વાધિકારને પૂર્ણ બનાવવું એ મિલકતમાં સુરક્ષિત ઋણદાતાના હિતના રક્ષણનો મહત્વનો ભાગ છે. પૂર્ણ કરેલ પૂર્વાધિકાર મિલકતના બોનાફાઇડ (શુદ્ધ બુદ્ધિપૂર્વકના) ખરીદી સામે માન્ય છે અને ટ્રસ્ટી દેવાળું ફુંકે તો પણ માન્ય છે. પૂર્ણ ન કરાયેલ પૂર્વાધિકારમાં આ માન્યતા હોતી નથી.
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં “ન્યાયપૂર્ણ પૂ્ર્વાધિકાર”નો ઉલ્લેખ ન્યાયોચિત, માત્ર ન્યાયના આધારે લાગુ થતા અને ફંડ કે મિલકતનો કબજો મેળવ્યા વગર ચોક્કસ ફંડ કે ચોક્કસ મિલકતને લગતી માંગને સંતોષવાના અર્થમાં થાય છે. યુ.એસ. કાયદા હેઠળ આવા પૂર્વાધિકાર ચાર પ્રકારના સંજોગોમાં પેદા થાય છે:[૨]
- જ્યારે જમીનનો ભોગવટો કરનાર, જમીનના માલિકના સારા હેતુ માટે સુધારા કરે, મરામત કરે કે અન્ય ખર્ચ કરે જેનાથી જમીનના મૂલ્યમાં કાયમી વધારો થાય;
- જ્યારે બે અથવા વધુ સંયુક્ત માલિકોમાંથી એક ઉપર વર્ણવ્યા મુજબ ખર્ચ કરે;
- જ્યારે આજીવન ભાડુઆત એસ્ટેટમાં કાયમી અને લાભકારક સુધારા કરે જે ટેસ્ટેટર દ્વારા અગાઉ શરૂ થયા હોય; અને
- જ્યારે જમીન અથવા અન્ય મિલકત ઋણની ચુકવણી, વારસો, હિસ્સો કે એન્યુઇટીઝથી ત્રીજા પક્ષના ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે ત્યારે.
યુએસએથી બહાર સમાન-કાયદો પૂર્વાધિકારને સામાન્ય અર્થમાં જંગમ મિલકતને કાયદાના ટેકાથી જાળવી રાખવાના આડકતરા અધિકાર (અને અમુક કિસ્સામાં દસ્તાવેજી અનિશ્ચિતતા અને પેપર્સ) તરીકે ગણવામાં આવે છે. આધુનિક કાયદામાં કાનૂની પૂર્વાધિકારને એવા કેસ માટે રખાયો છે જેમાં તેને આધુનિક પરિસ્થિતિઓ સાથે લાગુ પાડવાના કોઇ વાસ્તવિક પ્રયાસ વગર ઐતિહાસિક રીતે પ્રસ્થાપિત કરવામાં આવ્યો છે. ટેપેનડેન વી. આર્ટસ (1964) 2 QB 185 ડિપલોક એલ જે દ્વારા પૂર્વાધિકારનો ઉલ્લેખ “સ્વ સહાય” ઉપાય તરીકે કરવામાં આવ્યો હતો જેમ કે “અન્ય પ્રાથમિક ઉપાયો જેવા કે કોઇ ત્રાસથી છુટકારો, સ્વરક્ષણ કે જમીન પર પેશકદમી સામે રક્ષણ વગેરે” ઇક્વિટેબલ પૂર્વાધિકાર એ મિલકતના અધિકારની અસાધારણ બાજુ છે જેને સામાન્ય રીતે સુઇ જેનેરિસ (વિશિષ્ટ) માનવામાં આવે છે.
સામાન્ય-કાયદો પૂર્વાધિકારને વિશેષ પૂર્વાધિકાર અને સામાન્ય પૂર્વાધિકાર માં વિભાજિત કરવામાં આવે છે. વધારે સામાન્ય રીતે જોવા મળતું વિશેષ પૂર્વાધિકારમાં મિલકત અને તેના પરની સર્વિસ વચ્ચે ગાઢ સંબંધ જરૂરી છે. વિશેષ પૂર્વાધિકાર તાત્કાલિક લેવડદેવડના સંદર્ભમાં જ ફી અંગે લાગુ પાડી શકાય છે. પૂર્વાધિકાર ધરાવતી વ્યક્તિ ભૂતકાળના ઋણ માટે પણ જામીનગીરી તરીકે અપાયેલી મિલકતનો ઉપયોગ કરી શકતી નથી. સામાન્ય પૂર્વાધિકાર લિયની દ્વારા કબજામાં રહેલા તમામ લિયનરની મિલકતને અસર કરે છે અને લિયની પાસે લિયનરના તમામ ઋણ માટે તે જામીનગીરીનું કામ કરે છે. વિશેષ પૂર્વાધિકારને એક કરાર દ્વારા સામાન્ય પૂર્વાધિકારમાં ફેરવી શકાય છે.[૩] સામાન્ય-કાયદો પૂર્વાધિકાર જાળવી રાખવા માટે માત્ર આડકતરો અધિકાર આપે છે. કોમન લોમાં વેચાણનો કોઇ અધિકાર નથી,[૪] જોકે કેટલાક ધારા દ્વારા વેચાણનો વધારાનો હક અપાયો છે,[૫] અને કરાર દ્વારા વેચાણનો અધિકાર અલગથી આપી શકાય છે.
સામાન્ય-કાયદાના પૂર્વાધિકાર કથિત “કોમન કોલિંગ” સાથે બંધ બેસતા હોય છે પરંતુ તેની સાથે લાગુ પડતા નથી.
સામાન્ય કાયદાનો પૂર્વાધિકાર બહુ મર્યાદિત પ્રકારના જામીનગીરી હિત છે. તેમાં મિલકતને કબજામાં રાખવાનો માત્ર આડકતરો અધિકાર મળે છે તે ઉપરાંત એક પૂર્વાધિકારને ટ્રાન્સફર કરી શકાતા નથી,[૬] અસલ પક્ષે જે સેવા આપી હોય તેવી જ સેવા આપવા માટે થર્ડ પાર્ટીને તેનો ભોગવટો આપ્યો હોય તો થર્ડ પાર્ટી તેનો ઉપયોગ કરી શકતી નથી,[૭] અને જો જંગમ મિલકત લિયનરને સોંપવામાં આવી હોય તો લિયનની માલિકી કાયમ માટે ગુમાવવામાં આવે છે. (સિવાય કે એવા કિસ્સામાં જેમાં પક્ષો એવા મુદ્દે સહમત થયા હોય કે લિયનર દ્વારા કામચલાઉ પુનઃકબજા પછી પણ પૂર્વાધિકાર ટકી રહેવો જોઇએ.)[૮] જંગમ મિલકતને ગેરકાયદે રીતે વેચનાર લિયની કન્વર્ઝનને પાત્ર હશે તેમ જ તેણે પૂર્વાધિકાર જતો કરવો પડશે.[૯]
સામાન્ય કાયદો ધરાવતા દેશોમાં ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકારના કારણે વિશિષ્ટ અને મુશ્કેલ મુદ્દા રજૂ થાય છે. ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર એ બિનકબજાકારક જામીનગીરી અધિકાર છે જે કાયદાની કામગીરીથી લાગુ થાય છે જે ન્યાયપૂર્ણ ચાર્જની સમકક્ષ છે. તે બિનસહમતીજન્ય હોવાના ચાર્જથી અલગ પડે છે. તે બહુ મર્યાદિત સંજોગોમાં જ આપવામાં આવે છે તેમાં સૌથી સામાન્ય (અને સૌથી ઓછું અસ્પષ્ટ) જમીનના વેચાણના સંદર્ભમાં છે. જેને નાણા ચૂકવાયા ન હોય તેવો વેચાણકાર જમીનની ખરીદીના ભાવ પર ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર ધરાવે છે. ખરીદનારે મિલકતનો કબજો મેળવ્યો હોવા છતાં આ અધિકાર યથાવત છે. ન્યાયપૂર્ણ કાયદા સામે તે સંતુલન જાળવે છે તેમ કહી શકાય જે ખરીદી માટે એકવાર કરાર થઇ જાય પછી ખરીદદારને જમીન માટે નફાકારક હિત આપે છે.
વણચૂકવાયેલા વેચાણકારના પૂર્વાધિકાર બહાર ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર કેટલી હદે લાગુ થઇ શકે તે ધારણાનો વિષય છે. ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર ચોઝ ઇન એક્શન (કોઇ વસ્તુ પરનો અધિકાર)ના અનેક કિસ્સામાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે જેમાં મિલકત સામેલ છે પરંતુ હજુ જંગમ મિલકતના સંદર્ભમાં નથી.[૧૦] ઓસ્ટ્રેલિયાની અદાલતો અંગત મિલકતના સંદર્ભમાં ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર અંગે સૌથી વધુ સંવેદનશીલ છે (હેવેટ વિ. કોર્ટ (1983) 57 ALJR 211 જુઓ, પરંતુ કેસની સમીક્ષા ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર જેના પર લાગુ છે તે સિદ્ધાંત વિશે ઘણી સ્પષ્ટતા બાકી રાખે છે.
- રી સ્ટુક્લેવ [1906] 1 Ch 67માં ટ્રસ્ટ ફંડમાં ઘટાડા આધારિત હિત ધરાવતો વેન્ડર, જે જેણે પોતાના હિત ટ્રસ્ટીને વેચ્યા હોય તેને વિષયવસ્તુમાં ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર હોવાનું ગણવામાં આવે છે. જોકે સ્પષ્ટપણે તે રિયલ્ટી નહીં, પરંતુ પર્સોનલ્ટી હતી.
- બાર્કર વી કોક્સ (1876) 4 Ch D 464માં મિલકત ખરીદનાર, જેને લગ્નવિષયક સેટલમેન્ટમાં સામેલ કરવામાં આવ્યો હતો તેણે એક ટ્રસ્ટીને એડવાન્સમાં નાણાં ચૂકવ્યા હતા. અને ખરીદદાર રોકાણમાં ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર ધરાવતા હતા જેને ટ્રસ્ટીએ ખરીદીના ભાવે પાછા મેળવ્યા હતા.
- લેન્ગેન એન્ડ વિંગ વી બેલ [1972] Ch 685માં એક ડિરેક્ટરના સર્વિસ કરાર પ્રમાણે તેને જો છુટા કરવામાં આવે તો તેણે કંપનીના શેર કાઢી નાખવાના હતા અને વાર્ષિક એકાઉન્ટ થાય ત્યારે પાછલી તારીખે ગણતરી આધારે ભાવ મળવાના હતા. તેને અંતિમ ખરીદ ભાવની ચૂકવણી સુરક્ષિત કરવા માટે ટ્રાન્સફર કરાયેલા શેર પર ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર અપાયો હતો.
- લોર્ડ નેપિયર એન્ડ એટિરિક વી. હન્ટર [1993] 2 WLR 42 એવું ઠરાવાયું હતું કે વીમો ઉતરાવનારને અયોગ્ય રીતે ચૂકવાયેલા ભંડોળના સંદર્ભમાં વીમા કંપનીના સબ્રોગેશન અધિકાર ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકારને આધિન હતા.
પરંતુ એકંદરે તેમાં કેન્દ્રીય જોડાણની ઉણપ હોવાનું માનવામાં આવે છે.[૧૧]
કાનૂની પૂર્વાધિકાર અને કરાર આધારિત પૂર્વાધિકાર
[ફેરફાર કરો]આમ તો તે પૂર્વાધિકાર ગણી શકાય નહીં, પરંતુ બે પ્રકારના બોજાને કેટલીક વાર પૂર્વાધિકાર તરીકે સંબોધવામાં આવે છે.
કેટલાક કાયદા પ્રમાણે માલિકની જવાબદારીઓની જામીનગીરી તરીકે મિલકતને જાળવી રાખવાનો આડકતરો અધિકાર મળે છે. ઉદાહરણ તરીકે યુનાઇટેડ કિંગ્ડમના સિવિલ એવિયેશન એક્ટ 1982ના સેક્સન 88 મુજબ એરપોર્ટ ચાર્જ અને એવિયેશન ઇંધણનો ચાર્જ ન ચુકવવા બદલ કોઇ એરપોર્ટ એરક્રાફ્ટને કબજામાં લઇ શકે છે. આ કાયદાને યુકેના ઇન્સોલ્વન્સી (દેવાળું) કાયદા હેઠળ પૂર્વાધિકાર ગણવામાં આવે છે,[૧૨] પરંતુ એવી દલીલ થાય છે કે આવા કાનૂની અધિકાર વાસ્તવમાં પૂર્વાધિકાર નથી, પરંતુ પૂર્વાધિકારની સમકક્ષ અધિકાર છે,[૧૩]જોકે કેટલાક એવું પણ કહી શકે કે તે ભેદભાવ વગર વિશિષ્ટ છે.
એવી દલીલ પણ કરવામાં આવે છે કે બીજો પક્ષ ચુકવણી ન કરે ત્યાં સુધી એક પક્ષ મિલકત પોતાના કબજામાં રાખશે તેવી કરાર હેઠળની સમજૂતિ પૂર્વાધિકાર નથી,[૧૪] કારણ કે સામાન્ય કાયદા હેઠળ પૂર્વાધિકાર માત્ર બિન-સહમતિજન્ય હોઇ શકે. જોકે એવું લાગે છે કે નાદારીના કાયદા હેઠળ આવા કાયદા પૂર્વાધિકાર તરીકે રજૂ થયા ન હોય તો પણ તેને પૂર્વાધિકાર તરીકે ગણવામાં આવશે.[૧૨]
નૌકા પૂર્વાધિકાર એ જહાજ પરનો પૂર્વાધિકાર છે જેનાથી એવા ઋણદાતાના દાવાને રક્ષણ મળે છે જેણે જહાજ માટે નૌકા સેવા આપી હોય અથવા જેને જહાજના ઉપયોગથી ઇજા થઇ હોય. નૌકા પૂર્વાધિકારને ઘણી વાર ટેસિટ હાઇપોથેકેશન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. નૌકા પૂર્વાધિકાર અને મોટા ભાગના ન્યાયક્ષેત્રના કાયદા હેઠળના પૂર્વાધિકાર વચ્ચે ખાસ સામ્યતા નથી.
નૌકા પૂર્વાધિકારને "એડમિરલ્ટી લો (નૌકા વિષયક કાયદા)ની સૌથી નોંધપાત્ર વિચિત્રતા પૈકી એક" તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે.[૧૫] નૌકા પૂર્વાધિકારમાં સામાન્ય કાયદા અથવા ઇક્વિટીમાં અજાણ્યા હોય તેવી પ્રકૃતિના જહાજ પર જામીનગીરી હિતનો સમાવેશ થાય છે. તે સંપૂર્ણપણે કાયદાના અમલથી સર્જાય છે અને સંબંધિત મિલકત પર ક્લેઇમના સંદર્ભમાં ગુપ્ત અને અદૃશ્ય રીતે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. ઘણી વખત અન્ય નોંધાયેલા જામીનગીરી હિત ઉપર લેખિત કાયદાથી તેને વધુ પ્રાથમિકતા આપવામાં આવે છે.[૧૬] વિવિધ દેશોમાં તેની વિશિષ્ટતા અલગ હોય છે, પરંતુ તેને નીચે મુજબ વર્ણવી શકાય:
- વિશેષાધિકાર આધારિત દાવો
- નૌકા વિષયક સંપત્તિ પર,
- તેની સેવા સંબંધિત અથવા તેનાથી થયેલા નુકસાન માટે,
- ક્લેઇમ જોડવામાં આવ્યા હોય તે ક્ષણથી લાગુ,
- સંપત્તિની સાથે બિનશરતી પ્રવાસ,
- ઇન રેમ કાર્યવાહીથી લાગુ[૧૫]
વિશ્વભરમાં પૂર્વાધિકારના અનેક પ્રકાર અને પેટા પ્રકાર છે. પૂર્વાધિકારના વિચારને માન્ય રાખતી હોય તેવી તમામ કાનૂની વ્યવસ્થામાં નીચે જણાવેલા તમામ પૂર્વાધિકાર અસ્તિત્વમાં નથી. નીચે જે સમજણ આપેલી છે તે સંપૂર્ણ હોય તે જરૂરી નથી. પૂર્વાધિકારના પ્રકારમાં સામેલ છે.
- હિસાબનીશનો પૂર્વાધિકાર - હિસાબનીશની ફી ચુકવાઇ જાય ત્યાં સુધી ક્લાયન્ટના કાગળો પોતાના હસ્તક રાખવાનો હિસાબનીશનો અધિકાર
- એજન્ટનો પૂર્વાધિકાર
- એજિસ્ટરનો પૂર્વાધિકાર – એજિસ્ટરની ફી ચુકવાઇ જાય ત્યાં સુધી એજિસ્ટરની સારસંભાળમાં રહેલા પ્રાણીઓ પર એજિસ્ટરનો પૂર્વાધિકાર
- કૃષિ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – એક કાનૂની પૂર્વાધિકાર જે કૃષિ ઉપકરણ વેચનારને તે ઉપકરણોથી ઉગતા પાક પર સેલર પૂર્વાધિકાર દ્વારા રક્ષણ આપે છે.
- આર્કીટેક્ટનો પૂર્વાધિકાર -આર્કીટેક્ટની ફી ચુકવાઇ જાય ત્યાં સુધી ક્લાયન્ટના કાગળો પોતાના હસ્તક રાખવાનો આર્કીટેક્ટનો અધિકાર
- એટેચમેન્ટ પૂર્વાધિકાર - પ્રિ-જજમેન્ટ એટેચમેન્ટ દ્વારા જપ્ત કરવામાં આવેલી મિલકતનો પૂર્વાધિકાર
- એટર્નીનો પૂર્વાધિકાર - એટર્નીની ફી ચુકવાઇ જાય ત્યાં સુધી ક્લાયન્ટના કાગળો પોતાના હસ્તક રાખવાનો એટર્નીનો અધિકાર (કેટલાક ન્યાયક્ષેત્રમાં ચાર્જિંગ લિયન , સોલિસિટર્સ લિયન અથવા રિટેનિંગ લિયન તરીકે ઉલ્લેખ થાય છે.)
- બેન્કરનો પૂર્વાધિકાર – ગ્રાહકના પાકતા ઋણની વસુલી માટે બેન્ક હસ્તક હોય તેવા ગ્રાહકના નાણાં અથવા મિલકતને જપ્ત કરવાનો બેન્કને અધિકાર
- બ્લેન્કેટ પૂર્વાધિકાર – એવો પૂર્વાધિકાર જે લિયનીને વણચૂકવાયેલી લોન કવર કરવા માટે લિયનરની તમામ અથવા કોઇ મિલકત કબજામાં લેવાનો અધિકાર આપે છે.
- કેરિયરનો પૂર્વાધિકાર – કાર્ગોના માલિક શિપિંગ ખર્ચ ચૂકવે ત્યાં સુધી કાર્ગોનો કબજો પોતાના હસ્તક રાખવાનો કેરિયરનો અધિકાર
- ચોટ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – એવો પૂર્વાધિકાર જેમાં લિયની, મિલકત અને નાણાકીય રકમ પ્રસ્થાપિત થાય છે જેથી પૂર્વાધિકાર પૂર્ણ બને છે અને પૂર્વાધિકારને લાગુ પાડવા માટે બીજું કઇ કરવું પડતું નથી.
- સમાન કાયદાનો પૂર્વાધિકાર – વૈધાનિક, ન્યાયપૂર્ણ કે પક્ષ વચ્ચેના કરારના બદલે સમાન કાયદા હેઠળ રચાતો પૂર્વાધિકાર.
- સમાંતર પૂર્વાધિકાર – એક જ મિલકત પર બે કે તેથી વધુ પૂર્વાધિકાર પૈકી એક.
- કન્ઝ્યુમેટ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – નવા કેસ માટે પ્રસ્તાવ ફગાવાયા બાદ પેદા થતો ચુકાદા આધારિત પૂર્વાધિકાર.
- પરંપરાગત પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – કાયદાથી જ્યાં પૂર્વાધિકાર રચાઇ ન શકે તેવા સંજોગોમાં પક્ષો વચ્ચે સહમતીથી રચાતો પૂર્વાધિકાર.
- ડિફર્ડ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – ભવિષ્યની તારીખમાં જ લાગુ થાત તેવો પૂર્વાધિકાર.
- ડીમરેજ પૂર્વાધિકાર – વણચુકવાયેલ ડીમરેજ ચાર્જ માટે સામાન પર કેરિયરનો પૂર્વાધિકાર.
- ડ્રેગ્નેટ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – ઋણ ધારકને કોઇ વધારાની ક્રેડિટ પર સમાન ઋણદાતાને આવરી લેવા માટેનો પૂર્વાધિકાર.
- પર્યાવરણીય પૂર્વાધિકાર – હાનિકારક પદાર્થો અથવા પેટ્રોલિયમ પ્રોડકટ્સ અંગે પ્રતિભાવની કામગીરી, ચોખ્ખું કરવું અથવા અન્ય ઉપાયના સંદર્ભમાં થતા ખર્ચ કે ઋણની ચુકવણી સુરક્ષિત કરવા માટે મિલકતના ટાઇટલ પર ચાર્જ, સુરક્ષા કે બોજો.
- ન્યાયપૂર્ણ પૂર્વાધિકાર – એવો પૂર્વાધિકાર જેમાં ઋણ ધારકને કોઇ વધારાની ક્રેડિટ પર સમાન ઋણદાતાને આવરી લેવામાં આવે છે.
- અમલીકરણ પૂર્વાધિકાર – કર લાગુ કરવાથી જપ્ત કરવામાં આવતી મિલકત પરનો પૂર્વાધિકાર.
- ફેક્ટર્સ પૂર્વાધિકાર – ફેક્ટર દ્વારા કન્સાઇનમેન્ટ પર જપ્ત કરાતી મિલકત પર પૂર્વાધિકાર જે સામાન્ય રીતે કાનૂની હોય છે.
- પ્રથમ પૂર્વાધિકાર – એવો પૂર્વાધિકાર જેમાં સમાન મિલકત પર બાકીના તમામ બોજા સામે પ્રાથમિકતા ધરાવે છે.
- ફ્લોટિંગ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – એવો પૂર્વાધિકાર જે વિસ્તરીને કોઇ વધારાની મિલકતને આવરી લે છે જે ઋણ બાકી હોય ત્યારે લિયનર દ્વારા હસ્તક કરવામાં આવી હોય (બિન સામાન્ય કાયદાના દેશોમાં, ફ્લોટિંગ ચાર્જ જુઓ)
- ગાર્નિશમેન્ટ પૂર્વાધિકાર – ઋણાનુબંધ ધરાવતી વ્યક્તિ દ્વારા કબજામાં રખાયેલ ઋણધારકની મિલકત પરનો પૂર્વાધિકાર
- જનરલ પૂર્વાધિકાર – કબજા આધારિત પૂર્વાધિકાર જેમાં ઋણધારક પાસેથી ઋણની રકમ બાકી હોય ત્યાં સુધી પૂર્વાધિકાર ધારક તેની મિલકતને પોતાની પાસે રાખી શકે છે. કબજામાં રહેલા માલના સંદર્ભમાં કે અન્ય રીતે નાણા ચુકવાઇ જાય ત્યાં સુધી તે લાગુ થાય છે. ફેક્ટરો, વીમા દલાલો, પેકર્સ, શેર દલાલો અને બેન્કર્સના પૂર્વાધિકાર સામાન્ય રીતે જનરલ પૂર્વાધિકાર હોય છે.
- આરોગ્ય સુવિધા પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – એચએમઓ, વીમાધારક, મેડિકલ ગ્રૂપ અથવા સ્વતંત્ર પ્રેક્ટિસ દ્વારા લાગુ થતો પૂર્વાધિકાર જે લાયેબલ અને દર્દીઓ સામે નુકસાન, ચૂકવાયેલા નાણા, આરોગ્ય સુવિધા માટે ચુકવાયેલા નાણાંના ક્લેઇમ માટે હોય છે (કેટલીક વાર હેલ્થકેર પૂર્વાધિકાર તરીકે ઓળખાય છે.)
- હોસ્પિટલ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – તાકીદની અને અન્ય તબીબી અને બીજી સેવાઓનો ખર્ચ વસુલ કરવા માટે હોસ્પિટલને મળતો કાનૂની પૂર્વાધિકાર.
- હોટેલકીપરનો પૂર્વાધિકાર –મહેમાન હોટલમાં લાવ્યા હોય તે અંગત સામાનને ચુકવણી સુરક્ષિત કરવા માટે કબજામાં રાખવાનો કાયદાકીય પૂર્વાધિકાર. (તેને ઇનરકિપર્સ લિયન તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.)
- ઇન્કોએટ પૂર્વાધિકાર – સંબંધિત ચુકાદો કાઢી નાખવામાં આવે અથવા નવા કાયદા માટે પ્રસ્તાવ મુકવામાં આવે તો તે માટેનો પૂર્વાધિકાર.
- બિનસ્વૈચ્છિક પૂર્વાધિકાર – લિયરનની સહમતી વગરનો પૂર્વાધિકાર.
- જજમેન્ટ પૂર્વાધિકાર – જજમેન્ટ ઋણધારકના બિન-મુક્ત મિલકત પર લાગુ પૂર્વાધિકાર.
- ન્યાયિક પૂર્વાધિકાર – ચુકાદા, લેવી, સિક્વેસ્ટ્રેશન અથવા અન્ય કાનૂની કે ન્યાય આધારિત પ્રક્રિયા કે કામગીરીથી મેળવેલ પૂર્વાધિકાર.
- જુનિયર પૂર્વાધિકાર – સમાન મિલકત પર અન્ય પૂર્વાધિકાર કરતા જુનિયર અથવા નીચલા સ્તરનો પૂર્વાધિકાર
- મકાનમાલિકનો પૂર્વાધિકાર – ન ચુકવાયેલા ઋણને વસુલવા માટે ભાડુઆતની મિલકત જપ્ત કરીને તેને વેચવાની સત્તા આપતો પૂર્વાધિકાર.
- ઉત્પાદકનો પૂર્વાધિકાર – સામાનના ઉત્પાદન માટે ખર્ચવામાં આવેલી સામગ્રી કે મજુરીની ચુકવણી સુરક્ષિત કરવાનો કાનૂની પૂર્વાધિકાર.
- મેરીટાઇમ પૂર્વાધિકાર – ઉપર જુઓ
- મિકેનિકનો પૂર્વાધિકાર – (કેટલીક વાર અલગ અલગ ન્યાયક્ષેત્રમાં આર્ટીસન્સ લિયન , ચેટલ લિયન , કન્સ્ટ્રક્શન લિયન , લેબરર્સ લિયન તરીકે ઓળખાય છે).
- મોર્ગેજ પૂર્વાધિકાર – મોર્ગેજને સુરક્ષિત કરવા માટે મોર્ગેજની મિલકત પર પૂર્વાધિકાર.
- મ્યુનિસિપલ પૂર્વાધિકાર (યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ) – વિશેષ રીતે કે વ્યક્તિગત રીતે મિલકતના માલિકને ફાયદો થાય તે રીતે જાહેર સુધારણા માટે મિલકતના માલિકની હિસ્સેદારી અંગે મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન દ્વારા પૂર્વાધિકાર.
- ભોગવટાનો પૂર્વાધિકાર – ઋણ ચુકવાઇ જાય ત્યાં સુધી બોજાની મિલકતને કબજામાં રાખવા માટે ધિરાણકારને સત્તા આપતો પૂર્વાધિકાર.
- સેકન્ડ પૂર્વાધિકાર – સમાન મિલકત પર પ્રથમ અધિકાર પછી ક્રમમાં બીજા સ્થાને હોય તેવો પૂર્વાધિકાર.
- ગુપ્ત પૂર્વાધિકાર – રેકોર્ડ પર ન હોય તેવો અને ખરીદદાર માટે અજાણ્યો હોય તેવો પૂર્વાધિકાર. વેન્ડર દ્વારા અનામત પૂર્વાધિકાર જે ડિલિવરી પછી ચુકવણી સુરક્ષિત કરવા માટે થર્ડ પાર્ટીથી ગુપ્ત રાખવામાં આવ્યો હોય.
- સોલિસિટરનો પૂર્વાધિકાર – ક્લાયન્ટ પાસેથી ખર્ચ વસુલ કરવાનો સોલિસિટરનો પૂર્વાધિકાર. પરંપરાગત પૂર્વાધિકાર કરતા તે વધુ વિસ્તૃત હોય છે.
- વિશેષ પૂર્વાધિકાર – એક પોઝેસરી પૂર્વાધિકાર જેમાં સામાન પરનું દેવું ચુકવાયું ન હોય ત્યાં સુધી સામાનનો કબજો ધરાવનાર પાસે તેનો પૂર્વાધિકાર હોય છે. (તેને પાર્ટીક્યુલર લિયન તરીકે પણ ઉલ્લેખ થાય છે). તે સામાન્ય પૂર્વાધિકારનું વિરુદ્ધ સ્વરૂપ છે.
- કાયદાકીય પૂર્વાધિકાર – કાયદો લાગુ થવાથી સર્જાતો પૂર્વાધિકાર
- ટેક્સ પૂર્વાધિકાર – મિલકત અને મિલકતના તમામ અધિકારો પરનો પૂર્વાધિકાર જે વણચુકવાયેલા ટેક્સ માટે ટેક્સ સત્તાવાળાઓ દ્વારા લાગુ થાય છે.
- વેન્ડીનો પૂર્વાધિકાર – ખરીદી માટે ચુકવાયેલા નાણાંની પુનઃચુકવણી માટે જામીનગીરી તરીકે જમીન પર ખરીદદારનો પૂર્વાધિકાર. જો વેચાણકર્તા યોગ્ય ટાઇટલ ન આપે તો લાગુ થાય છે.
- વેન્ડરનો પૂર્વાધિકાર – ખરીદ કિંમત પર જામીનગીરી તરીકે જમીન પર વેચાણકર્તાનો પૂર્વાધિકાર (કેટલીકવાર વણચૂકવાયેલ વેચાણકર્તાના પૂર્વાધિકાર તરીકે ઓળખાય છે).
- સ્વૈચ્છિક પૂર્વાધિકાર – લિયનરની સંમતીથી રચાયેલ પૂર્વાધિકાર.
- વેરહાઉસરનો પૂર્વાધિકાર – બેઇલીમાં સ્ટોર કરાયેલા માલ માટે સ્ટોરેજ ચાર્જનો પૂર્વાધિકાર (કેટલીક વાર વેરહાઉસમેન્સ લિયન તરીકે ઓળખાય છે)
- કામદારના વળતરનો પૂર્વાધિકાર – એક કાનૂની પૂર્વાધિકાર જે આરોગ્ય સુવિધા આપનાર દ્વારા લાગુ થાય છે જેનાથી તાકીદની અને ચાલુ તબીબી કામગીરીનો ખર્ચ વસુલ થાય છે. સામાન્ય રીતે દર્દીને ચુકવાતા કામદારના વળતર લાભ સામે હોય છે.
- ↑ હેટોન વી કાર મેન્ટેનન્સ [1915] 1 Ch 621
- ↑ બ્લેક્સ લો ડિક્શનરી (8મી આવૃત્તિ)
- ↑ જ્યોર્જ બેકર લિ. વી એવનોન [1974] 1 WLR 462
- ↑ થેમ્સ આયર્ન વર્ક્સ વી પેટન્ટ ડેરિક (1860) 1 J&H 93
- ↑ યુનાઇડેટ કિંગ્ડમા, ઉદાહરણ માટે જુઓ, ઇનકિપર્સ એક્ટ 1878
- ↑ લેગ વી ઇવાન્સ (1840) 6 M&W 36
- ↑ પેનિંગ્ટન વી રિલાયન્સ મોટર્સ લિ. [1923] 1 KB 127
- ↑ હેટોન વી કાર મેન્ટેનન્સ [1915] 1 Ch 621
- ↑ મુલિનર વી ફ્લોરેન્સ(1878) 3 QBD 484
- ↑ ટ્રાન્સપોર્ટ એન્ડ જનરલ ક્રેડિટ વી મોર્ગન [1939] 2 All ER 17
- ↑ જુઓ ફિલિપ્સ જે. “ઇક્વિટેબલ લિયેન્સ- એ સર્ચ ફોર યુનિફાઇંગ પ્રિન્સિપલ” પાલ્મર એન્ડ મેકકેન્ડ્રીક,ઇન્ટરેસ્ટ ઇન ગોડ્સ (બીજી આવૃત્તિ.)
- ↑ ૧૨.૦ ૧૨.૧ બ્રિસ્ટોલ એરપોર્ટ વી પાઉડ્રીલ [1990] Ch 744
- ↑ માઇકલ બ્રિજ, પર્સનલ પ્રોપર્ટી લો (બીજી આવૃત્તિ)
- ↑ માઇકલ બ્રિજ, પર્સનલ પ્રોપર્ટી લો (બીજી આવૃત્તિ)
- ↑ ૧૫.૦ ૧૫.૧ ગ્રિફિથ પ્રાઇસ, ધ લો ઓફ મેરીટાઇણ લિયેન્સ (1940)
- ↑ બેન્કર્સ ટ્રસ્ટ વી ટોડ શિપયાર્ડ્સ, ધ હેલ્કિયોન આઇઝલ [1981] AC 221