Cha nel agh 26 sheeintee thallooin dooghyssagh ayns Nerin, er yn oyr dy row ee currit lioreeish hene veih'n Oarpey vooarheeragh liorish ardjid irree ny marrey lurg ny h-Eash Rioee Meançheeragh.[1] Ta dooieyn ennagh, lheid as y shynnagh ruy, yn arkan sonney Oarpagh, yn assag, y dooarchoo, y thollag 'aiyr as y broc nyn nooieyn lhieenar, agh ta dooieyn elley, lheid as y mwaagh Yernagh, y feeaih ruy as assag ny miljyn, nyn nooieyn goaney ta ry akin ayns pairkyn ashoonagh as thallooyn freaylt ennagh ynrican er feie yn ellan. Haghyr er dooieyn va currit stiagh dy ve jeant dooie, m.s. y chonning Oarpagh, y fiorag ghlass heear as y roddan dhone. Erskyn shen, ta shiaght dooieyn jeh'n chraitnag ry gheddyn ayns Nerin chammah.
Ta dooieyn Yernagh marroo goaill stiagh lheid as y Feeaih Mooar Yernagh, yn awk vooar, y beaver Oarpagh, y purr, y maghouin dhone as y kayt oaldey. Va'n moddey oaldey jerrinagh marrooit liorish John Watson ass Coontae Cheatharlach ayns 1786.[2]
Cha nel aarnieuyn ayns Nerin as ta "skeealyn gra dy cheau Noo Perick ad magh ass y çheer",[3] as cha nel agh un pheisht ghooghyssagh 'sy çheer, y jialgheer bio-vreyagh.
Ta tree daa-veaghee ry-gheddyn, y rannag , yn eairkag chadjin as y beayf bollan dhoa. Ta feyshtyn ayn er bun y rannag as er e ghooghyssaght. Ta skeealyn shendeeagh ayn as ad gra dy haink y rannag stiagh gys Nerin 'sy 18oo eash. Cha nel y beayf bollan dhoa ry-gheddyn agh ayns buill ynnydoil er lheh ayns Coontae Cherree as Corkee heear.
Ta coontys er mygeayrt 400 dooieyn jeh ushagyn ayns Nerin. Ta mooarane jeh ny dooieyn shen nyn nooieyn arraghee. Ta ushagyn Arctagh ayn, ta çheet gys Nerin 'sy tourey, as ushagyn lheid as y gollan geayee soailt, ta çheet ass yn Affrick 'sy tourey ry hoi sheeylraghey. Ta mooarane jeh ny h-ushagyn nyn ushagyn arraghee, as ta ushagyn ta nyn gummaltee chadjin 'sy Vretyn Vooar as 'syn Oarpey vooarheeragh nyn ushagyn neuchadjin, lheid as y hullad ghoan, y kione doo, y scolteyder croiyn as dagh dooie snoggeyder. T'ad ushagyn nagh vel jurnaaghey harrish foddeeaghtyn mooarey as foddee nagh vel ad ayns Nerin er oyr lhehlys leah Nerin as emshir vog 'sy çheer ta lhiggey da sheeylraghey leah as reihys oayllyn share as eh cur da cummaltee vondeish harrish keayrtee.
Faagail magh dy vel ny sloo dooieyn sheelree ayns Nerin na ta 'sy Vretyn Vooar as yn Oarpey Vooarheeragh, ta earrooyn ladoosagh jeh dooieyn quoi ta tuittym ayns buill elley, lheid as kirree varrey, y gant eairkagh, y caaig as yn eean raip. Ta fo-ghooieyn Yernagh ec kiare dooieyn. T'ad goaill stiagh Parus ater hibernicus, y lhon ushtey , Cinclus cinclus hibernicus, y screeaghag cheylley, Garrulus glandarius hibernicus as y kellagh ruy, Lagopus lagopus hibernicus.
Ta'n drean, y spittag yiarg, y lhondoo as ushag y chloau ny dooieyn smoo lheeadagh, as ad ry-gheddyn ayns 90% eaghtyr ny çheerey. Ta'n trogh, y trutlag as y drean ny dooieyn smoo lhieenar. Car ny bleeantyn eddyr 1997 as 2007, va bishaghey ny shickyraghey ayns earrooyn ny calmaneyn, ny filleeyn, ny corkanyn as ny pompeeyn ry-akin (haghyr tuittym mooar car ny 1970yn). Ta tuittym ayns earrooyn ny stannairyn ruy, ny gollanyn mooarey cadjin as ny cloiaghyn ry-akin as eh kyndagh rish caghlaaghyn ayns cliaghtaghyn eirinagh lheid as ymmyd bishit jeh marrooderyn paitt as toarrey. Ta caghlaa speyr goaill paart ayn chammah.[4]
Ta mooarane dy veiyn etlagh marrey ayns Nerin, lesh ram coloinyn ushagyn marrey skeaylt magh er feie yn choose lheid as ad er ny h-ellanyn Na Sailtí, Sceilig Mhichíl as Oileáin Chóplainn. Ta urlaghyn buigh ry-akin nish ny yei aa-osley lurg jeihaghtyn baaish (Claare Aa-osley yn Urley Vuigh ayns Coontae Ghoon ny Ghoal). Ta eiyrtys freayltys elley ry gheddyn ayns stiureydys oayll ry hoi bishaghey y Phalaropus lobatus.
T'eh oolit dy vel mygeayrt 12000 dooieyn beishteigyn ayns Nerin (1400 jeu nyn lhemeenyn, 33 dooieyn jeh snaidyn mooarey as 34 dooieyn jeh follicanyn. Ta mie dy liooar ayn nagh vel feddynit magh foast. Ta tree listyn-shickyree jeh beiyn beishteigyn Yernagh soilshit magh-Coleoptera[5],Lepidoptera [6] as Diptera [7] Ta 378 doieyn jeh doo-oalleeyn [8] Ta screeuaght er neu-vertebree hallooin Yernagh elley ry-gheddyn ec [9] gymmydey focklyn ogheragh. Ta'n ynnyd-eggey jeianit dy mennick agh ta barnaghyn foast ayn.
Ta dooieyn dooghyssagh Yernagh scanshoil goaill stiagh y gob doo pearl awiney, y doo-oallee chlag thummee, y follican breck cullee, shilleeid Cherree as y gimmagh voirrey awiney.
Ta 375 dooieyn jeh eeastyn ayns ushtaghyn slystagh Nerin[10] as 40 dooieyn jeh eeastyn awiney ayns ny h-awinyn as ny loghyn[11]. Ta ram sheeintee ushtagh ayn myrgeddin, lheid as y doraid vooar-hronnagh, y pherkyn vooar as y pherkyn chadjin. Ta turtylyn marrey ry-akin dy mennick magh veih coose sheear ny çheerey, as ta'n coo marrey (Odobenus rosmarus (L.)) ry-gheddyn mygeayrt yn ellan chammah.[12] Ta ny h-ushtaghyn sonderagh fynnyr mygeayrt Nerin goaill stiagh ymmodee dy neu-vertebree varrey[13]
Ta 24 dooieyn jeh whaylyn as queigg dooieyn jeh turtylyn marrey recortyssit ayns ny h-ushtaghyn Yernagh.[14]
Ta'n Strah Harvaalagh Phorcupine, quoi ta 4,774 m er diunud, ny lhie er yn oirr vooarheeragh heear yiass veih Nerin. Ta ram eeastyn marrey mooar cummal ayn as va'n ard ronsit magh ayns souraghyn ny bleeantyn 1868 as 1869 liorish turrys-contoyrtys y H.M.S. Porcupine fo stiurey ec Charles Wyville Thomson. Ta eeastyn ladoosagh elley goaill stiagh eeastyn lheid as y sharkagh greiney, yn eeast greiney marrey, yn astan varrey, y caillagh varrey, y bochilley skeddan mooar-hooillagh, y chiark varrey as y shynnagh marrey cadjin.
Ayns studeyrys er beiyn marrey 'sy Vooir Cheltiagh va bunnit er 61 ghreim traalagh, v'ad y dragan traie cadjin as y vwatlag-maaigagh Pagurus prideaux ny dooieyn smoo ooilley-laaragh.[15]
T'ad ny preeu thieyn tashtee ry hoi baagh-oaylleeaght ayns Nerin na Thie Tashtee Tushtey Najoor Ghivlyn as Thie Tashtee Ulley ayns Beeal Feirshtey. Ta çhaglymyn beggey ry-gheddyn ayns ollooscoillyn Nerin.
'Sy vlein 2000, chur oaylleeyn ayns Nerin claare er bun fo'n ennym Ag-Biota as ee bentyn rish lhiggey yn eirinys noa-emshyragh er bea-neuchaslid.[16]
{{cite web}}
: Check |url=
value (cooney)