Ifá | |
---|---|
Classification |
|
Sixteen Principal Odu | ||||
---|---|---|---|---|
Name | 1 | 2 | 3 | 4 |
Ogbè | I | I | I | I |
Ọ̀yẹ̀kú | II | II | II | II |
Ìwòrì | II | I | I | II |
Òdí | I | II | II | I |
Ìrosùn | I | I | II | II |
Ọ̀wọ́nrín | II | II | I | I |
Ọ̀bàrà | I | II | II | II |
Ọ̀kànràn | II | II | II | I |
Ògúndá | I | I | I | II |
Ọ̀ṣá | II | I | I | I |
Ìká | II | I | II | II |
Òtúúrúpọ̀n | II | II | I | II |
Òtúrá | I | II | I | I |
Ìrẹ̀tẹ̀ | I | I | II | I |
Ọ̀ṣẹ́ | I | II | I | II |
Òfún (Ọ̀ràngún) | II | I | II | I |
Sixteen Principal Afa-du (Yeveh Vodou) | ||||
Name | 1 | 2 | 3 | 4 |
Eji-Ogbe | I | I | I | I |
Ọyeku-Meji | II | II | II | II |
Iwori-Meji | II | I | I | II |
Odi-Meji | I | II | II | I |
Irosun-Meji | I | I | II | II |
Ọwanrin-Meji | II | II | I | I |
Ọbara-Meji | I | II | II | II |
Ọkanran-Meji | II | II | II | I |
Ogunda-Meji | I | I | I | II |
Ọsa-Meji | II | I | I | I |
Ika-Meji | II | I | II | II |
Oturupon-Meji | II | II | I | II |
Otura-Meji | I | II | I | I |
Irete-Maji | I | I | II | I |
Ọse-Meji | I | II | I | II |
Ofu meji | II | I | II | I |
Ifá tsarin duba ne da addinin Yarbawa wanda ke wakiltar koyarwar Orisha Ọrunmila . Jikinsa na adabin baka yana kunshe da juzu'i (alamu) guda 256 wadanda suka kasu kashi biyu, na farko ana kiransa Ojú Odù ko babban Odù wanda ya kunshi babi 16. Kashi na biyu ya ƙunshi babi 240 mai suna Amúlù Odù (omoluos), waɗannan an haɗa su ta hanyar haɗin babban Odù.
Tsarin duban da aka yi amfani da shi a cikin Ifá lamba ce don samun damar ilimin kimiyya da metaphysical a cikin rukunin adabi, Odu Ifá . An bayyana Orunmila a matsayin Babban Firist, kamar yadda ya bayyana (karanta; ƙirƙira) tushen Allahntaka da annabci (Odu na farko 16) ga duniya. Babalawos ko Iyanifas galibi ana kiransu firist Ifa, amma a gaskiya, malamai ne; kwatankwacin furofesoshi a tsarin jami'a na gargajiya. Suna amfani da ko dai sarkar duba da aka sani da Opele, ko kuma dabino mai tsarki ( Elaeis guineensis ) ko kuma kola goro da ake kira Ikin, akan tiren duban katako da ake kira Opon Ifá don lissafin wace Odu zai yi amfani da ita ga wace matsala.
Ana yin Ifá a ko'ina cikin Amurka, Afirka ta Yamma, da Canary Islands, a cikin tsarin tsarin addini mai rikitarwa, kuma yana taka muhimmiyar rawa a al'adun Santería, Candomblé, Palo, Umbanda, Vodou, da sauran bangaskiyar Afro-Amurka . da kuma a wasu addinan gargajiya na Afirka .
Tsarin mai ka'idoji 16 yana da tarihin farko a Afirka ta Yamma . Kowace kabila mai magana da harshen Niger-Congo da ke gudanar da ayyukanta na da tatsuniyoyi na asali; Addinin Yarbawa ya nuna cewa Orunmila ne ya kafa ta a Ilé-Ifẹ̀ lokacin da ya ƙaddamar da kansa sannan kuma ya ƙaddamar da ɗalibansa, Akoda da Aseda . Wasu tatsuniyoyi sun nuna cewa Setiu, mutumin Nupe da ya zauna a Ilé-Ifẹ̀ ne ya kawo shi. A cewar littafin The History of the Yorubas from the Earliest of Times zuwa British Protectorate (1921) na ɗan tarihin Najeriya Samuel Johnson da Obadiah Johnson, Arugba, mahaifiyar Onibogi, Alaafin na Oyo na 8, ce ta gabatar da Oyo ga Ifá. a ƙarshen 1400s. Ta kaddamar da Alado na Ato kuma ta ba shi dama ya fara wasu. Shi kuma Alado shi ne ya qaddamar da limaman Oyo kuma haka Ifá ta kasance a cikin daular Oyo.
Orunmila ya zo ne don ya kafa ƙungiyar adabin baka wanda ya haɗa labarai da abubuwan da suka faru na firistoci da abokan cinikinsu tare da sakamakon. Wannan Odu corpus ya fito a matsayin manyan takardu akan al'adar Ifá don zama gadon tarihi.
A cikin ƙasar Yarbawa, duba na ba wa firistoci damar shiga koyarwar Orunmila ba tare da wani tanadi ba. [1] Eshu shine wanda aka ce ya ba da rance ga magana yayin samar da jagora da/ko bayyana shawara. Eshu kuma shine wanda ke riƙe maɓallan fushin mutum (arziƙi ko albarka) don haka yana aiki a matsayin Oluwinni (Mai ba da Lamuni): yana iya ba da ire ko cire shi. Ayyukan duba na Ifá suna ba da hanyar sadarwa zuwa ga ruhaniya da kuma niyyar mutum. [2]
A kasar Igbo, Ifá ana kiranta da Afá, kuma kwararru ne da ake kira Dibia . Ana daukar Dibia a matsayin likita kuma ta kware wajen amfani da ganye don warkarwa da canji.
Daga cikin mutanen Ewe na kudancin Togo da kuma kudu maso gabashin Ghana, Ifá kuma ana kiranta da Afá, inda ruhohin Vodun ke shiga kuma suna magana. A da yawa daga cikin Egbes ɗinsu, Alaundje ne aka karrama a matsayin ɗan Bokono na farko da aka koya masa yadda ake yin allantaka da makomar ɗan adam ta amfani da tsattsarkan tsarin Afá. Amingansi su ne raye-rayen baka wadanda suka fi boko. Wani firist wanda ba bokono ba ana kiransa Hounan, kama da Houngan, wani limamin coci a Haitian Vodou, addinin Vodun, addinin Ewe.
Akwai manyan littattafai goma sha shida a cikin rukunin adabi na Odu Ifá . Lokacin da aka haɗa, akwai jimillar 256 Odu (tarin na goma sha shida, kowannensu yana da zaɓi goma sha shida ⇔ 16 2, ko 4 4 ) waɗanda aka yi imani suna yin nuni ga duk yanayi, yanayi, ayyuka da sakamakon rayuwa bisa ga rashin ƙidaya. (ko "koyawawan wakoki") dangane da 256 Odu coding. Waɗannan su ne tushen ilimin ruhaniya na Yarabawa na gargajiya kuma su ne tushen duk tsarin duban Yarbawa. Ba a rubuta karin magana da labarai da wakoki Ifá. Maimakon haka, ana rarraba su da baki daga wani babalawo zuwa wani. Yarabawa suna tuntubar Ifá don taimakon Allah da ja-gorar ruhaniya.
Baya ga alamomin asali guda goma sha shida, duban Ifá ya haɗa da wata babbar alama, wadda ita ce haɗe da Ọse da Otura, daga dama zuwa hagu (Ọse-Tura).
I | I |
II | II |
I | I |
I | II |
Dole ne a rubuta wannan alamar a duk lokacin da aka yi al'ada: Ɔse-Tura manzo ne kuma mai ɗaukar hadaya. Yana da alaƙa da haɗin gwiwa tare da allahn Eshu a cikin tsarin Ifá. An san wannan alamar Manzo a cikin Geomancy na Tsakiyar Larabawa da Latin a matsayin Tauraruwar Morning, [3] wato duniyar Venus . Wato, Ɔse-Tura ragowar tsohuwar falaki ce a duban Ifá. [1]
An ƙara tsarin duban Ifá a cikin 2005 ta UNESCO zuwa jerin sunayen " Ma'auni na Baka da Gadon Dan Adam ".
Ana amfani da Ifá a cikin addinin Afro-Cuba na Santería ; shi ne mafi sarƙaƙƙiya kuma mafi girman tsarin duba da ake amfani da shi a cikin addini. [4] Su biyun suna da alaƙa da juna, suna raba tatsuniyoyi iri ɗaya da tunanin sararin samaniya, [13] ko da yake Ifá kuma yana da bambancin rayuwa daga Santería. [5] Manyan firistoci na Ifá ana san su da babalawos kuma kodayake kasancewarsu ba shi da mahimmanci ga bukukuwan Santería, galibi suna halarta a matsayin masu duba. [15] Yawancin santeros ma babalawos ne, [16] ko da yake ba sabon abu ba ne ga babalawos su fahimci kansu a matsayin mafi girma fiye da yawancin santeros. [6] A al'adance, kawai mazaje masu madigo ne kawai aka yarda su zama babalawos, [18] kodayake babalawos na ɗan luwadi yanzu suna wanzu saboda ƙarin buɗaɗɗen manufofin Santería. [7] Yawanci an haramta mata yin wannan aikin, [20] takurawa da aka bayyana ta hanyar labarin cewa òrìṣà (lafazin "orisha" ko "oricha" a cikin Mutanen Espanya) Orula ya fusata cewa Yemayá, matarsa, ta yi amfani da tablarsa . hukumar duba kuma daga baya ta yanke shawarar hana mata sake tabawa. [4] Duk da wannan almara, a farkon karni na 21, tun daga lokacin da aka fara wasu ƙananan mata a matsayin babalawos. [8] Ƙaddamarwa a matsayin babalawo yana buƙatar biyan kuɗi ga mai farawa kuma yawanci ana ɗaukarsa a matsayin mai tsada sosai. [6]
Òrìṣà na Ifá, Orula ko Ọ̀rúnmila, kuma yana da fitaccen wuri a cikin Santeria. [5] An yarda cewa shi ne yake lura da duba; da zarar an kaddamar da mutum a matsayin babalawo sai a ba su tukunyar da ke dauke da abubuwa daban-daban, ciki har da dabino, wanda aka yi imanin shi ne ainihin siffar Orula. [9] Babalawos suna ba da hadayu ga Orula, gami da hadayun dabbobi da kyaututtukan kuɗi. [6] A Kuba, Ifá yawanci ya haɗa da jefar da dabino tsarkakakku don amsa tambaya. Sai babalawo ya fassara sakon goro dangane da yadda suka fadi; akwai iya daidaitawa guda 256 a cikin tsarin Ifá, wanda ake sa ran babalawo ya haddace. [26] Mutane suna kusanci babalawo suna neman jagora, sau da yawa akan al'amuran kudi, wanda mai duba zai tuntubi Orula ta hanyar da aka kafa ta hanyar duba. [6] Su kuma masu ziyartar babalawoyi suna biyansu ayyukansu. [6]